„Ég nálgast listina á sama hátt og ég nálgast vísindin,“ segir Jón Vilhjálmur Stefánsson, en eðlisfræði og líffræði eru honum sérlega hugleikin. Hann sækir einnig innblástur í óeirðir og mótmæli sem hann upplifði á æskuárunum í Berkeley.
„Ég nálgast listina á sama hátt og ég nálgast vísindin,“ segir Jón Vilhjálmur Stefánsson, en eðlisfræði og líffræði eru honum sérlega hugleikin. Hann sækir einnig innblástur í óeirðir og mótmæli sem hann upplifði á æskuárunum í Berkeley. — Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Systkinabörnin Jón Vilhjálmur og Ásta Kristrún Ragnarsdóttir hafa haldið nánu sambandi þrátt fyrir að foreldrar þeirra hafi verið aðskilin í æsku.
[ Smellið til að sjá stærri mynd ]
Sem nemandi í UC Berkeley-listaakademíunni upplifði Jón Vilhjálmur Stefánsson stúdentauppreisnir, mótmæli og óeirðir sem veittu honum innblástur í listsköpun sinni. Listsýning Jóns verður opnuð í Hannesarholti um helgina. Pétur Magnússon petur@mbl.is

J ón Vilhjálmur Stefánsson er íslenskættaður listamaður frá Berkeley í Kaliforníu. Um helgina verður sýning á verkum hans opnuð í Hannesarholti, en sýningin, sem spannar langan feril listamannsins, mun standa yfir til 31. ágúst.

Sýningin er ekki sú fyrsta sem Jón Vilhjálmur heldur hér á landi, umsjónarkona sýningarinnar er Ásta Kristrún Ragnarsdóttir rithöfundur, námsráðgjafi og náfrænka Jóns.

Jón hefur lifað lífi sínu í návist við mikilvæga atburði í sögu Bandaríkjanna, hann hefur upplifað stúdentauppreisnir og mótmæli, lifað í gegnum kalda stríðið og umgengist suma áhrifamestu vísindamenn nútímasögunnar.

Saga Jóns hefst þó á Íslandi.

Leitaði eiginmannsins

Á meðan amma Jóns, Kristrún Tómasdóttir, hafði móður hans enn á brjósti yfirgaf eiginmaður hennar, Árni Benediktsson, landið og flutti ásamt hjákonu sinni til Bandaríkjanna.

„Hún fann á sér að eitthvað slæmt hefði komið fyrir afa og leið eins og hún yrði að elta hann,“ segir Jón Vilhjálmur.

Kristrún ákvað að pakka í töskur og halda, ásamt börnum sínum, til Bandaríkjanna og leita að eiginmanni sínum.

Eftir langa ferð, stutta dvöl á Ellis-eyju og dauðaleit að eiginmanninum ákvað Kristrún að halda aftur heim til Íslands, en varð viðskila við yngstu dóttur sína, Katrínu, sem var numin á brott af vinafólki fjölskyldunnar.

Fjölskyldusaga Jóns er rakin í bók Ástu Kristrúnar, Það sem dvelur í þögninni .

Katrín, sem er móðir Jóns Vilhjálms, starfaði í þrjátíu ár sem framkvæmdastjóri rektorsskrifstofu í UC Berkeley-háskólanum í Kaliforníu, þar sem Jón Vilhjálmur ólst upp.

Í vendipunkti byltinga

Jón lagði stund á myndlist í UC Berkeley-listaakademíunni á tímum mikilla óeirða, nemendauppreisna og mótmæla. „Ég var í miðju óeirðanna. Ég skapaði list í vöruskemmu í Oakland, rétt hjá höfuðstöðvum Svörtu pardusanna, ég fór á Grateful Dead-tónleika, ég var hippi með sítt hár en tók aldrei virkan þátt í mótmælunum. Ég svaraði óeirðunum með listsköpun,“ rifjar Jón upp.

„Ég kunni aldrei sérstaklega að meta mótmælin. Ég vildi læra, ég vildi skapa list og ég var hræddur um að valda móður minni vandræðum. Hefði ég tekið þátt í mótmælunum hefði ég misst vinnu mína hjá háskólanum, ég hefði heldur ekki getað verið nemandi þar lengur.“

Margir í kringum hann voru virkir þátttakendur í mótmælunum. „Sum þeirra eru jafnvel ennþá í stjórnmálum. En það voru líka margir á jaðrinum, eins og ég, sem flutu í gegnum þetta tímabil. Við vorum áhorfendur frekar en þátttakendur.

Það var yfirleitt mjög gaman að alast upp í Berkeley. Fyrir utan óeirðirnar,“ bætir Jón látlaust við.

Bílstjóri Dr. Strangelove

Samhliða listinni hefur Jón starfað víða, en hvert sem hann hefur farið hafa listin og vísindin elt hann.

„Ég var heppinn og var boðið starf við að teikna og leggja flísar í sundlaugum. Á meðan ég lagði flísar í sundlaugar við glæsihýsi kláraði ég listnámið og fékk gráðu eftir tíu ára háskólanám.“

Á sjöunda áratugnum starfaði Jón sem bílstjóri í Berkeley, en meðal farþega hans var ungverski eðlisfræðingurinn Edward Teller, sem er að mörgum talinn faðir vetnissprengjunnar. Teller er fyrirmynd kvikmyndapersónunnar Dr. Strangelove í samnefndri mynd Stanleys Kubricks.

„Ég keyrði Teller til og frá vinnu og í rauninni út um allt, segir Jón. „Hann var mjög líkur Dr. Strangelove í hegðun. Hann var mjög ákafur og skipti um umræðuefni tvisvar eða þrisvar í hverri setningu. En hann var ótrúlega áhrifamikill.“

Edward Teller var einn helsti málsvari kjarnorkuvopna á tímum kalda stríðsins og hafði mikil áhrif á stigmögnun framleiðslu kjarnorkuvopna Bandaríkjamanna.

„Hann var mjög ræðinn á morgnana, næstum því kátur, en þegar ég keyrði hann heim var hann útbrunninn. Þá var hann oft önugur og þreyttur,“ rifjar Jón upp. „Hann var úr öðrum heimi, handan þess sem ég gat nokkurn tíma skilið.“

Nálgast list eins og vísindi

List Jóns hefur alltaf verið nátengd vísindum.

Þegar hann var sex ára sat hann löngum stundum og fylgdist með atferli snigla sem varð innblástur fyrstu listaverka hans.

„Ég var alltaf athugull og forvitinn,“ segir Jón, „en það var ekki fyrr en í menntaskóla sem ég áttaði mig á því að það gæti verið starfsferill. Ég var með enskukennara sem sagði mér að það væri ekki nóg að standa úti í horni og fylgjast með heiminum, maður þyrfti að taka þátt í honum. Þannig að ég ákvað að verða listamaður.“

Jón Vilhjálmur segir að ómögulegt hafi verið að fá ekki áhuga á vísindum í Berkeley. Hann eyddi miklum tíma á vinnustað móður sinnar í háskólanum í kringum vísindamenn og kennara.

„Ég er enginn vísindamaður sjálfur. Ég mun aldrei skilja svo mikið sem helming útreikninga eða formúlur eðlisfræðinnar. En vísindi eru mér afar hugleikin. Ég hef tekið kúrsa og námskeið í eðlisfræði og líffræði og þótt megnið af upplýsingunum fari beint út um gluggann finnst mér það alltaf skemmtilegt,“ segir Jón.

„Ég nálgast listina á sama hátt og ég nálgast vísindin. Það er alltaf hægt að kanna meira og spyrja fleiri spurninga, bæta við fleiri lögum af málningu. Allir vísindamenn vita að það er enginn sjáanlegur endir. Maður veit ekki hver niðurstaðan verður fyrr en maður hefur hana í höndunum.“