Hér er mín miðja, ró í óreiðu lífsins

Af bókaverslun

Einar Falur Ingólfsson

efi@mbl.is

Þegar ég kom á dögunum að einni minni eftirlætis bókaverslun var engin leið að komast þar inn. Múrsteinum hafði verið hlaðið fyrir dyrnar og vel skammtað af steypu á milli steina. Og í raun komst ég ekki einu sinni að dyrunum því brúnleitur vatnsflaumur gekk upp á hleðsluna miðja og ég stóð ofar í götunni og horfði á vatnið gjörbreyta ásýnd borgar sem ég hafði talið mig þekkja ágætlega.

Í fyrra hafði ég vinnustofu um mánaðartíma í Varanasi, elstu og helgustu borg hindúa á Indlandi. Borg sem einig hefur verið þekkt undir heitunum Kashi, Benares og Banaras. Þá vandi ég komur mínar í þessa merku bókaverslun með bjarta nafnið, Harmony – The Bookstore. Hún er ekki ýkja stór í fermetrum talið en þegar komið er að fara gestir úr skóm, ganga upp nokkrar tröppur og við blasa langar hillur sem teygjast inn eftir rýminu þéttskipaðar bókum. Og þar eru líka staflar bóka ofan á hillunum og á flísalögðu gólfinu, í gluggakistum og á stólum og bekkjum, og á búðarborðinu sjálfu, en bak við þá stafla er venjulega hinn brosmildi bóksali Rakesh Singh.

Úrval bóka í Harmony – The Bookstore er með ólíkindum fjölbreytilegt og gott. Langt umfram það sem búast mætti við í bókaverslun í hjarta helgrar borgar, einungis nokkra metra frá einum kunnustu tilbeiðslutröppunum við Gangesfljótið, í Assi Ghat. Úrval myndlistar- og ljósmyndabóka er í raun yfirgengilegt, til að mynda úrval bóka kunnustu útgefanda slíkra verka í Þýskalandi og í Bandaríkjunum. Bækur um trúarleg efni eru fjölmargar, og það kemur ekki á óvart, eða hvað skáldsagnaúrvalið er gott. En ljóðadeildin er líka sterk, rétt eins og gott framboð ferðafrásagna, heimspekirita og svo er framboð fræðiverka, til að mynda um bókmenntafræði og myndlist, framúrskarandi og jafnast fyllilega á við það sem finna má í þekktustu stóru bókaverslunum Vesturlanda. Ég er því mikill unnandi Harmony-bókabúðarinnar og þegar ég mætti á dögunum aftur til langdvalar í Varanasi hugðist ég steðja fljótlega til fundar við Sing og bækurnar hans. En það var ekki auðvelt, því monsúnrigningarnar voru miklu seinna á ferðinni í ár en nokkru sinni áður og þegar ég kom þar að, öslandi um götur í vaðstígvélum, var þvílíkt hamfaraflóð í Ganges að Rakesh Sing hafði þurft að láta múra fyrir dyrnar að versluninni í von um að vatn flæddi ekki inn og eyðilegði bókakostinn.

Múraði fyrir dyrnar

„Þessi gluggi hérna breyttist í inngang síðustu vikur,“ segir Singh glottandi nokkrum dögum síðar og bendir á glugga hátt yfir afgreiðsluborðinu. „Ég kom nokkrum sinnum að hér á báti þessa daga og kíkti inn, til að sjá hvort vatnið flæddi nokkuð upp tröppurnar. Það gerðist sem betur fer ekki, múrhleðslan hélt,“ segir hann.

Bækurnar í versluninni eru alltaf í plasti og raðað þétt í hillurnar, til að raki komist ekki að pappírnum og þær verpist ekki. Og plastið hefur bjargað miklu og þegar ég kem hefur múrhleðslan verið rifin frá dyrunum og inni ganga bæði viftur og tæki sem draga úr raka. Singh og aðstoðarmenn hans umstafla bókum á gólfinu og þurrka af. Hann stefnir að því að opna verslunina formlega aftur eftir tvo daga eftir tveggja vikna lokun vegna flóðanna. Þó að í orði kveðnu sé ekki opið reka vinir og velunnarar látlaust inn nefið, spyrja fregna og fagna því að bækurnar hafi ekki skemmst. Eins og í fyrri heimsóknum fer Singh strax að benda mér á áhugaverðar bækur, sem ég tek úr plastinu og skoða.

Singh hóf bóksölu í þarnæsta húsi fyrir 23 árum. Og hann segir aldrei annað hafa komið til greina en að hefja viðskipti í sinni góðu heimaborg, Varanasi.

„Mér finnst gott hvað stemningin er afslöppuð hérna og allt innan seilingar,“ segir hann.„Þetta er ekki hávaðasöm stórborg eins og Delí þar sem fara þarf iðulega tugi kílómetra til að sinna einhverjum erindum. Hér þarf ég bara að taka tvö, þrjú skref í aðra hvora áttina til að sinna því nauðsynlegasta. það finnst mér notalegt. Og það eru bara nokkur skref niður að Ganges að fara í bað.

Ég hef aldrei flutt á brott. Hér fæddist ég, ólst upp nærri Kedar Ghat um tvo kílómetra héðan, og hér gekk ég líka í skóla.“ Hann sinnir erindi gests sem rekur inn nefið og bætir að því loknu við: „Hér er mín miðja, ró í óreiðu lífsins.“

Eins og sálir verkanna

Ég er forvitinn um hvort Rakesh Singh hafi lagt upp með það frá byrjun rekstrarins að hafa þetta afar fjölbreytilega úrval bóka að selja.

„Nei, alls ekki. En ég lærði hratt af samskiptum við gesti sem komu, ekki síst af samtölum við myndlistarmenn og ljósmyndara, og smám saman þroskaðist smekkur minn. Sem dæmi hafði ég aldrei kunnað að meta svarthvíta ljósmyndun. Ég skildi ekki hvers vegna menn gerðu litlausar myndir þegar allir þessir spennandi litir væru í umhverfinu! En svo sá ég dag einn í auglýsingu frá bókabúð í Bombay kápu bókarinnar Workers eftir ljósmyndarann Sebastião Salgado. Ég hreifst af kápunni án þess að hafa minnstu hugmynd um hver Salgado væri eða þekkja haus eða sporð á heimildaljósmyndun. En ég pantaði bókina – þetta var árið 1997 – og þegar hún barst brá mér að sjá að hún kostaði 3.000 rúpíur! Ég dauðsá eftir að hafa eytt svona miklum peningum í bókina, fannst hún vissulega falleg en líka að ég ætti ekki að blanda eigin áhugamálum inn í reksturinn. Slíkt myndi ganga af fyrirtækinu dauðu. En eftir að hafa svo farið gegnum bókina, sem er afar fallega hönnuð og prentuð, fór ég að kunna betur að meta svarthvítar myndir en þær í lit. Svona er þetta ferli; maður er alltaf að læra og þroskast,“ segir Singh brosandi og fyrir aftan hann má sjá í hillu tvö eintök af Workers ásamt fleiri merkum bókum ljósmyndara.

„En þroskaferlið tekur tíma. Eins var það með bókmenntir,“ segir hann. „Bókmenntasmekkur minn hefur byggst upp í löngu ferli, allar götur frá árinu 1996. Og ég læri eitthvað nýtt á hverjum degi.“

– Lestu mikið?

„Já, en ekki síður bókagagnrýni en bækurnar sjálfar. Það er mikilvægt vegna innkaupa fyrir búðina. Dómar hjálpa mér við að velja bækur en stundum vel ég líka bækur út frá kápunni,“ viðurkennir hann glottandi. „Og bókarkápur eru mikilvægar, þær eru eins og sálir verkanna – kjarna þeirra má koma fyrir á kápunni þegar vel tekst til, í ljósmynd eða vel lukkaðri hönnun.“

– Hér inni er furðulega fjölbreytilegt úrval bóka um trúarbrögð, ljóðabækur, heimspekiverk...

„...sagnfræði, stjórnmál, hverskyns fræði; kynjafræði, póstmódernismi, bækur um textíl, myndlist...“ telur Singh áfram upp.

Ég segist vera bókmenntafræðingur að mennt og minnist þess vel hvað ég varð undrandi í minni fyrstu heimsókn í verslunina að sjá svo margar merkisbækur á því sviði í verslun þarna við bakka Ganges.

„Já, ég man að í fyrra sagðist þú finna hér allar bækurnar sem þú hafðir verið að nota í ljósmyndakennslu á Íslandi,“ segir kaupmaðurinn og brosir.

Verður að vera öðruvísi

– Og ég er viss um að þú selur ekki mörg eintök af þeim sumum.

„Það er satt. Bókaverslanir mega ekki bara bjóða upp á bækur sem seljast! Það er ekkert gaman að koma í bókabúð sem býður bara upp á allar sömu bækurnar og allar hinar. Mín verslun verður að vera öðruvísi. Þetta er til að mynda einstaklega ljósmyndavæn borg en það er ekkert áhugavert að sjá bara „fallegar“ myndir frá borginni heldur þarf líka að birtast heimspekilegri hlið í ljósmyndabókum, verk sem kalla á hugsun og íhugun. Ljósmyndir um dauðann eru til að mynda áhugavert efni, rétt eins og ljósmydun og stríð – bækur þurfa að sýna fólki nýjar hliðar á heiminum. Það er mikilvægt að bjóða upp á fjölbreytilegt úrval slíkra bóka, jafnvel þótt þær seljist ekki allar vel. Þær verða bara að fást hér!

Ég ítreka að það er ekki stóra málið að þessar bækur seljist allar upp,“ segir Singh og hendir á dýrar ljósmyndabækur sem fylla margar hillur. „Sala er ekki minn mælikvarði á góðan rekstur... Ef ég hugsaði þannig myndi ég bara bjóða upp á bækur af metsölulistum en því miður fara sífellt fleiri bóksalar út í það. Það hversu hratt bækur fljúga úr hillunum hefur aldrei verið fengsælt gæðamat við rekstur búða.“

Í fyrri heimsóknum í Harmony hef ég notið þess að ræða indverskar bókmenntir við Singh og hef fengið frá honum góð ráð. Hann segist stundum hika við að svara spurningum um bækur sem hann kann ekki að meta, því hann ráði þá fólki hreinlega frá því að kaupa. En hverjir eru hans eftirlætis höfundar?

„Amitav Gosh vinnur á áhugaverðan hátt með söguna og vefur sögulegum staðreyndum og tímabilum vel saman við persónusögur. Bestu sögur hans eru eins og tímavélar; flytja manninn í tíma sagnanna á fallegan hátt. Rohinton Mistry kann ég vel að meta, ekki síst A Fine Balance en þar er pólitísku senunni hér lýst á snjallan hátt. Svo er ég hrifinn af skrifum Jhumpa Lahiri en hún býr í Bandaríkjunum og lýsir með áhugaverðum hætti veruleika annarrar kynslóðar Indverja þar. Mér finnst oft gaman að lesa um núning ólíkra menningarheima.“

Rakesh Sing er aftur tekinn að stafla bókum og þegar ég kveð að sinni ítrekar hann hvað bækur séu mikilvægar fyrir menntun og almenna þekkingu. „Það mikilvægasta sem heimurinn þarf í dag er góð menntun og góð heilsa,“ segir hann. „Það leysir svo margt ef fólk fær góða menntun – og hún felst alls ekki bara í góðum einkunnum. Hún snýst ekki síður um að þroska með sér næmi fyrir umhverfinu og samkennd með öðru fólki. Og læsi er lykillinn að svo mörgu.“