Ljóðræn framsetning geimvísinda

Ragnheiður Birgisdóttir

ragnheidurb@mbl.is

Bandaríska raftónlistartvíeykið Quindar mun koma fram í Tjarnarbíói á Menningarnótt á morgun í boði bandaríska sendiráðsins. Stjörnu-Sævar mun einnig flytja forvitnilegt erindi. Félagarnir Mikael Jorgensen og James Merle Thomas, sem mynda Quindar, nota hljóð og myndir frá NASA og skapa með því óvenjulega raftónlistarupplifun.

Jorgensen segist alla tíð hafa verið heillaður af raftónlist. Hann rifjar upp þegar faðir hans, sem vann við tónlistarupptökur, kom heim með hljóðgervla og leyfði honum að prófa þá. Jorgensen hefur verið meðlimur hljómsveitarinnar Wilco frá árinu 2004 og Thomas segist einnig hafa spilað tónlist allt sitt líf en sé þó fyrst og fremst fræðimaður. Hann er menntaður sem listsagnfræðingur og gegnir stöðu prófessors við Temple-háskóla í Fíladelfíu. Þar rannsakar hann tengsl listar og tækni.

„Mjög gefandi reynsla“

Það sem sameinar þessa tvo menn er áhugi þeirra á raftónlist. „Fyrir nokkrum árum vorum við að velta fyrir okkur hvað við gætum gert við þennan sameiginlega áhuga. Þá var ég að vinna að bók sem fjallar um arkitekta og hönnuði sem hönnuðu geimskip. Ég hafði áhuga á fagurfræðinni á bak við þetta. Ég fann upptökur frá NASA, bæði hljóð- og myndbönd, þar sem listamenn og verkfræðingar unnu saman að því að hanna þetta umhverfi og prófa það. Ég er enn að vinna að bókinni en í millitíðinni ákváðum við Mikael að nýta þessar upptökur í tónsmíðar,“ segir Thomas. Þeir varpa einnig myndefninu frá NASA upp á vegg á meðan á tónleikunum stendur.

Jorgensen segir þá félaga hafa áttað sig fljótt á því að þeir vinna vel saman. „Það er ekki allra að spinna á staðnum með tækninni, tölvum, hljóðgervlum, snúrum og tökkum, en við fundum út að við værum nokkuð góðir í því. Það er mjög gefandi reynsla.“

Hverjir tónleikar eru einstakir, tónverkin eru samin fyrir fram en tvíeykið endurhljóðblandar þau svo á sviðinu. „Innihaldsefnin eru alltaf þau sömu en kakan verður aldrei eins,“ segir Jorgensen og hlær.

„Það sem mér hefur þótt gefandi við Quindar-verkefnið er að það snýst að miklu leyti um að vera eftirtektarsamur varðandi smáatriði. Til dæmis að hlusta á mynstur sem maður býr til með hljóðgervli, leyfa því að þróast í dálítinn tíma til þess að heyra hvaða smávægilegar breytingar verða eða hlusta á upptökur úr geimnum, búnar til árið 1961, og hlusta eftir smávægilegum truflunum í upptökunum,“ segir Thomas. „Mest spennandi áskorunin er að taka þessa þætti og koma þeim saman, annaðhvort í stúdíói eða á tónleikum.

Við áttuðum okkur líka á því að hin viðtekna útgáfa af geimsögunni hefur verið sögð ótal sinnum,“ segir Thomas. „Ef þú vilt fræðast um Apollo 13 þá er til kvikmynd um það. Mér fannst áhugaverðara að kanna þessi augnablik í sögunni og túlka þau á ljóðrænni hátt í stað þess að segja sögu sem hefur verið sögð áður. Hver er tilfinningin á bak við þetta? Er einhver leið til þess að við getum sett okkur sjálfa inn í þessa frásögn og breytt henni svolítið til þess að búa til nýtt sjónarhorn?“

Áhugi á smáatriðum

Thomas nefnir sem dæmi að þeir félagarnir spili myndbandsupptökur af því þegar Apollo 11 fór í loftið aftur á bak. „Þannig getum við á vissan hátt kollvarpað væntingum áhorfandans. Það er eitthvað fullnægjandi við það að sjá reykinn dragast saman í stað þess að brjótast út. Þetta er ljóðræn túlkun og endursögn á þessu efni,“ segir hann. „Við höfum alltaf haft áhuga á smáatriðunum, minni háttar atvikum sem annars er litið fram hjá í sögu geimsins og NASA. Þegar okkur var boðið að koma til Íslands fór ég að velta fyrir mér hvernig maður getur sagt sögu sambands Íslands og Bandaríkjanna. Ég fann kvikmyndir frá heimsókn geimfara NASA til Íslands á 7. áratugnum. Mikið af þessu myndefni er mjög óformlegt, nánast eins og heimatilbúið. Það var mjög spennandi uppgötvun. Að sjá hversdagslegt líf þessa fólks sem annars er litið á sem hetjur. Það er eitthvað sætt við það. Það er dæmigert fyrir það hvernig við vinnum okkar vinnu. Við erum uppteknir af því að finna þessa hversdagslegu reynslu. Þessar upptökur frá Íslandi hafa verið grunnurinn að miklu af nýjasta efninu okkar.“

Sér allt en túlkar ekkert

Thomas heldur áfram: „Allir þekkja NASA í gegnum ljósmyndir og kvikmyndir; ríkulegt fjölmiðlalandslag. En það vita fáir að NASA fær til sín listamenn til þess að búa til list um starfsemina. Sýningarstjóri sem vann hjá NASA á 7. áratugnum orðaði þetta vel: „Í hvert sinn sem eldflaug er skotið á loft eru hundrað þúsund myndavélar að mynda atvikið frá hverju sjónarhorni en myndavélin sér allt en túlkar ekkert.“

Hugmyndin er að þeir vilja fanga einhverja ljóðræna vídd á þessu ofboðslega tæknilega verkefni sem er opið fyrir túlkunum. Thomas heldur fyrirlestur um þetta verkefni NASA í dag kl. 12 í Listasafni Reykjavíkur, Hafnarhúsi.

Um heiti tvíeykisins segir Thomas: „Þú þekkir Quindar jafnvel þótt þú þekkir ekki Quindar. Quindar-tónar eru pípin sem heyrast á gömlum upptökum af því þegar stjórnstöðin á jörðu niðri hafði samband við Apollo-geimskipin. Þetta hljóð er búið til með hljóðgervli og sent á milli til þess að staðfesta að samskiptaleiðin væri enn tryggð milli stöðvanna á jörðu og í geimnum.

Þetta er falleg myndhverfing við það að búa til tónlist, senda hana út til hlustendanna og fá viðbrögð. Viðbrögðin hafa verið stórkostleg. Það er mikill heiður að hafa verið boðið til Íslands, bæði í gegnum sendiráðið og Menningarnótt og öll þessi ólíku verkefni sem eru í gangi. Við höfum fengið mjög hlýjar viðtökur.“