Mitt á milli tveggja tíma

Það rann óvænt upp fyrir manni s.l. fimmtudag hvað hugtakið „uppselt“ getur verið afstætt í sal eins og Eldborg. Þar er nefnilega sjaldnast seldur aðgangur að svokölluðum kórpöllum aftan við hljómsveitina. En að þessu sinni voru þeir allvel setnir, og munar um minna – hátt í 200 sæti eða nærri 1/9 af 1800 sæta algerri hámarksgetu salarins ef rétt er munað.

Mátti af því marka söluvænleika dagskrár. Fjöldi erlendra ferðamanna lá að venju ekki á lausu þótt vitaskuld væri fróðlegt að skoða hlutdeild hans, ekki sízt eftir árstíðum. En þó að ómvistin á kórpöllum jafnist varla að fullu á við hlustvænstu staði Eldborgar, þá eiga skipendur téðra sæta alltjent einn kost umfram aðra: að geta fylgzt með svipbrigðum stjórnandans!

Náttúruunnandinn Johannes Brahms (1833-97), er fluttist úr æskusolli Hamborgar til Vínar 1868, stóð fyrir fyrra atriði dagskrár, Fiðlukonsertinum frá 1878, er á talsvert dvöl höfundar í austurrískri sumarsælu Wörtherseevatns að þakka. Verkið er meðal fimm frægustu fiðlukonserta allra tíma og að sama skapi krefjandi, þó ekki væri nema fyrir samanburð við túlkun fremstu fiðlusnillinga síðustu 140 ára.

Ólíkt sinfóníum Beethovens, er á seinni árum hafa stundum sætt allt að því asafengnu tempóvali í nafni upprunahyggju, var hraðaval þeirra Osmos nánast klassískt, og gafst því einleikaranum svigrúm til að gæla við nánari innlifun en ella – þ.m.t. lágdýnamíska einlægni allt niður að vart heyranlegu er jafnaðist næstum á við að kyssa Johannes heitinn á kinn. Án þess þó að deyfa spengilegan þrótt þegar á þurfti, eins og vel kom fram í hvössum hrynstrokum Fausts á öðrum stöðum – og ævinlega í fyrirmyndargóðu samvægi við hljómsveitina.

Var því ekki sökum að spyrja um eldheitar undirtektir hlustenda, er hlutu að kalla á virtúóst aukalag. En þá kom Faust óneitanlega á óvart – með ókynntu lævíslega lágstemmdu nútímastykki sem flestum, þ. á m. undirrituðum, var framandi [þ. e. Doloroso eftir György Kurtag – kom síðar í ljós], er birtist frá mínum bæjardyrum séð nánast eins og persónuleg mótmæli fiðlarans gegn yfirborðsmennskum sýndarglansi nútímans.

Maður hlaut því ósjálfrátt að spyrja með Skáld-Sveini 15. aldar, „Hvað mun veröldin vilja?“ – í ljósi núríkjandi ,viðburðamenningar‘ þar sem athyglin beinist öll að flytjendum, ímynd þeirra og færni.

10. sinfónía Gustavs Mahlers hafði aðeins hljómað tvisvar áður hér á landi; síðast 1999 undir stjórn Petris Sakari, enda lengst af sjaldheyrð í hljómleikahöllum heimsins fyrir þá sök að hafa einungis verið til í ófullgerðu handriti austurríska tónskáldsins þar til brezki tónlistarfræðingurinn Deryck Cooke gerði flutningshæfa útgáfu á 8. áratug 20. aldar er virðist hafa staðizt tímans tönn, miðað við sífjölgandi uppfærslur seinni áratuga.

80 mín. löng hljómkviðan var sannast sagna undarleg upplifun og á köflum jafnvel á mörkum hins bærilega; stílrænt staðsett mitt á milli tveggja gjörólíkra heima síðrómantíkur og tilraunaframúrstefnu „ótnis“ Schönbergs og fylgjenda hans um fyrri heimsstyrjöld 1914-18. Hún birtist ekki sízt í formi tíðra ómstreitna, er stóðu sízt Schönberg fyrri ára á sporði að svæsnleika, þótt á móti vægi enn undirlæg dúr-moll melódík er fékk að flæða tiltölulega ótrufluð inn á milli, einkum í síðustu þáttum.

Að vísu var harðkrydduð harmóník Mahlers víða áhrifamikil fyrir sinn hatt. En þegar lengst dró, hvarflaði óneitanlega að manni hvort áhrifin hefðu ekki gert sig betur í minni skömmtum. Fyrir nú utan drjúga heildarlengd verksins, er reyndi talsvert á úthald hlustandans.

Engu að síður gafst hlustendum óhætt að segja merkileg reynsla, jafnt um síðasta sköpunarskeið Mahlers sem um vestræna tónlistarsögu á öndverðri 20. öld, sem eflaust líður ýmsum seint úr minni. Einkum og sér í lagi fyrir afburðagóða túlkun SÍ undir greinilega þaulkunnugri stjórn Osmos Vänskä.