Hjartað tekur aukaslag

Ágúst Ingi Jónsson

aij@mbl.is

Landmám eyruglu hér á landi í kringum síðustu aldamót hefur ekki gengið þrautalaust fyrir sig. Bæði í ár og í fyrrasumar er talið að henni hafi gengið erfiðlega að koma upp ungum. Getgátur eru um að vosbúð vegna rigninga og kulda hafi gert eyruglu og ungum hennar erfitt fyrir í fyrra. Í sumar hafi þurrkar hins vegar sett strik í reikninginn og haft áhrif á fæðuframboð.

Gunnar Þór Hallgrímsson, fuglafræðingur og prófessor í dýrafræði við Háskóla Íslands, hefur síðustu tvö ár fylgst skipulega með eyruglu og branduglu hér á landi. Hann segir að þessar rannsóknir séu skammt á veg komnar og því beri að forðast fullyrðingar um lífshætti og afkomu þeirra. Hann dregur þó ekki dul á að það sé spennandi verkefni að fylgjast með þessum hljóðlátu ránfuglum.

„Ég viðurkenni fúslega að þó að ég starfi við fuglarannsóknir og lifi og hrærist í þessum heimi þá tekur hjartað aukaslag þegar ég sé branduglu eða eyruglu. Um snæugluna, þann tignarlega fugl, talar fuglaáhugafólk almennt af lotningu. Hún er sjaldgæf á alþjóðavísu og hérlendis er hún á mörkunum að geta talist varpfugl. Það eru forréttindi að hafa tækifæri til að vinna með þessar tegundir,“ segir Gunnar.

Ekki stórir stofnar

Um stofnstærð fyrrnefndra uglutegunda liggja nákvæmar upplýsingar ekki fyrir. Ef miðað er við meðaltal síðustu tveggja ára þá voru þekkt 10-15 óðul eyruglu á sunnanverðu landinu en raunveruleg stofnstærð er óþekkt. Branduglur eru mun fleiri og á láglendi um allt land, en alls gætu varppörin verið 4-500. Óðul snæuglu áætlar Gunnar Þór, án ábyrgðar, að geti verið teljandi á fingrum annarrar handar.

„Landnám eyruglu er staðreynd, en hægt er að fullyrða að hún sé sjaldgæf hér á landi þrátt fyrir að upplýsingar séu af skornum skammti. Við höfum leitað hennar í tvö ár nokkuð ítarlega og hún er ekki orðin mjög útbreidd. Það hjálpar okkur ekki í þessari vinnu að eyruglan er mjög felugjarn fugl og getur verið í námunda við bústaði eða þar sem fólk er á ferli en verður hennar ekki vart,“ segir Gunnar.

Aðspurður segir hann að ekki þurfi að vera þversögn í því að votviðri hafi þrengt að eyruglu sumarið 2018, en þurrkar hafi haft slæm áhrif í sumar sem leið.

„Samkvæmt greiningum á fæðuleifum íslenskra eyrugla síðastliðin tvö ár eru hagamýs uppistaðan í vetrarfæðu þeirra, en yfir ungatímann á sumrin er fæðan fjölbreyttari og hún étur meira af fuglum, til dæmis þresti og hrossagauka. Þær tegundir eru háðar nægu framboði af ánamöðkum, sem ekki er að heilsa í miklum þurrkum, sem aftur kemur niður á þessum fuglum og gæti síðan komið niður á eyruglunni ef hún treystir á þá sem fæðu,“ segir Gunnar. Á liðnu sumri komu eyrugluungar fram á níu óðulum en óljóst er hversu margir ungar komust á legg.

Ekki stúfmýs og læmingjar

Gunnar segir afkomubrestinn hafa verið skýran sumarið 2018 þegar væta og kuldi réðu ríkjum svo vikum skipti, en þá komu aðeins fram ungar á þremur óðulum sem hurfu fljótlega og hafa líklega drepist. Hann segir að eyruglur hafi lausan fjaðraham, ólíkt til dæmis vaðfuglum og sjófuglum, og þoli illa langvarandi bleytu.

„Svo má spyrja hvort eðlilegt sé að eyrugla komi upp mörgum ungum á hverju ári. Við vitum ekki nákvæmlega um fæðu þeirra og hér á landi eru ekki þessir stóru nagdýrastofnar eins og stúfmýs og læmingjar sem eru víða hennar helsta fæða. Þessa hópa vantar hér á landi og ef eyruglan ætlar að sérhæfa sig í nagdýrum hér þá hefur hún í raun bara hagamúsina sem eina kostinn. En hún hefur líka þann möguleika að tileinka sér fjölbreyttara fæðuval og éta fugla í auknum mæli en hvernig þessu er raunverulega háttað kemur í ljós með áframhaldandi rannsóknum,“ segir Gunnar Þór.

Úhh – úhh – úhh

Á heimasíðu Náttúruminjasafnsins, nmsi.is, fjallar Jóhann Óli Hilmarsson fuglafræðingur um eyruglu. Þar segir að eyruglan sé ánægjuleg viðbót við fátæklega íslenska uglufánu. Ástæðan fyrir fáum tegundum af ættbálki ugla hér á landi, miðað við grannlöndin, sé fábreytt nagdýrafána, en nagdýr séu alfæða flestra ugla.

Hann segir eyruglu vera meðalstóra uglu, náskylda og mjög líka branduglu. „Hún er auðgreind á löngum fjaðraeyrum sem sjást aðeins þegar fuglinn situr. Eyrun hafa ekkert með heyrn fuglsins að gera,“ skrifar Jóhann Óli.

Þó svo að eyruglan sé mun laumulegri en branduglan er auðveldast að staðfesta varp hennar með því að hlusta vel eftir henni á síðkvöldum; síðla vetrar tilkynna karlarnir yfirráð sín yfir óðulum með söng: úhh – úhh – úhh. Hljóðið sem stálpaðir ungar gefa frá sér þegar þeir betla mat er áberandi, sérstaklega þegar foreldrarnir eru nærri, segir á vefnum.