„Mikill heiður og hvatning“

Viðtal

Silja Björk Huldudóttir

silja@mbl.is

Fjöruverðlaunin, bókmenntaverðlaun kvenna, voru afhent í 14. sinn við hátíðlega athöfn í Höfða í gær. Verðlaunin hlutu Svínshöfuð eftir Bergþóru Snæbjörnsdóttur í flokki fagurbókmennta; Kennarinn sem hvarf eftir Bergrúnu Írisi Sævarsdóttur í flokki barna- og unglingabókmennta og Jakobína: Saga skálds og konu eftir Sigríði Kristínu Þorgrímsdóttur í flokki fræðibóka og rita almenns eðlis.

Var lengi að safna kjarki

„Það er mér mikill heiður og hvatning að fá þessi verðlaun,“ segir Bergþóra Snæbjörnsdóttir, en auk Svínshöfuðs voru í flokki fagurbókmennta tilnefndar Okfruman eftir Brynju Hjálmsdóttur og Svanafólkið eftir Kristínu Ómarsdóttur. Bergþóra var einnig tilnefnd til Fjöruverðlaunanna í hittiðfyrra fyrir ljóðabókina Flórída . „Það var mjög mikil hvatning að fá tilnefningu, ekki síst þar sem um er að ræða hvatning frá öðrum konum í sama geira. Þarna eru sérfróðar konur að tilnefna og verðlauna bækur. Það hefur ekki veitt af í gegnum tíðina. Fjöruverðlaunin hafa gegnt mikilvægu hlutverki í því að vekja athygli á bókum kvenna og hversu lítið væri horft til kvenna í tilnefningum og verðlaunum þegar kom að Íslensku bókmenntaverðlaununum,“ segir Bergþóra, en þess má geta að Svínshöfuð er einnig tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna í ár sem afhent verða nú í janúar.

Svínshöfuð er fjórða bók Bergþóru, en áður hafði hún sent frá sér Daloon daga , Dagar undrabarnsins eru á enda og Flórída . „ Flórída var fyrsta bókin sem ég fór með til útgefanda og fékk útgefna hjá Benedikt. Ég var lengi að safna kjarki að því. Handritið að Flórída var tilbúið mörgum árum áður,“ rifjar Bergþóra upp og bætir við: „Kannski er það svolítið dæmigert fyrir konur.“

Svínshöfuð er fyrsta skáldsaga Bergþóru. „Ég var mjög hrædd við að skila bókinni af mér, því mér fannst ég vera búin að vinna svo stutt í henni og er með svo mikla fullkomnunaráráttu,“ segir Bergþóra og tekur fram að henni þyki mjög vænt um hversu margir hafi lesið bókina og hún hlotið góðar viðtökur meðal lesenda.

Nýverið var upplýst hvaða listamenn hlytu listamannalaun árið 2020 og fær Bergþóra laun í sex mánuði. Spurð hvort hún sé komin áleiðis með næstu bók segir Bergþóra hana vera rétt rúmlega á hugmyndastigi. „ Svínshöfuð kláraðist ekki fyrr en í haust og síðan eignaðist ég barn í október, þannig að hef ekki skrifað mikið undanfarið. Ferlið hjá mér byrjar alltaf á því að dreyma dagdrauma áður en ég fer að festa nokkuð niður á blað. Ég er því að nota tímann til þess núna,“ segir Bergþóra og tekur fram að hún reikni með að skrifa aðra skáldsögu.

„Ég hélt alltaf að ég gæti ekki skrifað skáldsögu. Mér fannst þetta svo stórt og mikið af orðum, en svo einhvern veginn fannst mér það mjög krefjandi á góðan hátt og fann mig. Þannig að næsta bók verður líka skáldsaga,“ segir Bergþóra og vill lítið segja um innihaldið. „Mér finnst líklegt að sögusviðið verði í nútímanum, en svo getur það auðvitað breyst. Svínshöfuð átti alls ekki að gerast í tveimur heimsálfum og á ólíkum tímum, en söguefnið leiddi mig bara þangað. Sögur eru svo lífrænar að þegar maður byrjar að spinna þá öðlast sagan eigið líf og maður verður bara þjónn sögunnar.“

Ég er að rifna úr stolti

„Ég er eiginlega hálforðlaus yfir þessari viðurkenningu, enda er þetta gríðarlegur heiður. Ekki síst af því að í sama flokki voru tilnefndir tveir frábærir höfundar sem skrifað hafa meistaraverk sem ég hvet alla til að lesa,“ segir Bergrún Íris Sævarsdóttir. Auk Kennarans sem hvarf voru tilnefndar Kjarval: Málarinn sem fór sínar eigin leiðir eftir Margréti Tryggvadóttur og Villueyjar eftir Ragnhildi Hólmgeirsdóttur. „Þetta er svo flott verðlaun og alltaf ánægjulegt hversu mikla vinnu dómnefndirnar leggja í að veita ítarlega og faglega umsögn um allar tilnefndu bækurnar, sem er ótrúlega dýrmætt að lesa.“

Bergrún hefur verið tilnefnd til Fjöruverðlauna fyrir bækur sínar síðustu þrjú árin. Fyrst var hún tilnefnd fyrir Lang-elstur í bekknum árið 2017, svo fyrir Lang-elstur í leynifélaginu 2018 og loks fyrir Kennarann sem hvarf 2019. „Það er stundum sagt að allt sé þegar þrennt er, en ég bjóst samt ekki við þessu miðað við keppinautana,“ segir Bergrún sem fyrr á árinu hlaut fyrir Kennarann sem hvarf barnabókaverðlaun Guðrúnar Helgadóttur þegar þau voru veitt í fyrsta sinn. Hún er tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna fyrir bókina Lang-elstur að eilífu . „Ég er því að rifna úr stolti.“

Spurð hvort Kennarinn sem hvarf sé besta bók hennar til þessa svarar Bergrún því játandi. „Ég er mjög stolt af þessari bók, sem mér finnst mjög vel heppnuð. Ég vona samt að ég eigi enn eftir að skrifa mínar bestu bækur,“ segir Bergrún og rifjar upp að hún hafi farið með handritið að Kennaranum sem hvarf sem leyndarmál áður en hún sendi það í keppnina og leyft fáum að lesa yfir hjá sér. „Mér fannst bókin nánast skrifuð í gegnum mig, sem er mjög sérstök tilfinning,“ segir Bergrún sem er þakklát fyrir hversu vel bókinni hafi verið tekið af lesendum. „Hún virðist höfða til miklu breiðara aldursbils en ég hafði séð fyrir mér.“

Líkt og Bergþóra hlýtur Bergrún listamannalaun í sex mánuði í ár og því liggur beint við að spyrja hvað hún ætli að skrifa næst. „Til að hljóta listamannalaun þarf maður að skila inn ítarlegri umsókn. Vegna fjölda áskorana ætla ég að skrifa framhaldsbókina Kennarinn sem hvarf – aftur og vona að hún verði jafngóð og fyrri bókin. Ég skelli mér vestur til Ísafjarðar í vinnubúðir núna í febrúar til að einbeita mér að skrifunum,“ segir Bergrún sem harmar það hversu fáir barnabókahöfundar hlutu listamannalaun í ár.

„Við hefðum viljað sjá miklu fleiri barnabókahöfunda á þessum lista í ár. Barnabækur eru svo mikilvægar bækur og eiga ekki að vera skrifaðar í sjálfboðaliðastarfi um kvöld og helgar. Það á að gefa barnabókahöfundum miklu meiri stuðning til að þeir hafi svigrúm til að sinna þessu af alúð og skila góðum bókmenntum til krakkanna. Í allri umræðu um læsi sjáum við það hvað skiptir ótrúlega miklu máli að skrifaðar séu og gefnar út góðar barnabækur. Þær eru klárlega sterkasta vopnið okkar í þeim slag, því barn sem ekki les þegar það er 10 ára mun ekki lesa þegar það verður 40 ára. Ef við hugum ekki að grunninum getum við bara gleymt því að gefa út bækur í framtíðinni,“ segir Bergrún og skorar á alla þá höfunda sem hlutu listamannalaun til 12 mánaða að skrifa barnabækur í ár. „Það væri ágætis ádeila á það hversu fáar barnabækur munu annars koma út á næsta ári.“

Hef mikla þörf fyrir að skrifa

„Ég er auðvitað mjög glöð yfir því að hljóta þennan gæðastimpil sem felst í þessum verðlaunum,“ segir Sigríður Kristín Þorgrímsdóttir. Auk Jakobínu: Sögu skálds og konu voru tilnefndar Listin að vefa eftir Ragnheiði Björk Þórsdóttur og Öræfahjörðin: Saga hreindýra á Íslandi eftir Unni Birnu Karlsdóttur.

Í bókinni segir Sigríður frá lífi og starfi móður sinnar, Jakobínu Sigurðardóttur rithöfundar. „Ég var að skrifa þessa bók ekki bara fyrir mig sjálfa heldur líka til þess að hefja mömmu og hennar verk til vegs og virðingar auk þess sem ég hugsaði bókina kvennasögulega. Í mínum augum eru verðlaunin ekki bara fyrir mig heldur líka viðurkenning til handa mömmu og þeim öðrum sterkum konum sem ég er að skrifa um í bókinni,“ segir Sigríður og tekur fram að hún sé þakklát fyrir þær góðu viðtökur sem bókin hefur hlotið, en bókin er jafnframt tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna í ár.

„Ég varð mjög undrandi þegar hringt var í mig og mér tilkynnt um tilnefningu. Ég er sagnfræðingur að mennt og vann bókina samkvæmt þeim aðferðum sem mér voru kenndar. En af því að bókin er mjög persónuleg og ég leyfi mér ýmislegt í nálgun minni og úrvinnslu, þá var ég ekkert viss um að þessi bók myndi flokkast sem fræðibók. Ég er aldrei að skrifa mig inn í einhverjar kategóríur heldur skrifa bara eins og mig langar að skrifa,“ segir Sigríður, sem fór að leggja drög að bókinni árið 2015.

„Mamma hefði orðið 100 ára 2018 og mig langaði að gera eitthvað af því tilefni. Snemma árs 2015 fór ég að fara í gegnum sendibréfin hennar mömmu sem spanna tímann frá 1949 til 1970 og mynda uppistöðuna í bókinni. Mér er sagt að það þýði ekkert lengur að gefa út bréfasafn þar sem enginn lesi þau. Mér finnst hins vegar rosalega gaman að skoða ævi fólks út frá sendibréfum. Þegar ég las bréf mömmu fannst mér þetta eins og að lesa skáldsögu.“

Spurð hvort hún sé farin að leggja drög að næstu bók segir Sigríður alltaf vera skrifandi. „Ég er í fullu starfi sem sérfræðingur á Byggðastofnun, en hef sinnt skrifum í hjáverkum. Ég hef mikla þörf fyrir að skrifa og því með eilífar hugmyndir að fræðiritum og skáldsögum. Það bíður mín ýmislegt í tölvunni,“ segir Sigríður og bendir á að hún hafi ætlað að fara í skriftarbann eftir útgáfu seinustu bókar hennar sökum þess hversu tímafrek skrifin eru. „Þegar maður er í fullu starfi fylgir því mikið álag að sinna skrifum í hjáverkum og því hef ég þurft að taka mér frí frá vinnu til að klára handrit. En þegar ég er ekki að skrifa þá finn ég fyrir ákveðnu tómarúmi, þannig að ég verð að halda áfram að skrifa.“