Dregin upp skýrari mynd af umhverfi nýsköpunar

Ný könnun Northstack, Tækniþróunarsjóðs og Gallup hefur m.a. leitt í ljós að mörg nýsköpunarfyrirtæki telja séríslenskan gjaldmiðil hafa neikvæð áhrif á reksturinn. Þá reyndust rúmlega 40% þeirra fyrirtækja sem svöruðu vera með a.m.k. einn erlendan sérfræðing að störfum en rúmlega helmingur svarenda vissi þó ekki af því að erlendir sérfræðingar sem flytja til Íslands geta fengið sérstakan skattaafslátt fyrstu þrjú árin frá ráðningu í starf.

Kristinn Árni Lár Hróbjartsson er stofnandi upplýsingamiðilsins og greiningarfélagsins Northstack (www.northstack.is) og átti frumkvæðið að gerð könnunarinnar, en niðurstöðurnar má skoða í þaula á slóðinni www.nyskopunarlandid.is. Úrtak könnunarinnar var þau 753 fyrirtæki sem sóttu um styrk til Tækniþróunarsjóðs á árunum 2016 til 2018 og svarhlutfallið tæplega 36%.

Smá fyrirtæki viðkvæm fyrir tekjusveiflum

Merkilegt er hversu stór hluti svarenda lítur á séríslenskan gjaldmiðil sem vandamál. Alls sögðu 73,5% svarenda að gjaldmiðillinn hefði mjög neikvæð eða frekar neikvæð áhrif á rekstur síns fyrirtækis og segir Kristinn vert að skoða þetta með tilliti til þess að 62% fyrirtækjanna í könnuninni eru annaðhvort nú þegar starfandi á erlendum mörkuðum eða stefna þangað á næstu tólf mánuðum. „Verður að hafa í huga að oft eru þessi fyrirtæki kannski ekki með nema einn eða tvo erlenda viðskiptavini þegar þau hefja sókn á erlenda markaði og ekki að því hlaupið að jafna út áhrifin af sveiflum í gengi frá því að samningar nást þar til greiðslur eru inntar af hendi. Það getur gert ungu og smáu fyrirtæki heilmikla skráveifu ef gengisþróunin er óhagstæð svo að í stað þess að fá t.d. 10 milljónir króna fyrir erlent verkefni koma aðeins 8 milljónir króna í kassann,“ útskýrir Kristinn. „Þess utan er um að ræða fyrirtæki sem eru svo smá að vexti að þau geta ekki, ólíkt stórum og rótgrónum útflutningsfyrirtækjum, verið með sérhæfðan fjármálastjóra eða jafnvel fjármáladeild sem gerir ítarlegar spár og áætlanir með tilliti til gengisþróunar, og fjárfesta jafnvel í tryggingum gegn gengissveiflum.“

Spurður hvort ekki mætti einfaldlega leysa vandann með því t.d. að greiða starfsfólki laun í erlendum gjaldmiðli segir Kristinn að gerðar hafi verið tilraunir í þá veru en þær hafi ekki skilað góðum árangri. „Það þýðir bara að gengisáhættan færist af fyrirtækinu yfir á starfsfólkið, sem er ekkert betra. Það þarf líka að muna að oft er starfsfólk nýsköpunarfyrirtækja á lægri launum í skiptum fyrir fríðindi eins og kaupréttindi og getur því munað miklu fyrir heimilisbókhaldið ef gengissveiflur valda því t.d. að mánaðarlaunin verða ekki 600.000 kr eins og venjulega heldur 500.000 kr.“

Vita ekki af ívilnunum

Undanfarin ár hafa stjórnvöld reynt að greiða leið sprota- og nýsköpunarfyrirtækja með sérstökum ívilnunum og afsláttum. Þannig geta fyrirtæki sótt um skattafrádrátt vegna nýsköpunar og er hægt að draga frá skatti 20% af kostnaði upp að vissu marki. Á gjaldaárinu 2020 má styrkhæfur kostnaður til útreiknings skattfrádráttar nema allt að 900 milljónum króna ef um aðkeypta þjónustu er að ræða en 600 milljónum annars, og er því hæsti mögulegi frádráttur 180 milljónir. Þá hafa lög verið í gildi frá 2017 sem kveða á um að erlendir sérfræðingar sem ráðnir eru til starfa hjá nýsköpunarfyrirtækjum eigi þess kost að þurfa ekki að greiða skatt af fjórðungi launa sinna. Er þetta í takt við hvata- og styrkjakerfi margra annarra þjóða.

Kristinn segir það athyglisvert að ekki sé alkunna innan nýsköpunarsamfélagsins að þessi stuðningur sé í boði. Rúmlega 51% svarenda vissu ekki af skattaafslætti erlendra sérfræðinga og tæplega 23% sögðust ekki vita að sækja mætti um skattafrádrátt vegna rannsóknar- og þróunarkostnaðar. „Þarna kemur í ljós tækifæri fyrir hagsmunasamtök og stjórnvöld að gera enn betur, og mesta furða að endurskoðendur umræddra nýsköpunarfyrirtækja hafi ekki löngu bent þeim á þessi réttindi þeirra. Þarna gætu allháar fjárhæðir hreinlega legið á borðinu.“

Af öðrum forvitnilegum niðurstöðum könnunarinnar má nefna að 40% þeirra fyrirtækja sem svöruðu eru með a.m.k. einn erlendan sérfræðing í starfsmannahópnum. Kristinn segir ósennilegt að finna megi jafnhátt hlutfall erlendra sérfræðinga í nokkurri annarri starfsemi á Íslandi, og til marks um hversu miklu það skipti fyrir framtíð íslenskrar nýsköpunar að fyrirtækin í landinu eigi sem greiðastan aðgang að erlendu vinnuafli. Bendir Kristinn á að vegna fólksfæðar sé nærri óhjákvæmilegt að flytja þurfi inn erlenda sérfræðinga til að anna eftirspurn. „Ég held að sóknarfæri sé fólgið í því að gera Ísland sem áhugaverðastan dvalarstað fyrir þetta fólk og nú þegar hefur landið upp á margt að bjóða sem fær fólk til að vilja setjast hér að. Má þó eflaust gera betur til að gera Ísland að sannkölluðu draumalandi erlendra sérfræðinga.“