„Þessi mannlegi ófullkomleiki“

„Taktu Bubba með“

Tolli er svo samofin tilveru minni. Þegar við vorum ungir drengir var það þannig að sá sem var eldri bar ábyrgð á þeim yngri. Þannig að það var gjarnan sagt við Tolla: „Taktu Bubba með.“ Við lékum okkur saman með öllum börnunum í götunni, en það voru yfir sextíu krakkar í verkamannablokkinni þar sem við bjuggum. En ég átti líka mína vini og hann sína en við vorum samtvinnaðir og lékum mikið saman. Við vorum í lurkabardögum, smíðuðum kofa og leiruðum mikið,“ segir Ásbjörn Kristinsson Morthens, eða Bubbi eins og hann er kallaður.

„Ég á líka minningar af því að Tolli hjálpaði mér, en ég er skrifblindur og átti í erfiðleikum í skóla. Á þessum tíma voru svoleiðis krakkar afgreiddir með því að setja þá í tossabekk. Um tíma var haldið að ég væri tregur eða hefði orðið fyrir einhverjum skaða. Sú umræða fór fram upp í opið geðið á mér. Ég man að Tolli varði mig. Svo eitt sinn fór hann með mig niður í hjólageymslu og setti upp sérhljóða og samhljóða sem herdeildir og notaði til þess tindáta,“ segir Bubbi og útskýrir að þá hafi hann loks skilið námsefnið.

„Ég gat svarað nánast öllu á prófinu en kennarinn tók prófið mitt og veifaði því fyrir framan allan bekkinn og sagði: „Við tökum ekki mark á svindlurum.“ En í kringum þetta verður Tolli sennilega fyrirmynd mín. Hann er leiðtogi að upplagi, á auðvelt með að safna fólki að sér og hefur stjórnunarhæfileika.“

Datt ofan í lyftuop

Var hann alltaf góður við þig þegar þið voruð krakkar?

„Honum verður oft tíðrætt um það að hann hafi verið vondur við mig og leiðinlegur við mig. En ég held það hafi kannski frekar verið einhver afbrýðisemi af því að mamma mín elskaði mig út af lífinu,“ segir Bubbi, sem var yngstur bræðranna og í miklu uppáhaldi hjá móður þeirra.

„En mér fannst hann alltaf vera verndandi. Mér var strítt, en minningar mínar af honum eru mjög fallegar. Hann var hvetjandi en eflaust voru einhverjir núningar. Ég var oft tilraunadýr hjá eldri bræðrum mínum og sumar tilraunirnar voru lífshættulegar á meðan aðrar voru saklausar og skemmtilegar,“ segir Bubbi og hlær.

„Ég man eitt sinn að Tolli var að leiða mig yfir götu og ég reif mig lausan. Það lendir á mér bíll en ég man að mér þótti ógnarskemmtilegt þegar ég fleytti kellingar eftir allri Suðurlandsbrautinni. Mamma horfði á þetta út um gluggann og fékk taugaáfall og hélt ég hefði dáið. Hún skammaði Tolla rosa mikið, ég man það,“ segir hann.

„Svo eitt sinn vorum við að leika á byggingarsvæði og ég er að leika skógarbjörn en hann veiðimann. Húsið þar sem við lékum var fjögurra hæða og Tolli var að hlaupa yfir planka; við vorum svo kaldir. Ég var á planka yfir lyftuopi og datt ofan í opið og endaði á gjörgæslu í margar vikur. Tolli stökk niður á eftir mér og slapp sjálfur við meiðsli, en ég fékk innvortis meiðsli, rifið milta og er enn með ör á hökunni. Ég lenti sem betur fer á bognum járntein, í stað þess að þræðast á hina teinana. Tolli bar mig heim, sem var í raun ekki sniðugt, en hann gerði sér auðvitað ekki grein fyrir meiðslunum,“ segir Bubbi og segir ótrúlegt að Tolli hafi getað þetta, kannski ellefu, tólf ára gamall.

„Ég held hann hafi fengið mikið áfall. Og ég var með martraðir í mörg ár á eftir þar sem mig dreymdi að ég væri í frjálsu falli. Mig dreymdi það á hverri nóttu alveg fram á unglingsár.“

Vissi alltaf að hann yrði listamaður

Var Tolli byrjaður í myndlist sem barn?

„Hann var mjög snemma byrjaður að teikna. Ég gerði mér snemma grein fyrir því að hann hefði þennan hæfileika. Svo á unglingsárunum kenndi hann sér á gítar og hann er með frábæra söngrödd og hefði leikandi létt getað haslað sér völl í tónlist. En hann var mikið að teikna og hafði þessa hæfileika umfram aðra. Ég vissi alltaf að hann yrði listamaður, alveg eins og ég vissi að ég yrði listamaður. Ég er ekki viss um að hann hafi endilega gert sér grein fyrir því.“

Sástu strax að hann yrði svona farsæll myndlistamaður?

„Já! Alveg frá byrjun. Hann hefði skarað fram úr í hverju því sem hann hefði tekið sér fyrir hendur.“

Órofinn strengur myndaðist

Bubbi flutti um skeið með móður sinni til Danmerkur en eldri bræðurnir urðu eftir heima.

„Svo kom ég heim og byrja að vera með það sem í dag væru kallaðir glæpamenn, en þetta voru vinir mínir. Ég stefndi hraðbyri í fangelsi. Mamma hringdi í Tolla og bað hann um að taka mig að sér, taka mig út á land. Þarna er ég kannski 16, 17 ára. Ég fór á vertíð á Höfn í Hornafirði með Tolla og þarna urðum við góðir vinir; hann þurfti ekkert að passa mig þar. Ég var þá orðinn hnefavanur og bokkuvanur og stelpuvanur. Það var þarna sem myndaðist einhvers konar strengur á milli okkar sem hefur verið órofinn síðan.“

„Það var gríðarlega gaman þarna; við vorum svo ungir, ferskir og lífsglaðir. Við höfum báðir þann eiginleika að okkur finnst engin vinna leiðinleg. Aldrei, mér leiddist aldrei í vinnu. Allt sem ég geri er leikur og Tolli er svona líka,“ segir Bubbi.

Að sörfa lífsins öldu

„Svo vorum við gríðarlegir vinstrimenn og Tolli hafði mikil áhrif á mig þar. Hann var að umgangast mjög róttækt fólk og við vorum að berjast fyrir réttindum farandverkafólks þar sem Tolli var fremstur í flokki. Menn litu á okkur sem vandræðagemlinga.“

Bubbi segir þá bræður hafa stundað skemmtanalífið af krafti á þessum árum og stundað sveitaböllin.

„Þegar ég drakk var ég algjört skaðræði og ég elskaði að slást. Ég var stútfullur af reiði og hafði öll hráefnin í vandræðagemsa, en við fengum ekki bestu spilin á hendi sem börn. Þess vegna er mergjað hvernig við Tolli náðum að spila úr þessari hendi sem við fengum,“ segir Bubbi.

„Þessi lífsins alda sem við vorum að sörfa þarna, við gerðum það með glæsibrag,“ segir Bubbi og hlær.

„Nú flytur þú til mín“

Bubbi segir Tolla svo hafa tekið þá ákvörðun að verða myndlistamaður.

„Ég man hvað ég var glaður þegar hann fór í myndlistina og ég hvatti hann áfram. Ég sá þetta alltaf. Hann hafði stutt mig með ráðum og dáð þegar ég var að gefa út fyrstu plötu mína árið 1980. Tolli spilaði mjög stóra rullu í Utangarðsmönnum, bak við tjöldin. Hann hefur alltaf verið fyrirmynd fyrir mig,“ segir Bubbi.

„Svo fer hann til Berlínar og samband okkar rofnar í töluverðan tíma en þarna vorum við báðir að stofna fjölskyldur. Við auðvitað hittumst en þráðurinn á milli okkar var kannski ekki jafn sterkur og áður. En svo tókum við aftur upp náið samband þegar ég skil. Þá lendi ég á mjög vondum stað andlega og það hefði getað brugðið til beggja. En Tolli kemur og nær í mig og segir: „Nú flytur þú til mín.“ Ég var hjá Tolla í nokkrar vikur og næ að stíga upp úr þessu ótrúlega svartnætti. Þar byrjar heilunarkaflinn í lífi mínu og enn og aftur er það nú þannig að leiðir okkar renna saman. Við rennum saman á þá braut að gefast upp á svipuðum tíma gagnvart vímuefnum og hugbreytandi efnum. Við ákváðum að það eitt og sér dugar ekki til og þar verður Tolli aftur fyrirmynd mín. Hann hefur iðkað búddisma með góðum og kærleiksríkum árangri og hjálpað okkar minnstu bræðrum. Ég sé þessar breytingar í honum og finnst þær áhugaverðar,“ segir Bubbi og segir Tolla hafa leitt sig áfram í átt að betra lífi.

„Með mikilli vinnu bárum við gæfu til að gefast upp og hafa löngun til umbreyta lífi okkar. Gæfa mín í svo mörgu hefur tengst Tolla. Leið okkar er ekki lokið og ef eitthvað er er hún að styrkjast. Tolli er skemmtilegur, sjálfsöruggur, fullur af kærleika og ég held hann sé orðinn fordómalaus. Ég er óendanlega þakklátur fyrir ferðalag okkar saman. Ég elska hann nákvæmlega eins og hann er.“

„Ég var hársbreidd frá því að drepa hann“

Ég man fyrst eftir honum í Silver Cross-vagni fyrir framan hálfkaraðan bústað í Kjós. Það var mikið sólskin í kringum hann. Það fór ekki mikið fyrir honum á þessum hvítvoðungsárum en smám saman fór hann að taka sitt pláss,“ segir Þorlákur Kristinsson Morthens, ávallt kallaður Tolli, um bróður sinn Bubba.

„Sem barn var hann alltaf sprækur, fyrirferðamikill og uppátækjasamur. Hann er yngstur og lendir í því að verða „undirdoggaður“ af okkur hinum strákunum en um leið er hann uppáhaldið hennar mömmu. Það bjó til í mér afbrýðisemi.“

Notaður í dramatísk hlutverk

Varstu góður við hann?

„Nei, ekkert sérstaklega. Ég lét hann dálítið finna fyrir því. Ég stríddi honum og vildi ekkert hafa með hann að gera. En þegar hann var svona tíu ára fór ég að hjálpa honum að læra málfræði. Hann var með lesblindu og ADHD og fékk ekki kennslu við hæfi. Ég fann upp sjónræna leið til að fá hann til að skilja föllin og stillti þessu upp eins og hersveit. Og hann lærði þetta strax og brilleraði í prófinu en það var sagt að hann hefði svindlað. Þannig að þarna er ég aðeins farinn að taka hann til mín,“ segir Tolli.

„Ég man að mamma bað mig um að taka hann í minn vinahóp, en þarna var ég um tólf ára gamall og hann níu. Hann var tekinn með sem svona „súkkulaði“, eins og það var kallað. Hann var svona með í plati, en honum var slétt sama. Hann kannast ekki við þennan dólg sem ég upplifi að ég hafi verið með við hann,“ segir hann.

„Bubbi féll mjög vel inn í leikinn og dó mjög flott þegar hann átti að deyja. Það var hægt að nota hann í dramatísk hlutverk í leikjum. Það fór einu sinni svo að við vorum að leika í nýbyggingu og það var brú yfir stigagang. Ég ræðst á hann og hann fellur fram og niður á milli steypujárna. Hann skaddaðist á nýra. Ég var hársbreidd frá því að drepa hann.“

Eldsnöggur að pikka upp lög

„Ég og Allan bróðir vorum dálítið að pönkast í honum og hann kvartaði og klagaði í mömmu miskunnarlaust, en hún var höfuð fjölskyldunnar,“ segir Tolli og segir mömmu þeirra oft hafa skammað þá fyrir að hrekkja Bubba.

„En það stoppaði okkur ekkert þannig. Svo á unglingsárum var hann farinn að sulla í brennivíni, sem gerði hann mjög ofbeldisfullan. Hann var í slagsmálum með götudrengjum og kom sér í veruleg vandræði. Mamma hringdi og bað mig um að taka hann að mér til Hafnar í Hornafirði. Þá byrjaði þetta ferðalag sem hefur tengt okkur órjúfanlegum böndum fram til þessa,“ segir Tolli.

„Ég sagði honum að koma og taka gítarinn með, en við vorum þá báðir að pikka á gítar. Hann var strax góður; eldsnöggur að pikka þetta upp. Jón Óskar myndlistarmaður rifjaði það eitt sinn upp að Bubbi hefði pikkað upp pikkið hjá Donovan sem var bæði bassapikk og lína í háu tónunum líka. Og einhvern tímann hitti Bubbi Donovan og sagðist vilja spila fyrir hann lag eftir hann. Þá sagði Donovan: „Þú tekur bæði bassann og gítarinn! Þetta er sitt hvort hljóðfærið á plötunni.“

Það var engin leið til baka

Tolli segir þá bræður báða búa yfir miklum eldmóð, ekki síst vegna umhverfisins sem þeir koma úr.

„Við urðum að halda áfram, það var engin leið til baka. Það bjó til í okkur metnað og það gerði Bubba að miklum bardagamanni, sem hefur sína plúsa og mínusa. En ef Bubbi fær áhuga á einhverju verður hann góður í því á mjög stuttum tíma. Alveg eins og þegar Dylan kom kornungur úr sveitinni til New York og hitti alla sem skipta máli, þá gerði Bubbi það sama. Hann gerir það þegar hann fer inn á nýtt svæði. Hann er fljótur að sjá út af hverjum hann getur lært.“

Sástu strax að hann myndi verða tónlistarmaður?

„Nei, ekki endilega. En ég man eftir því augnabliki þegar hann tók ákvörðun um það. Hann var þá í erfiðisvinnu í mjölinu, kannski sautján ára. Hann var ómenntaður og á lágum launum en ákvað bara einn góðan veðurdag að hætta að vinna, snúa sér að tónlistinni og fara að taka upp plötu. Hans nánustu leist nú ekkert á þetta; það var engin skynsemi í þessu. En hann hefur ekki snúið við síðan. Sem er alveg magnað.“

Hungraði í sigur

„Svo heldur lífið áfram og Bubbi verður þessi súperstjarna og verður dálítið fyrirferðarmikill. Stundum fannst mér hann einum of og var að láta hann fara í taugarnar á mér. En svo hef ég lært að ef einhver fer í taugarnar á mér er það oft af því að viðkomandi er ekki eins og ég vil að hann sé. Það er alveg klárt að það er ekkert auðvelt að vera Bubbi. Það er snúið hlutskipti að eiga sitt prívat líf og vera sáttur við sína prívat persónu og vera um leið þessi opinbera fígúra.“

Heldurðu að hann hafi ekki viljað vera frægur?

„Ég hugsa að hann hafi hungrað í sigur. Alveg sama hvernig hann hafi verið knúinn fram. Þörfin fyrir að vinna er á sjálfstýringu hjá honum, og það er líka erfitt. Í dag er hann að þroskast og getur betur staldrað við og notið þess sem hann hefur.“

Mannlegur ófullkomleiki

Bubbi segir þig hafa verið fyrirmynd sína. Upplifðir þú það þannig?

„Ef ég fer að greina það má segja að ég verð snemma eins konar föðurímynd fyrir Bubba og sú ábyrgð er sett á mig. Í dag er ég þakklátur fyrir að hafa verið til staðar fyrir hann og það má ekki gleyma því að hann hefur verið mér fyrirmynd líka. Ég hef sótt mikið í það sem hann er; þennan lífskraft og þetta viðhorf að gefast aldrei upp. Það er auðvelt að hrífast af þessum eldmóð,“ segir Tolli.

„Bubbi hefur haft þann eiginleika að gera sig berskjaldaðan og hefur ekki óttast það heldur frekar nýtt sér það. Hann fer alltaf að verða meiri samnefnari alþýðunnar. Og svo gerir hann það sem oft gerist þegar alþýðuhetjurnar banka upp á á múra valdsins, valdið yfirtekur hann. Hann hefur líka verið innlimaður inn í strúktúr þeirra sem hafa valdið, menntamanna og hinna ríku. Og honum er drullusama. Hann tekur það líka og minglar við fígúrur valdsins, um leið og hann fer inn á Litla-Hraun og syngur fyrir fanga. Hann gerir það sem hentar markmiðum hans. Styrkur hans liggur líka í því að gangast við sér, sem er sjaldgæfur eiginleiki. Bubbi er stöðugt að endurnýja sig og hefur kannski stundum verið í mótsögn við sjálfan sig, en það er bara svo mannlegt. Og það er einmitt þessi mannlegi ófullkomleiki sem gerir það að verkum að við getum öll tengt við hann,“ segir Tolli.

„Í dag er hann að uppskera sátt og ró eftir mikla innri vinnu. Svo má ekki gleyma því að nefna hvað hann er mikill barnakarl. Það er svo mikil bernska í Bubba; hann nær að halda í þessa kátínu. Hann er á fallegum stað.“