Plastmengun tekin alvarlega

Ásgeir Ingvarsson

ai@mbl.is

Um allan heim eru bæði neytendur, fyrirtæki og stjórnvöld að vakna til vitundar um hættuna af plastmengun í hafinu. Reglulega má sjá í fréttum og á samfélagsmiðlum ljótar myndir af ströndum þöktum plastumbúðum og veiðarfærum, og af fuglum, spendýrum sem festast í plastruslinu eða gleypa það.

Georg Haney, umhverfisfræðingur hjá Hafrannsóknastofnun, segir rannsóknir á plastmengun í hafinu umhverfis Ísland á byrjunarstigi. Smám saman eru vísindamenn að öðlast betri þekkingu á umfangi, samsetningu, áhrifum og uppruna plastsins í sjónum og ýmis verkefni í gangi víða um heim sem vonandi munu draga úr losun plastúrgangs í hafið.

„Í tilviki Íslands berst plast út í sjó með ýmsum leiðum, s.s. þegar rusl fýkur út á haf eða þegar plastvörum er sturtað ofan í klósettið svo þær fljóta með skólpi út í sjó. Þegar gengið er eftir strandlengjunni eru það aftur á móti veiðarfærin sem eru sýnilegust, og oft að eftir vonskuveður má finna í fjörum net og annan veiðibúnað sem skip hafa glatað og hefur líkast til verið á sveimi í sjónum um langt skeið.“

Eru að byrja að mæla og skilja vandann

Erfitt er að svara því hversu alvarlegur plastmengunarvandinn er. Georg segir ekki hægt að mæla í tölum það tjón sem sk. drauganet valda, þegar þau losna frá skipum og berast um hafið og halda áfram að veiða og drepa fisk. Eins er erfitt að fullyrða um áhrif af örplasti á fæðukeðjuna og ýmsa lífræna ferla í hafinu. „Plast sem berst út í sjó getur velkst þar um í áratugi en í tilviki veiðarfæra þá má ætla að þau trosni smám saman upp og fangi þá ekki lengur fisk eða aðrar sjávarlífverur með sama hætti og heil net. Plastið dreifist um allt hafið, og mikið af því endar á hafsbotni frekar en að fljóta á yfirborðinu og berast upp á strendur,“ útskýrir Georg og bætir við að svo mikið sé af plasti í íslensku lögsögunni að þegar Hafró geri tilraunaveiðar umhverfis landið til að mæla stofnstærðir helstu tegunda þá komi undantekningalaust eitthvað af plasti upp með hverju holli sem dregið er um borð.

Góðu fréttirnar eru m.a. þær að íslenskir sjómenn þykja núna passa mjög vel upp á veiðarfærin sín og sýna t.d. endurvinnslutölur að það heyrir til algjörra undantekninga að net glatast. „Það gerir það enginn að gamni sínu að henda veiðarfærum í sjó og er búnaður um borð í flestum skipum til að ná aftur veiðarfærum sem losna. Þá eiga Norðurlandaþjóðirnar í samstarfi um verkefni þar sem öll veiðarfæri eru merkt viðkomandi útgerð og hægt að rekja uppruna og ferðalag veiðarfæra sem finnast í reiðileysi.

Umgangast plast af ábyrgð

Þá hafa mörg lönd gripið til þess ráðs að ýmist bæta sorphirðu svo að plastúrgangur frá heimilum og fyrir- tækjum berist ekki út í ár og fljót og þaðan út í hafið, og jafnvel á sumum stöðum að lagt hefur verið blátt bann við notkun plastpoka og plastumbúða. Í dag eru einnota plastpokar t.d. ekki fáanlegir á Ítalíu, í Kína og Bangladess, og á Indlandi hyggjast stjórnvöld ganga svo langt að smám saman útrýma einnota plastvörum og plastumbúðum.

Georg segir mikilvægt að sem flestir séu meðvitaðir um ábyrga plastnotkun og rétta meðferð á plastúrgangi. „Þrátt fyrir alls kyns reglur og bönn getur það valdið töluverðu tjóni ef nokkrir svartir sauðir leynast inni á milli. Þá mun hreinsunarstarf þurfa að halda áfram löngu eftir að búið er að ná tökum á því að nýtt plast berist ekki út í sjóinn, og unnið hefur verið merkilegt hreinsunarstarf hér á landi á vegum hópa eins og Bláa hersins.“

Er vonandi að takist að leysa vandann, og kveðst Georg meira bjartsýnn en svartsýnn. „Það er jákvætt að mjög virk umræða á sér stað og farið er að grípa til aðgerða, en á móti kemur að við erum að mörgu leyti enn á frumstigi aðgerða og rannsókna og vonandi að framþróunin á komandi árum verði ör svo að takist að afstýra því að vandinn vaxi frá því sem nú er.“