Léttir til við skuggaskil

Síðustu mánuði hefur heimsbyggðin verið undir áhrifum lífshættulegrar farsóttar. Glíman við hana hefur reynt á samfélög og heilbrigðiskerfi og ýmist birt styrk eða afhjúpað veikleika þeirra. Mikið þakkarefni er hve vel hefur tekist hér á landi að hamla háskanum, enda ráðum hæfustu fag- og vísindamanna verið fylgt og kosta heilbrigðiskerfis notið er gætir að heilsu allra samfélagsþegna. Fólk hefur kunnað að meta viðbrögðin og sýnt lofsverða samstöðu, tekið tilmælum og gerst virkt í almannavörnum og valið framar öðru að vernda lífið. Sorglegt er að veikin hafi kostað mannslíf, einnig hér á landi, þótt allt væri reynt til að lækna. En þakkarvert að mun fleirum hefur tekist að bjarga vegna samræmdra aðgerða, hæfni og fórnfýsi hjúkrunarliðs.

Vart er hægt að ímynda sér hve átakanlegt hefur verið í fámennu og vanbúnu íslensku samfélagi að fást við hörmungar spænsku veikinnar fyrir nær réttri öld. Þá létust um 500 manns. Fyrr um árið höfðu fimbulkuldi og eldgos lamandi áhrif á lífsþrótt landsmanna. Flestir létust í illa upphituðum og rökum húsakynnum. Læknar máttu sín lítils og mjög reyndi á presta við sálusorgun. Fullveldi þjóðar í aðventubyrjun vakti þó vonir um betri tíð. Íslandssagan greinir frá mannskæðum farsóttum fyrr á öldum. Og fjöldi barna og ungmenna lést úr berklum á nýliðinni öld.

Vegna framfara í læknavísindum hefur nútímakynslóðum á Vesturlöndum fundist sem þær kæmust undan mannskæðum sýkingum. Ótíðindi úr stríðshrjáðum löndum og hungurlendum virðast snerta þær lítt og samkenndin rista grunnt. Stríð og manndráp eru þeim vinsælt afþreyingarefni í kvikmyndum og tölvuleikjum og munur á gerviheimi og oft sárum raunveruleika hefur mjög máðst úr vitund þeirra. Hættumerkin mörgu um lífsógnandi umhverfisvá vegna loftslagshlýnunar hafa enn ekki vakið og knúið ráðamenn og efnahagsráðgjafa til að hafna ósjálfbæru og mengandi hagkerfi og stuðla markvisst að vistvænu efnahagslífi, og viðurkenna að heilbrigt og fjölbreytt vistkerfi sé verðmætasta auðlindin. Þrátt fyrir varnaðarorð og samþykktir loftslagsráðstefna virðist mengandi brennsla jarðefnaeldsneytis hafa aukist ár frá ári.

Skyndilega, vegna útbreiðslu veirunnar, er stigið svo fast á bremsur á hraðri ferð að efnahagslíf heimsins fer harkalega af spori og samgöngur og samskipti lamast. Jafnframt léttir til við skuggaskil er mengunarskýjum fækkar. Himalæjafjöll sjást að nýju frá nálægum löndum og vötn og síki verða tærari en verið hafa lengi.

Brugðist er við með því að miðla færni og þekkingu um heiminn í sameiginlegu átaki svo að þrátt fyrir lokun landamæra finnst meiri samkennd og samstaða en oftast áður. Og er ekki sem skilningur vaxi á því að það séu svik við lífið að framleiða og safna sýkla,- efna- og kjarnavopnum og fáránleg blekking að halda því fram að þau stuðli að lífsöryggi og friði?

Það er reyndar sem dregið hafi úr stríðsátökum um sinn. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna hefur hvatt til að lægja ófriðaröldur og hætta öllum stórskota- og loftárásum. Hann hefur ákallað trúarleiðtoga um að sameinast til að beita áhrifum sínum við að stuðla að friði á átakasvæðum og sigrast á vágestinum illa. „Allt sem gert verður í þessari krísu og að henni lokinni,“ segir hann, „verður að miða að réttlátara og sjálfbærara efnahagskerfi en viðgengist hefur og byggja upp samfélög sem hafi styrk og getu til að fást við plágur, umhverfisvá og aðrar ógnir er að kunna að steðja.“

Þetta getur virst fjarlæg draumsýn þótt knýjandi sé, enda öflin sterk sem krefjast óhefts fjármagnsfrelsis til að hefja óbreyttan leik sinn að nýju í sókn eftir auknum áhrifum og arði þótt stefnt sé á heljarbrún. Brýnt er að koma hjólum efnahagslífsins aftur í gang en gæta verður að ferðinni, og þegar greitt er úr samfélagssjóðum til bjargar fyrirtækjum í rekstrarvanda ber jafnframt að huga að sanngjarnri tekjuskiptingu og almannahag og líka þörfum lífríkisins. Ekki má gleymast að verðmeta rétta umönnun og aðhlynningu lífs, er svo sannarlega hefur sannað gildi sitt síðustu mánuði, og einnig þýðingu þroskandi uppeldis til siðvits og lífsvirðingar og skilnings á verðmætum trúar, vonar og elsku.

Þar fær kristin kirkja gegnt mikilvægu hlutverki fái hún hljómgrunn fyrir sígildan boðskap Frelsarans um ábyrga og kærleiksríka umönnun lífs og náttúru og glæði skilning á meiri verðmætum en þeim er ryð og mölur eyða. Þau felast í því að glæða samvisku og samkennd og gefa af sjálfum sér meðbræðrum og systrum til gagns og gleði, því að aðeins það sem gert er og gefið til lífsheilla eiga menn varanlega. Þess ber að óska og fyrir því að biðja að samtaka barátta við illvígan vágest hafi sýnt fram á gildi þessara verðmæta og hægt sé að fagna vorbirtu, nýjum gróðri og gleðidögum páska í trausti þess að þrátt fyrir tímabundnar þrengingar batni hagur og þau umskipti verði sem leiði til aukinnar lífsvirðingar og sjálfbærni er bjargi og bæti líf á jörðu.