Krefjandi starf að útsetja verk

Viðtal

Ásgeir Ingvarsson

ai@mbl.is

Haraldur V. Sveinbjörnsson gantast með það að þegar hann fer að eldast og tekur að hægjast um hjá honum gefist honum vonandi meiri tími til að sinna eigin tónsmíðum. Undanfarin ár og misseri hefur Haraldur nefnilega verið önnum kafinn við útsetningarverkefni af ýmsum toga, og útsetti m.a. verk Skálmaldar fyrir eftirminnilega tónleika með Sinfóníuhljómsveit Íslands. Bubbi, Baggalútur, Megas, Páll Óskar, Nýdönsk og ótal aðrir listamenn hafa leitað til Haralds til að útsetja jafnt stór sem smá tónverk.

Haraldur er ekki sá eini sem hefur í nógu að snúast við útsetningar, og þegar litið er yfir tónleikaframboð undanfarinna ára mætti halda að einhvers konar útsetningarbylting væri í gangi. Þegar hann er spurður hver ástæðan gæti verið segir Haraldur að ein skýring sé hve fjölbreytt tónlistarsenan er orðin og hve mikið hljómsveitir og kóra þyrstir í að flytja eitthvað nýtt. „Þá getur reynst vel að leita fanga í öðrum tónlistarstefnum og t.d. útsetja gott popplag eða djass-slagara fyrir kór, eða færa þungarokk í búning sem fellur að fullskipaðri sinfóníuhljómsveit.“

Eins og að þýða bók

Enginn ætti samt að halda að starf útsetjarans sé létt. Þvert á móti kallar vönduð útsetning á mikla næmni og listfengi. Mætti líkja áskoruninni við það að þýða bók af einu tungumáli á annað: ekki dugar að þýða hvert orð fyrir sig heldur þarf að fanga stílinn og blæbrigðin, og láta þau falla að nýju máli þar sem gilda mögulega allt aðrar reglur:

„Það fyrsta sem þessi verkefni kalla á er mikil virðing fyrir verkinu sem á að útsetja. Þá þarf útsetjarinn að gefa sér góðan tíma og hafa gott eyra til að greina hvað það er sem skiptir meira máli og hvað skiptir minna máli. Loks þarf tónlistarfólkið að vera reiðubúið að hlusta á ráð útsetjarans og breyta til í flutningnum ef þess reynist þörf.“

Haraldur hefur m.a. annast útsetningar fyrir tónleika popptónlistarfólks með Sinfóníuhljómsveit Íslands og segir hann að þar verði að gæta þess að útkoman verði ekki klén og ýkt. Það að hafa heila sinfóníuhljómsveit sem liðsauka getur skapað mergjaða upplifun en ekki gengur, að mati Haralds, að láta allan kraft 50-100 hljóðfæra dynja viðstöðulaust á áheyrendum: „Þvert á móti gæti þurft að tempra kraftinn, og bæta hljóðfærum inn sparlega frekar en að „blasta“ öllu í einu. Sinfóníuhljómsveitin þarf að vera eins og náttúruleg framlenging af tónlistinni og tónleikagestir mega helst ekki verða varir við nein samskeyti.“

Fjölhæfni íslensks tónlistarfólks

Haraldur hefur komið víða við á löngum ferli. Hann þreytti burtfararpróf í píanóleik 1997, nam tónsmíðar við Tónlistarskólann í Reykjavík og lauk mastersnámi í tónsmíðum frá Háskólanum í Lundi 2004. Hann skortir ekki fjölhæfnina; hafandi verið bassaleikari í Buffi, gítarleikari Dead Sea Apple, hljómborðsleikari hjá Mönnum ársins, allrahanda flytjandi með Red Barnett og aukamaður hjá Dúndurfréttum. Hann hefur unnið sem upptökustjóri, hélt utan um Myrka músíkdaga og Norræna músíkdaga, og hefur fengið fjölda verðlauna, viðurkenninga og tilnefninga fyrir tónsmíðar sínar og upptökur.

Dagvinnan er hjá Tónlistarskóla Kópavogs, þar sem Haraldur kennir raftónlist í hlutastarfi. „Kennslan skapar ákveðinn stöðugleika en svo bætast við útköll út um allar trissur – og sjaldan sem ég neita góðu verkefni þegar það býðst,“ segir Haraldur og bendir á að það sé eitt af sérkennum íslenska tónlistarheimsins að það þyki fullkomlega eðlilegt að fólk starfi í mörgum ólíkum kimum tónlistarflórunnar. „Ég man að í náminu úti í Svíþjóð skar ég mig úr hópnum fyrir að hafa komið úr rokkinu yfir í klassískar tónsmíðar, og þegar ég spurði samemendur mína hvað þeir gætu hugsað sér að gera eftir útskrift þá voru þeir allir á því að verða tónskáld af klassísku sortinni – að gera eitthvað annað til hliðar kom hreinlega ekki til greina.“

Kannski skýrir smæð samfélagsins hvers vegna íslenskir tónlistarmenn afmarka sig ekki endilega við þröng svið. Og hver veit nema að sá bræðingur sem af því hlýst eigi þátt í þeim árangri sem margt íslenskt tónlistarfólk hefur náð. Alltént segir Haraldur að það hafi komið sér vel fyrir hann sem útsetjara að hafa hlustað á Metallicu og Slayer á sínum yngri árum.

Fjölbreytnina sér Haraldur daglega í tónlistarskólanum enda koma raftónlistarnemendurnir úr öllum áttum: sumir eru ungir og á kafi í raf-poppinu á meðan aðrir eru eldri og koma inn í raftónlistina með klassískan bakgrunn, til að öðlast ný verkfæri sem flytjendur og höfundar. Segir Haraldur að það sé einmitt eitt það skemmtilegasta við að vera tónlistarkennari að starfið býður upp á mjög gott útsýni yfir það sem er að gerast í íslensku tónlistarlífi hverju sinni.

Raftónlistin sigrar heiminn

Raftónlistarnámið sem þróað hefur verið við Tónlistarskóla Kópavogs er það eina sinnar tegundar á landinu. Mikill áhugi er á náminu og segir Haraldur að ástæðan sé meðal annars sú að raftónlist hefur aldrei verið aðgengilegri – með réttu forritunum megi jafnvel nota lítið annað en snjallsímann til að semja góða raftónlist. Um leið standi raftónskáldum til boða að flytja verk sín fyrir alla heimsbyggðina í gegnum gáttir eins og YouTube og Spotify: „Mig grunar að ef að tekin væri stikkprufa úr dæmigerðum bekk í íslenskum framhaldsskóla þá hafi a.m.k. þriðji hver nemandi einhvern áhuga á að semja raftónlist og hafi fiktað í nokkrum forritum,“ segir Haraldur og bendir á hvernig raftónlistin ýtir undir það að unga fólkið skapi ný verk frekar en að endurflytja verk annarra. „Að læra raftónlist er ólíkt t.d. því að læra píanó- eða gítarleik því nemandinn er farinn að semja um leið og hann byrjar, og þarf ekki fyrst af öllu að eyða nokkrum árum í að ná valdi á hljóðfærinu.“

En skýtur það ekki skökku við að kenna raftónlist? Er ekki um að ræða listform sem byggir á því að fikta og prófa sig áfram? „Ég líki mínu hlutverki við sóparana í curling: þeir kasta ekki steininum út á ísinn en sópa og sópa til að reyna að koma honum á réttan stað,“ segir Haraldur. „Kennslan í raftónlistinni snýst að mestu leyti um að hjálpa nemendunum að skerpa á tónsmíðunum og veita þeim aukna þekkingu t.d. á sviði hljóðfræði og upptökutækni, svo þeir geti náð betri árangri.“

Allir eiga aðdáendur einhvers staðar

Það fyllir Harald miklu stolti hve margir nemendur raftónlistarbrautarinnar hafa náð langt í listsköpun sinni og segir hann að þar fari saman bæði hæfileikar, eljusemi og að starfsumhverfi tónlistarfólks er á margan hátt betra í dag en nokkurn tíma áður. Allir geti fundið sér sína hillu, og með tiltölulega lítilli fyrirhöfn fundið áhugasama áheyrendur hvar í heiminum sem þeir kunna að leynast. Haraldur nefnri íslenskan raftónlistarmann sem á aðdáendahóp austur í Japan, og íslenskan grindcore-þungarokkara sem nýtur vinsælla innan smárrar en öflugrar senu í Hollandi og Þýskalandi:

„Þegar ég var sjálfur í þessu brölti; að reyna að verða heimsfrægur með minni þungarokkshljómsveit í kringum 1997, var okkur sagt að við værum frábær hljómsveit en gallinn væri að við værum ekki á réttum stað né á réttum tíma. Stundum hugsa ég með mér að þungarokksferillinn hefði þróast með öðrum hætti ef við værum staddir í sömu sporum í dag; nú þegar allir geta fundið sinn hlustendahóp hvar svo sem hann kann að leynast. Meira að segja fólk sem tilheyrir tónlistarstefnum sem maður hefur aldrei heyrt á minnst er að fara í tónleikaferðalög heimshorna á milli og hefur fundið sinn hlustendahóp á ótrúlegustu stöðum.“

Haraldur bendir á hvernig þetta ýtir undir fjölbreytnina, enda íslenskt tónlistarfólk ekki lengur háð því að komast á samning hjá stóru útgáfufyrirtæki til að eiga einhverja von á að geta lifað af listinni og komið plötum í búðir, ellegar þurfa að þræða sveitaballasenuna til að eiga fyrir salti í grautinn. „Ég fékk að fylgja Skálmöld hluta af annasömu tónleikaferðalagi og upplifði af fyrstu hendi hversu mikið er af gallhörðum aðdáendum þjóðlaga-þungarokks úti í heimi. Þó að hljómsveitin sé ekki allra höfðar hún sterkt til þeirra sem á annað borð fíla þessa stefnu.“