Dúllur í allt öðru umhverfi

VIÐTAL

Helgi Snær Sigurðsson

helgisnaer@mbl.is

Rokksveitin HAM heldur tónleika í Listasafni Reykjavíkur í Hafnarhúsi 24. janúar og á Græna hattinum á Akureyri degi síðar. Daginn fyrir tónleikana í safninu verður þar opnuð sýningin Chromo Sapiens en hún var framlag Íslands á Feneyjatvíæringnum í fyrra, umfangsmikil og flókin innsetning eftir Hrafnhildi Arnardóttur, sem gengur undir listamannsnafninu Shoplifter, unnin úr litríku hári.

Hljóðinnsetning er hluti af verkinu og leitaði Hrafnhildur til rokksveitarinnar HAM um gerð hennar enda er hún eldheitur aðdáandi sveitarinnar. Frá og með 23. janúar gefst gestum Listasafns Reykjavíkur því kostur á að upplifa þetta heillandi og rómaða verk Shoplifter og þann magnaða hljóðheim sem HAM skapaði við verkið, í samvinnu við bassaleikarann og tónskáldið Skúla Sverrisson.

Blaðamaður ræddi við tvo liðsmenn HAM, þá Óttar Proppé og Sigurjón Kjartansson, um þessa merku tónsmíð sem kemur nú út á breiðskífu en skífan sú hefur einnig að geyma tvö ný lög. Blaðamaður spurði þá fyrst hvort verkið væri ekki býsna fjarri öðru sem HAM hefði áður gert.

„Þetta er ein sessjón, skulum við segja, sem við tókum upp af þessu tilefni. Þetta er í raun tvíþætt, annars vegar verkið sem er unnið upp úr hráefninu sem við sömdum fyrir innsetningu Hrafnhildar, fyrir sýninguna sem er þar eins og „soundtrack“ inni í þremur samliggjandi hellum,“ svarar Óttarr og Sigurjón skýtur inn í: „Já, þetta er dálítið eins og „score“ að kvikmynd.“

Óttarr heldur áfram. „Og það efni er mjög, getum við kallað, drón- og draumkennt, það eru drunur, ryþminn er aðallega í gíturunum, sumsé ekki trommuryþmi í gegn eins og vaninn er í okkar rokkarastöffi.“

Með „Eye of the Tiger“ í huga

Sigurjón segir tónlistina ekki beinlínis ryþmíska og Óttarr tekur undir það en segir ryþma þó að finna í tónlistinni, „swoon“ og þess háttar. „Það unnum við í samvinnu við Skúla Sverrisson drónmeistara og hann spilar með okkur í þeim hluta, á sex strengja drunubassa sem er rosalegt tæki. Sá hluti plötunnar er í þremur köflum sem við útsettum út úr stóra verkinu.

Síðan eru tvö hefðbundnari lög, annars vegar síngullinn „Haf trú“ sem kominn er út og hins vegar „Chromo Sapiens“ sem er einhvers konar anthem eða viðhafnarsöngur sem við hugsuðum sem titillag kvikmyndarinnar Chromo Sapiens þegar við vorum að semja sándtrakkið. Það er mikill ópus sem ég hef heyrt menn segja vera þeirra lykilverk í tónlist. Ekki satt, Sigurjón?“ segir Óttarr og sendir boltann á félaga sinn sem hlustað hefur íbygginn á útskýringarnar og kinkað kolli til samþykkis. „Jú, nákvæmlega, lykilverk,“ segir Sigurjón með áherslu á síðasta orðið.

„Þetta er mikið „anthem“ og við getum sagt að ég hafi haft „Eye of the Tiger“ aðeins í huga þegar við vorum að vinna í því hvernig við ætluðum að koma að textanum,“ segir Óttarr en undirstrikar að öll vinnan hafi farið fram með verk Hrafnhildar í huga og endurspeglað þann hugarheim sem í verkinu má finna.

Út fyrir þægindarammann

Sigurjón segir HAM-hluta verksins kallast vel á við hljóðheim hljómsveitarinnar. „Og það var einmitt það sem hún var að sækjast eftir, Hrafnhildur, en samt vorum við að fara mjög mikið út fyrir þægindaramma okkar og samstarfið við Skúla Sverrisson var mjög skemmtilegt. Hann tók okkur út úr þessum þægindaramma og við leyfðum okkur einmitt að vera dálítið á valdi hans,“ segir Sigurjón.

Óttarr segir dramatískan hljóðheim verksins tengjast öllu því sem sveitin hafi gert frá upphafi.

„Við höfum verið vinir Hrafnhildar alveg frá unglingsárum þannig að hún hefur þekkt okkur frá því við vorum að byrja. Síðan hefur Skúli auðvitað verið að vinna mikið í dróntónlist og var að vinna mikið með Jóhanni Jóhannssyni í hans verkum. Fyrsta samstarfsverkefni okkar og Skúla var þegar við tókum að okkur, með Ben Frost, að spila okkar útgáfu af tónlistinni hans Jóa við kvikmyndina Arrival , á minningartónleikum um hann í Iðnó í október 2018,“ segir Óttarr. „Það er með allra dýpstu laugum sem við höfum farið í.“

Eno í formi Skúla

– Er þetta ekki holl tilbreyting fyrir hljómsveitina eftir svona langt samstarf?

„Jú, jú, mjög fín, ekki spurning,“ svarar Sigurjón og Óttarr tekur undir það. „Og líka kannski að stilla okkur aðeins út úr þessu fjögurra til fimm mínútna rokklagi sem við höfum verið dálítið fastir í og vorum orðnir, satt að segja, dálítið þreyttir á. Við komum til baka og gefum út plötu 2011, erum svo að spila mjög reglulega og mikið á öllum hátíðum, hægri og vinstri. Erum að spila endalaust rokkslagara og rokklögin okkar. Svo gefum við út aðra plötu 2017 og eftir það vorum við dálítið búnir með þann brunn, orðnir þreyttir,“ segir Óttarr.

„Okkur var farið að líða dálítið eins og Ramones,“ segir Sigurjón íbygginn, „og þá kom Brian Eno í formi Skúla Sverrissonar.“

„Já, og þetta tækifæri að spila fyrir annan vettvang,“ bætir Óttarr við.

HAM tók verkið upp í Echo Canyon West-studíóinu í mafíósahverfinu Hoboken í New Jersey og vann þar með upptökumanninum Timothy Glasgow sem Óttarr og Sigurjón bera vel söguna. Eigandi stúdíósins, Lee Ranaldo, stofnandi Sonic Youth, var þeim einnig innan handar. HAM var tvær vikur þar að taka upp tónlistina og vinna hana. „Síðustu plötur hafa verið teknar upp á þremur, fjórum dögum,“ bendir Óttarr á og Sigurjón hlær að því. „Já, þetta var óvenjulangt í þetta sinn,“ segir hann og Óttarr segir að upptökurnar hafi líka verið óvenjulangar þar sem þeir hafi þurft mikið efni, bæði fyrir Feneyjatvíæringinn og plötuna.

„Á plötunni er annað mix en í sýningunni og önnur pæling, þetta er meira hin heilsteypta plata Chromo Sapiens ,“ segir Sigurjón og Óttarr útskýrir frekar að platan sé í raun þriðja mixið. „Við mixuðum þetta mjög hrátt niður á tvær rásir fyrir sýningarskrána, svo er þetta mixað í 24 rása „surround“-kerfi fyrir sýninguna og svo aftur tekið niður og mixað í tvær rásir. Við fengum líka félaga okkur í Ameríku til að mastera þetta, Howie Weinberg. Hann er mikill masteringameistari,“ segir Óttarr.

Platan kemur út á vínyl og segist Óttarr gera ráð fyrir að hún fari síðar á streymisveitur, eins og gengur og gerist. HAM gefur plötuna út sjálf en óformlegt útgáfufélag sveitarinnar hefur stundum verið nefnt Nordisk musikdisk, að sögn Óttars.

Tónlistin bjartari eftir því sem birtir til

Hljóðinnsetning HAM fyrir verk Hrafnhildar er í 24 rásum og þeir félagar eru spurðir hvort það hafi ekki skipt máli við gerð verksins. „Jú, að einhverju leyti,“ segir Sigurjón, „þetta var bara flæði sem við vorum með ákveðinn strúktúr yfir. En svo þegar Skúli og Tim (Timothy Glasgow) fóru með þetta til Feneyja var upplifunin í raun alveg einstök. Að fara í gegnum þessa hella er önnur upplifun en á plötunni þótt músíkin sé í raun sú sama. Hún flæðir og þetta lúppast endalaust.“ Hellarnir sem gestir ganga í gegnum eru þrír og hver hellir hefur sína músík og sinn anda, útskýrir Sigurjón. Eftir því sem birti verði tónlistin bjartari.

Bannað að brosa!

–Hvernig finnst ykkur HAM hafa þróast með aldrinum?

„Illa,“ svarar Sigurjón glottandi og Óttarr bætir í: „Hryllilega!“

„Einhver sagði þegar við vorum tvítugir að við værum að eldast upp í tónlistina sem við spiluðum, við vorum alltaf svo stórkarlalegir að fólk hélt að við værum fimmtugir. Nú erum við orðnir fimmtugir,“ bætir Sigurjón við og Óttarr bendir á að HAM hafi í upphafi verið undir áhrifum frá póst-pönki, dramatískri póst-indústríal tónlist og dramatískri klassík, Tsjækofskíj og fleiri þess háttar tónskáldum. „Við vorum lítið fyrir glys, liti og gleði sem var „in“ á þeim tíma,“ segir Óttarr og Sigurjón bendir á að liðsmönnum HAM hafi verið bannað að brosa. Stranglega bannað!

„Það var stundum dálítið erfitt að vera í bandinu af því við vorum mjög stífir hver gagnvart öðrum, það var mikill agi. Við höfum kannski vanist þessum aga, hægt og rólega. Þroskast og kannski bara náð betri skilningi á því sem við höfum alltaf verið að gera. Og núna þegar við erum að undirbúa svona tónleika þá hittumst við, stillum saman strengi og rifjum upp lög, veljum úr lífsverkinu hvað við ætlum að leggja til. Þá eru það oft ekki síður lögin frá því við vorum ungir og hefðum átt að vera galgopalegir sem okkur finnst standast tímans tönn. Þau eru ekkert meira „dated“ en þau sem við sömdum fyrir nokkrum árum,“ segir Óttarr.

Skúli mun leika með HAM í Chromo Sapiens-hluta tónleikanna í Hafnarhúsi og Sigurjón segir líklegt að tónleikarnir verði af gerðinni „ultimate HAM“ en nokkuð langt er um liðið frá síðustu tónleikum sveitarinnar hér á landi. Má búast við miklum HAM-agangi.

Hefur öðlast dýpri skilning á myndlistarmönnum

HAM dvaldi í viku í Feneyjum og segir Óttarr að þeir félagar hafi sósað sig endanlega í verkinu og stemningunni í borginni. „Listaheimurinn er svo sérstakur að þegar kemur einhver svona hljómsveit frá Íslandi verðum við svona dúllur, við erum dúllulegir í augum þeirra,“ segir Sigurjón. „Þegar við komum til Feneyja var fullt af fólki en það var allt svona listafólk, mjög margar eldri, fjörgamlar konur með hvítt hár í skrítnum fötum. Það var voða gaman að vera svona dúllur í allt öðru umhverfi,“ segir Óttarr.

Sigurjón segist oft hafa litið myndlistarmenn hornauga og Óttarr segir þá brosa allt of mikið. „Ég velti stundum fyrir mér hvort þeir taki ekkert alvarlega en núna eftir Feneyjatvíæringinn hef ég kannski dýpri skilning og veit að þetta snýst ekki um það. Þeir hafa annað perspektíf, horfa öðruvísi á allt,“ segir Sigurjón.

Óttarr segir að líklega sé rokksveitin HAM alin upp við annað perspektíf, sjónarhorn rokksins, en sveitin kom fram á sjónarsviðið undir lok níunda áratugarins. „Og það er dálítið gaman að koma að þessu öllu sem bara list, listrænni tjáningu en ekki einhverjum bransa. Við erum ekki að gefa þessa plötu út af einhverjum bransahvötum,“ útskýrir hann. Sveitin sé einfaldlega að búa til list og koma henni frá sér.

Sigurjón tekur undir þetta og segir hljómsveitina eiga Hrafnhildi mikið að þakka. Hún hafi víkkað sjóndeildarhring HAM og örvað þær dúllur til frekari listsköpunar.

Miðasala á tónleikana fer fram á tix.is.