Er það pylsa eða pulsa?

Sigtryggur Sigtryggsson

sisi@mbl.is

Vegfarendur um miðborgina hafa tekið eftir því að á ljósastur á horni Tryggvagötu og Pósthússtrætis hefur verið komið fyrir LED-skiltum með orðunum pylsa og pulsa. Skiltin eru við hlið Bæjartorgs, þar sem er að finna hinn heimsfræga pylsuvagn Bæjarins bestu.

Pulsu/pylsuskiltið er hluti af hönnun torgsins og er ætlað að gleðja og skapa stemningu á torginu. Edda Ívarsdóttir, borgarhönnuður og starfsmaður hjá umhverfis- og skipulagssviði, er hugmyndasmiðurinn og hönnuðurinn.

„Það er mikilvægt í hönnun svæða að tengja við það sem gerir þau sérstök og draga fram sérkenni svæða á einhvern hátt og er skiltið hluti af því. Þetta svæði hefur alltaf verið einhverskonar baksvæði, en á því hefur þó alltaf komið saman mikill fjöldi fólks. Ástæða þess er pylsustandur sem staðið hefur á horninu í 80 ár. Það er því hægt að segja að flestir Reykvíkingar og gestir borgarinnar tengi staðinn beint eða óbeint við pylsur/pulsur,“ segir Edda.

Skemmtilegur orðaleikur

„Við höfum alltaf notað orðið pylsa, aldrei pulsa,“ segir Baldur Ingi Halldórsson, framkvæmdastjóri Bæjarins bestu, en fyrirtækið hefur starfað síðan 1937. „En þessi orðaleikur er skemmtilegur og ef kúnninn vill kalla þetta pulsu í stað pylsu þá ræður hann því alveg,“ segir Baldur. Hann bætir því að hugmyndin að skiltunum sé alfarið frá borginni komin. „Ég í raun náði bara að stýra því að liturinn væri okkar litur.“ Sem sagt rauður.

Um það hefur lengi verið deilt meðal Íslendinga hvort réttara sé að segja pylsa eða pulsa. Á vísindavefnum er að finna svar Guðrúnar Kvaran prófessors frá árinu 2003. Guðrún ritar: „Orðið pylsa er tökuorð í íslensku, líklegast úr dönsku pølse. Í nýnorsku og færeysku þekkist myndin pylsa, í sænsku pölsa og í sænskum mállýskum pylsa. Það þekkist í málinu frá því á 17. öld. Miðað við uppruna er rétt að skrifa pylsa með -y- en orðmyndin pulsa er framburðarmynd, hugsanlega fyrir áhrif frá dönsku.“

Í könnun sem Maskína framkvæmdi sumarið 2018 kom í ljós að 56% þjóðarinnar notuðu orðið pylsa en 44% orðið pulsa. Sunnlendingar reyndust flestir vera „pulsufólk“ en Norðlendingar „pylsufólk.“

Tómatsósa reyndist uppáhalds pylsuálegg Íslendinga, en á bilinu 90-91% fá sér hana. Næst á eftir koma steiktur laukur og sinnep með um 87%. 70% fengu sér remúlaði en aðeins 58% hráan lauk.

Í Frjálsa alfræðiritinu er þessu fyrirbæri þannig lýst: Pylsa (stundum borið fram sem pulsa í óformlegu máli) er langur og mjór himnubelgur sem er fylltur af elduðu, söltuðu og/eða reyktu kjötfarsi. Pylsan er oft reidd fram í aflöngu brauði (‚pylsubrauði‘) sem er af svipaðri lengd og pylsan sjálf. Oft er bragðmeti haft með pylsunni, t.d. steiktur laukur, hrár laukur, sinnep, remúlaði, tómatsósa o.s.frv.