Náttúrulegar veðurbreytingar Íslands

Til að skilja framtíðina þarf fyrst að skilja fortíðina. Fyrir svarið við spurningunni hvort það sé maður eða náttúra sem sé að valda loftslagsbreytingunum, skipta ein tímamót í fortíðinni öllu máli. CO ₂ -útblástur manna fór ekki að vaxa hratt fyrr en upp úr miðri síðustu öld. Til marks um mikilvægi þessa tímabils er CO ₂ í dag miðdepill allra aðgerða stjórnmálamanna, allra skatta og allra styrkja, auk þess sem öll loftslagslíkön IPCC gefa sér að CO ₂ sé aðaldrifkraftur allra breytinga. Samanburður á tímabili fyrir útblástur manna og eftir er því lykillinn að því að finna svar við stærstu spurningu okkar tíma. (Mynd 1)

Veðurmælingarnar

Íslenskar veðurmælingar virðast senda nokkuð misvísandi skilaboð. Þegar CO ₂ -útblásturinn jókst lækkaði hitinn á Íslandi fyrst og hækkaði ekki aftur fyrr en 40 árum síðar. Þó að þetta sé þvert á CO ₂ -kenningarnar er mögulega skýringin sú að sjávarstraumasveiflur vegi meira hér á landi en áhrif CO ₂ . Síðan áratugahitasveifla Norður-Atlantshafsins komst aftur í hámark hitasveiflunnar hefur hitinn mælst ívið hærri en síðast þegar 70 ára sveiflan var í hámarki. Ákveðinnar vægrar hlýnunar gæti því gætt hér á landi vegna CO ₂ . (Mynd 5 – svartur ferill.)

Gömul mæligögn eru samt vandmeðfarin. Mælitæknin, mælitíðnin, staðsetning mæla og umhverfi hafa breyst sem býr til mæliskekkjur sem þarf að leiðrétta. Tvær skekkjur hafa aldrei verið leiðréttar: Málning hitamæla er í dag með meiri geislagleypni en málningin sem var notuð áður fyrr og hitar því meira og þétting byggðar hefur valdið því að umhverfi hitamælanna hlýnar sífellt. Snjósöfnun og raki minnkar, skjól eykst og geislahitun mannvirkja eykst. Báðar skekkjurnar hækka síðustu hitamælingar og ofmeta því hlýnunina.

Loftslagssaga jöklanna

Veðurmælar eru ekki einir um að segja veðurfarssögu. Jöklar segja líka sögu. Kosturinn við þá er að hitamæliaðferðin með ís breytist aldrei og jöklarnir eru allir staðsettir utan byggða, lausir við þéttbýlisáhrif.

Fyrsta áhugaverða jöklasagan gerist á Vestfjörðum (Mynd 2). Um miðja 19. öld voru jöklar þar í hámarki og á kortum er Gláma kölluð Glámujökull og Drangajökull nær að Steingrímsfjarðarheiði. Á korti frá 1934 er Glámujökull horfinn og Drangajökull nánast í núverandi stærð. Þó að þessir jöklar hafi ekki uppfyllt nútímaskilgreiningu jökla, segir kortasagan frá gríðarlegri hlýnun sem átti sér stað á svæðinu. Öll var hlýnunin náttúruleg því hún varð áður en útblástur manna rauk upp.

Aðra merkilega jöklasögu er að finna í sporðamælingum (Mynd 3). Frá 1930 hafa Íslendingar haldið góða tölfræði utan um hop eða framskrið skriðjökla. 1930-1960 voru flestir jöklar að hopa, þeir gengu aftur fram á kuldaskeiði 1965-1995 en hopuðu svo aftur eftir það.

Áhugavert er að bera saman hitamælingar á þessum tveimur jökulhopstímabilum. 1931-1945 og 2001-2015 mældist nákvæmlega sama hlutfall jökla vera að hopa. Hitinn ætti því að vera sá sami. En þegar hitamælingar tímabilanna eru bornar saman sést að meðalhiti seinna tímabilsins er um heilum 0,36°C hærri. Hvernig getur staðið á því? Ekki hefur bræðslumark íss hækkað. Ef eitthvað er, hefði þurft meiri hita áður fyrr til að stöðva framrás jöklanna þegar jökulfargið var meira og tilhneiging til að ganga fram því einnig meiri. Getur verið að kerfisbundnu mælivillur veðurmælanna séu svo stórar?

Loftslagssaga sumra og vetra

Svarið við þessu sést þegar veðurbreytingarnar eru skoðaðar yfir árið (Mynd 4). Bráðnun jökla ræðst ekki af árshita heldur af sumarhita (maí-sept.). Þegar sumarhiti tímabilanna er borinn saman hverfur hitamunurinn. Tveir vetrarmánuðir skera sig þó úr í samanburðinum, því meðalhitinn í janúar og febrúar hefur hækkað um heila 1,5°C á milli tímabilanna. Þessi breyting er svo stór að hún er mun meiri en nokkur mælióvissa veðurmæla gæti skýrt.

Sumarmælingarnar (Mynd 5 – rauður ferill) sýna að sumur á Íslandi hafa ekki hlýnað í 90 ár. Hraði undanfarinnar hlýnunar er heldur ekkert merkilegur því síðast þegar hlýnaði þá hlýnaði 2,5 sinnum hraðar en nú. Sú hlýnun var náttúruleg því hún gerðist áður en CO ₂ -útblástur manna rauk upp.

Vetrarveðrið er mun sveiflukenndara (Mynd 5 – blár ferill). Vetrarhlýnunin hófst strax á 19. öld en þegar útblástur CO ₂ rauk upp á miðri 20. öld minnkaði hlýnunarhraðinn. Mesta vetrarhlýnunin varð á Norðurlandi og virðist sem norðanáttin hafi hlýnað. Þetta fer saman með því að aprílútbreiðsla hafíss við austurströnd Grænlands hefur minnkað um þriðjung frá því á 19. öld (Vinje-tala). Náttúruleg skýring er því á hlýnuninni sem hefur ekkert með CO ₂ að gera.

Stærsta framlag Íslands

Þó að Ísland sé landfræðilegt eyland eru íslenskar veðurmælingar það ekki. Hitinn á Íslandi kemur ekki frá Íslandi heldur frá Golfstraumnum. Hafsvæðið sem hefur áhrif á íslensku hitamælingar er gríðarstórt og mun stærra en Bandaríkin og Evrópa samanlagt og er mikilvægi íslensku mælinganna því seint oftalið. Ef engin merki eru um manngerða hlýnun í íslenskum veðurgögnum hefur það mikla þýðingu fyrir alla loftslagsumræðuna. Íslendingar gera engum greiða með því að afneita fortíðinni.