Leiðir tilraunaveiðar í Óman

Stefán Einar Stefánsson

ses@mbl.is

Það er tekið að rökkva í hafnarborginni Salálah, syðst í Óman, þegar skipstjórinn á Viktoríu fær heimild til að leggjast að bryggju. Fáir sem staddir eru við höfnina gera sér grein fyrir að í brúnni stendur íslenskur skipstjóri og útgerðin sem á skipið er íslensk.

En koma skipsins markar tímamót í útgerðarsögu þessa auðuga arabaríkis sem ræður stórum hluta strandlínu Arabíuskagans. Aldrei fyrr hefur skip komið að landi með jafn mikinn afla og þetta síðdegi í mars síðastliðnum en hann er 1.400 tonn af frystum uppsjávartegundum. Fiskurinn var dreginn úr sjó á Arabíuhafi, innan 200 sjómílna landhelgi landsins, en innan hennar hafa engar togveiðar verið stundaðar frá árinu 1992, svo heitið getur.

Kortleggur hafsbotninn

En Viktoría mun næsta árið sigla um hafið úti fyrir Óman, ekki aðeins til þess að sækja fisk í sjó, heldur einnig til þess að kortleggja hafsbotninn og afla þekkingar á hinu víðfeðma hafsvæði. Sú reynsla mun ákvarða framhaldið og hvort stjórnvöld í Óman muni leggja aukna áherslu á að sækja í hinar miklu auðlindir sem ekkert hefur verið hróflað við í nær þrjá áratugi.

En hvað ætli valdi því að íslenskt skip, undir íslenskri stjórn, sinni þessu verki fyrir þetta ríki sem fæstir hér á landi kunna mikil deili á? Svarið við þeirri spurningu er best að sækja til eiganda skipsins og þess manns sem yfirvöld í Óman treystu best til samstarfs um mögulega uppbyggingu nútímavædds sjávarútvegs í landinu. Það er Haraldur Jónsson, oftast kenndur við Úthafsskip í Hafnarfirði.

„Það er í raun stór fjárfestingarsjóður í eigu soldánsins, Qaboos bin Said Al Said, sem skoðar nú möguleika á því að hefja veiðar á þessu svæði. Það hefur staðið nær ónýtt með öllu frá árinu 1992 en fram að þeim tíma höfðu stór verksmiðjuskip, einkum frá Kóreu og Kína, stundað veiðar á svæðinu um einhverra ára skeið. Eftirlit og upplýsingar um veiðarnar voru af skornum skammti og stjórnvöld í Óman ráku skipin út úr landhelginni og bönnuðu togveiðar nokkru síðar.“

Kom fyrst til Óman 1985

En þótt stjórnvöld í þessu fjarlæga landi leggi nú á djúpið er blaðamaður enn eitt spurningarmerki yfir því að íslensk útgerð skuli koma að fyrstu veiðunum.

„Ég kom fyrst til Óman árið 1985 til þess að kynnast tækifærum í sjávarútvegi þar í landi. Þegar sjóðurinn fór að þreifa fyrir sér um að hefja veiðar að nýju vissu menn þar í landi af mér og útgerðinni sem ég hef starfrækt, einkum úti fyrir vesturströnd Afríku. Þeir höfðu auk þess aflað upplýsinga um hana og úr varð að þeir sömdu við okkur um að koma að þessu verkefni með þeim í eitt ár.“

Haraldur segir að reyndar sé stundaður sjávarútvegur í Óman nú þegar en að hann sé fremur frumstæður og aðeins sé sótt á grunnsævi nærri landi.

„Þegar ég kom til landsins 1985 var soldáninn nýbúinn að gefa sjómönnum 600 plastbáta með utanborðsmótor, bara í þeim stíl sem við notum á Þingvallavatni, og á þeim sóttu þeir stutt út fyrir ströndina. Fram að þeim tíma höfðu þeir að mestu verið með eintrjáninga og trébáta. Og enn eru þeir bara með þessa litlu báta, en þeir skipta þúsundum og eru dreifðir eftir allri strandlengjunni. Og það er svo sem engin smáútgerð því þeir landa um 300 þúsund tonnum á ári, en helmingurinn af því er sardína sem er verðlítill fiskur.“

Haraldur segir að hinn mikli afli sem þó sé sóttur í sjó fari á heimamarkað. Að mestu sé um ferskan fisk að ræða en eitthvað sé þó einnig fryst til útflutnings.

Fylgst með þróun fiskistofna

Þrátt fyrir togveiðabannið hafa stjórnvöld í Óman reynt að fylgjast með þróun fiskistofnanna og það hefur verið gert með aðstoð frá útlöndum. Flest sem þar hefur komið í ljós bendir til þess að stofnanir hafi bara vaxið og vaxið. Til að mynda meta sérfræðingar það svo að um 1,3 milljónir tonna af hestamakríl séu í lögsögunni og það er gríðarlegt magn.

„En á þessum fyrsta mánuði sem við höfum verið í þessu verkefni hefur einnig margt nýtt og óvænt komið í ljós. Það er ekki bara mikill hestamakríll þarna heldur einnig makríll. Áður en við hófumst handa var talið að hann væri ekki í miklu magni þarna og þess vegna virðist auðlindin meiri en í fyrstu var búist við.“

Og það eru fleiri verkefni en að kanna tegundafjölbreytnina sem bíða Viktoríu. Ónákvæm sjókort eða upplýsingar um hafsvæðið eru til. Af þeim sökum er skipið ekki aðeins að veiðum heldur hefur það einnig með höndum það vandasama verkefni að kortleggja hafsbotninn.

Haraldur segir að hafsvæðið innan lögsögu Óman sé gríðarlega stórt og því sé í raun óheppilegt að aðeins eitt skip eigi að sinna þessu mikla verkefni.

„Það er eins og að leita að nál í heystakki að finna uppsjávarfisk á svona miklu svæði sem hegðar sér mismunandi eftir hitastigi, dýpi og straumum. Það hefði verið miklu betra að fara þarna inn með fleiri skip til að kortleggja fiskigöngur og annað slíkt því menn vita ekkert um það hvernig fiskurinn gengur þarna. Að því leytinu til er þetta erfitt verkefni en það hefur þó gengið ótrúlega vel nú til að byrja með,“ segir Haraldur.

Ekki veiðireynsla til staðar

Spurður út í hvort veiðarnar við Óman séu af svipuðum toga og þær sem hann hafi svo mikla reynslu af úti fyrir vesturströnd Afríku segir Haraldur að ýmislegt sé svipað en annað ekki.

„Munurinn þarna og í Afríku er sá að þegar við hófum veiðar á síðarnefnda staðnum var veiðireynsla til staðar og þar höfðu skip verið að veiðum og á þeim grunni höfðu orðið til upplýsingar sem hægt var að nýta og styðjast við. Þarna er því einfaldleg ekki til að dreifa.“

Haraldur segist hafa mikla trú á þessu verkefni hjá yfirvöldum í Óman og að þarna sé tækifæri til að byggja upp öflugan sjávarútveg til framtíðar. Það muni hins vegar taka tíma.

„Í Óman eru stóru skipafélögin, eins og Mærsk og MSC, með starfsemi og því er auðvelt að landa fiskinum og láta hann í frystigáma. Skipaleiðirnar sjá svo um að dreifa afurðunum áfram út um heiminn. En stjórnvöld í Óman vilja einnig hefja landvinnslu og það mun taka tíma að byggja hana upp. Til þess þarf bæði skip sem geta sótt á miðin og skilað góðu hráefni til vinnslu en það þarf einnig að byggja upp hafnaraðstöðu og landvinnsluna sem slíka.“

Tækifæri fyrir íslensk fyrirtæki

Segir Haraldur að í þessari uppbyggingu muni felast mikil tækifæri fyrir íslensk fyrirtæki. Ekki aðeins þau sem byggja á veiðiþekkingu heldur einnig fyrirtæki á borð við Marel, Skagann 3X, Völku og fleiri fyrirtæki sem framleiði tækjabúnað sem nauðsynlegur er í framleiðslu af þessu tagi.

Haraldur segir að Viktoría henti afar vel til þess verkefnis sem hún hefur nú verið kölluð til í hinu fjarlæga landi.

„Þetta er skip sem smíðað var í Póllandi fyrir hollenskt fyrirtæki árið 1987. Það er 94 metrar á lengd. Við keyptum það svo 2008 og á því erum við með tvær áhafnir sem skiptast á. Það eru um 60 manns í hvorri áhöfn og það eru íslenskir skipstjórar, þeir Gunnar Gray og Flosi Arnórsson, sem stýra því af mikilli röggsemi.“

Afar spennandi verkefni

Fróðlegt verður að fylgjast með þessu verkefni í Óman á komandi misserum en Haraldur sem um áratugaskeið hefur staðið í útgerð bæði hér heima og erlendis segir að þetta sé eitt mest spennandi verkefni sem hann hafi komið að.

„Þarna eru mjög stór tækifæri ef rétt er haldið á spilunum. Það er afar skemmtilegt að fá að vinna þetta með fólkinu í Óman og ég er viss um að mjög gott skref hafi verið stigið með því að hefja veiðarnar að nýju. Þarna er auðlind sem rétt er að nýta.“