Skattbyrði fjölmiðla er of mikil

Viðtal

Baldur Arnarson

baldura@mbl.is

Hjálmar Jónsson, formaður Blaðamannafélags Íslands, segir íslenska fjölmiðla á erfiðum tímamótum. Kominn sé tími til að endurskoða skattaumhverfi fjölmiðlanna enda taki það mið af gömlu rekstrarumhverfi sem eigi ekki lengur við.

Eðlilegt fyrsta skref sé að afnema tryggingagjald og virðisaukaskatt af áskriftum og auglýsingum.

Tilefnið er annars vegar tíðar uppsagnir á íslenskum fjölmiðlum, nú síðast hjá Sýn í vikunni, og hins vegar viðtal við Lilju D. Alfreðsdóttur, menntamálaráðherra, í Morgunblaðinu í gær. Boðaði ráðherrann að RÚV færi af auglýsingamarkaði og að innlendir fjölmiðlar yrðu styrktir. Veik staða þeirra væri enda mikið áhyggjuefni.

Spurður um stöðu RÚV á auglýsingamarkaði segir Hjálmar það vera eindregna afstöðu Blaðamannafélags Íslands að ein leið til að efla einkarekna fjölmiðla sé að tryggja jafnræði í samkeppni.

Eru ekki á samkeppnismarkaði

„Það liggur í hlutarins eðli að við getum ekki verið með ríkisfjölmiðil sem er á auglýsingamarkaði. Við þekkjum það frá nágrannalöndunum að reglan er að ríkisfjölmiðlar séu ekki á þeim markaði nema í mjög vel skilgreindum hólfum. Ríkissjónvarpið í Bretlandi er til dæmis ekki með auglýsingar,“ segir Hjálmar.

Það sé áhyggjuefni að fréttir séu endurbirtar án endurgjalds á félagsmiðlum. Taka verði hart á slíku til að verja fjölmiðla. Dýrt sé að halda úti ritstjórnum.

„Markaðurinn fyrir efni fjölmiðla stækkar stöðugt. Fólk er stöðugt að deila fréttum og fréttatengdu efni á félagsmiðlum. Vandinn er að enginn vill borga fyrir fréttirnar. Það er vandi sem við sem blaðamenn sem stétt stöndum frammi fyrir og sem samfélag. Fólki finnst sjálfsagt mál að fá fréttir ókeypis. Það er hins vegar ekki ókeypis að afla þeirra.

Það eru höfundarréttarlög í landinu og blaðamenn eru höfundar frétta. Menn eiga að framfylgja sínum réttindum – það gilda reglur um þetta – en að mínu viti hafa blaðamenn ekki staðið á rétti sínum eins og þeir hefðu getað. Blaðamenn vinna gjarnan langan vinnudag og það er auðvitað ófært að efni þeirra sé dreift hér og þar án þess að borgað sé fyrir það. Þegar menn eigna sér vinnu annarra er það auðvitað þjófnaður. Það á að senda slíku fólki innheimtukröfu,“ segir Hjálmar.

Ríkið horfir í tekjutapið

Rætt var við Lilju Alfreðsdóttur, mennta- og menningarmálaráðherra, í Morgunblaðinu í gær. Þar benti hún meðal annars á að hið opinbera verði af skatttekjum þegar keyptar séu auglýsingar á netinu af erlendum stórfyrirtækjum. Þær beri enda ekki virðisaukaskatt.

Hjálmar kveðst hafa staldrað við þessi ummæli. „Menntamálaráðherra talar um að ríkið sé að tapa tekjum vegna þess að þessir félagsmiðlar, sem eru erlendir, séu ekki skattskyldir á Íslandi. Það er mjög athyglisvert að þá fyrst rekur ríkið upp ramakvein þegar það tapar spón úr aski sínum, í stað þess að horfa til þess að það skiptir auðvitað máli að vera með öflugt upplýsingakerfi, rétt eins og við viljum hafa öflugt heilbrigðis- og menntakerfi í þessu landi,“ segir Hjálmar.

Fram kom á vefnum Eyjan.is í gær að Reykjavíkurborg hefði ákveðið að beina auglýsingafé vegna menningarnætur til félagsmiðla og auglýsinga hjá Google.

Hjálmar segir aðspurður að slík ráðstöfun auglýsingafjár sé áhyggjuefni. Hún sé því miður ekki einsdæmi og grafi undan fjölmiðlum.

„Við erum ekki nema 360 þúsund manns sem búum á þessu landi. Það er ótrúlegt, ef horft er til síðustu 120 ára, hversu öflug fjölmiðlun hefur verið í landinu. Við gáfum út fimm dagblöð hér áratugum saman. Þessi blómlega útgáfa hlýtur hins vegar að taka enda ef tekjugrunnurinn brestur. Það hefur sigið mikið á ógæfuhliðina hjá fjölmiðlum frá aldamótum og efnahagshrunið setti auðvitað strik í reikninginn. Fjölmiðlum hefur gengið misvel að fóta sig í nýju umhverfi. Raunar er íslensk fjölmiðlun ótrúlega öflug miðað við að ekkert hefur verið gert til að styrkja hana á almennum markaði,“ segir Hjálmar sem telur aðspurður slíka styrki ekki þurfa að skerða svigrúm fjölmiðla til að veita valdhöfum aðhald. Í því sambandi skipti meginmáli hvernig slíkt styrkjakerfi sé úr garði gert. Það þurfi að halda því eins fjarri og mögulegt er frá stjórnmálum og embættismannakerfinu. Í Bretlandi sé til dæmis gerður tíu ára samningur um rekstrarfé til BBC eftir því sem hann best viti, til að stuðla að sjálfstæði stofnunarinnar.

Stofni rannsóknarsjóð

„Blaðamannafélagið hefur gert tillögu um að stofnaður verði rannsóknarsjóður blaðamanna með sambærilegu fyrirkomulagi og launasjóður rithöfunda og tónskálda. Þar gætu blaðamenn sótt um styrk til að fara ofan í ákveðin efni sem væri einföld og ódýr leið til að tryggja dýpri umfjöllun um marga hluti í íslensku samfélagi. Vandamálið er ekki lengur að finna miðil til að birta það. Menn gætu gert þetta í samvinnu við dagblöð og fjölmiðla á netinu.

Allar þessar tæknibreytingar breyta ýmsum hlutföllum á markaðnum en skapa um leið tækifæri. Þegar ég byrjaði í blaðamennsku þurfti að eiga prentvél og dreifingarkerfi. Þetta hvort tveggja var stærsti hluti kostnaðarins við að koma efninu á framfæri. Ný tækni býr þannig yfir miklum möguleikum og við sem samfélag eigum að vera opin fyrir að nýta þessi tækifæri.“