Heimsbyggðin og litla Ísland

Það er gömul saga og ný að velgengni okkar hér á hjara veraldar byggist mjög á því sem gerist á heimsbyggðinni allri. Ferðamennirnir koma ekki sjálfkrafa aftur þótt okkur gangi vel í baráttu við veiruna og ferskur fiskur selst ekki betur í útlöndum nema það gerist líka þar.

Það gætir óþreyju í umræðum hér um varnaraðgerðir gegn veirunni en sú óþreyja hefur engin áhrif á veiruna. Óþolinmæðin virðist aðallega á hægri kantinum en það er eins og þeir sem þar tjá sig átti sig ekki á að þótt allt yrði gefið frjálst hér á ný breytist ekkert nema það takist að hemja veiruna í öðrum löndum.

Og jafnvel þótt það takist líka í öðrum löndum standa efnahagslegar afleiðingar hennar eftir – og hverjar eru þær?

Í New York Times sl. miðvikudag var haft eftir framkvæmdastjórn Evrópusambandsins að hagkerfi þess myndi dragast saman um 7,4% á þessu ári. Og jafnframt að mikill samdráttur innan ESB og vaxandi atvinnuleysi þar myndi hafa neikvæð áhrif á efnahagsþróun á heimsbyggðinni allri.

Talið er að samdrátturinn muni nema um 9 prósentustigum á Spáni og Ítalíu en 9,7% í Grikklandi. Í Þýzkalandi verði samdrátturinn 6,5% og 8,5% í Frakklandi. Því er spáð að atvinnuleysi verði að meðaltali um 9% í aðildarríkjum ESB en 19,9% í Grikklandi.

Spáð er allt að 14% samdrætti í Bretlandi.

Ástandið er svipað í Vesturheimi, svo og í Kína og fleiri Asíulöndum.

Á meðan staðan er þannig um nánast heimsbyggðina alla skiptir einfaldlega litlu máli hvað litla Ísland gerir. Við erum svo örsmá eining í hagkerfinu á heimsvísu. Á þetta hafa bæði stjórnmálamenn hér og þríeykið bent en eftir sem áður er ótrúlega lífsseig sú skoðun, að ef við opnum allt upp á gátt verði allt eins og áður. Það mun ekki gerast.

Og ástæðan fyrir því að þetta er staðhæft er sú að við eigum að vita það byggt á eigin reynslu.

Efnahagslægðin sem hér gekk yfir 1967-1969 átti sér tvær ástæður. Annars vegar var mikill aflabrestur á síldveiðum og reyndar líka töluverður á þorskveiðum en hins vegar veruleg verðlækkun á fiski, sérstaklega á Bandaríkjamarkaði.

Óðaverðbólgan sem hér skall á á áttunda áratugnum átti sér rætur í gífurlegri verðhækkun á olíu í Mið-Austurlöndum í upphafi áttunda áratugarins og í lok hans vegna þess að olíuríkin voru að hrista af sér yfirráð vestrænna olíufélaga á þeirra eigin auðlindum. Fleiri dæmi mætti nefna, þar sem lægðirnar og sveiflurnar voru ekki eins alvarlegar og þær tvær sem hér eru nefndar til sögunnar.

Af þessum sökum leysir það engan efnahagslegan vanda þótt við stofnuðum fólki hér í lífshættu með því að ganga of langt í tilslökunum og of fljótt.

Efnahagsleg velgengni okkar sem þjóðar byggist á því að vel gangi annars staðar. Í raun erum við að upplifa þá stöðu sem lýst er í Þjóðníðingi Henriks Ibsen, sem frumsýnt var árið 1882 en sýnt hér í fyrsta sinn 1908 og þrisvar sinnum síðar, seinna undir öðrum nöfnum.

Íbúar í litlum bæ í Noregi höfðu byggt upp heilsuhæli til þess að örva atvinnulífið á staðnum. Læknir á heilsuhælinu uppgötvaði að vatnið á staðnum var eitrað. Hann taldi sér skylt að upplýsa fólk um það með blaðagrein og á opnum fundi sem íbúarnir hefðu aðgang að. Bæjarstjórinn, sem var bróðir hans, taldi sýnt að slíkt mundi stofna fjárhag bæjarbúa í voða. Hann beitti ritstjóra bæjarblaðsins þrýstingi til að koma í veg fyrir birtingu greinarinnar og það tókst. Hann sneri íbúafundinum svo upp í skipulega herferð gegn bróður sínum, lækninum, og orðspori hans, og tókst það svo að úr varð „þjóðníðingur“, en síðari heiti leikverksins hér voru Fjandmaður fólksins og síðar Óvinur fólksins.

Hér hefur að vísu engum dottið í hug að lýsa sóttvarnalækni og/eða landlækni sem óvinum fólksins vegna ráðlegginga þeirra um varnaraðgerðir vegna veirunnar. En í raun var Henrik Ibsen fyrir tæplega 140 árum að lýsa nákvæmlega þeirri stöðu sem nú er uppi á heimsvísu, þ.e. átökum á milli heilbrigðissjónarmiða og efnahagslegra hagsmuna.

Auðvitað eru þeir efnahagslegu hagsmunir miklir. Hlutabréfamarkaðir um allan heim hafa fallið, bílasmiðjur sitja uppi með bíla sem seljast ekki, flugfélög um heim allan leita á náðir stjórnvalda. Og svo mætti lengi telja.

En ætla einhverjir í raun að halda því fram að þeir efnahagslegu hagsmunir eigi að vera settir í fyrsta sæti og það hvort fólk lifir eða deyr í annað sæti?

Rökin sem talsmenn sömu sjónarmiða og bæjarstjórans í verki Ibsens beita nú eru þau að fleiri geti dáið vegna strangra aðhaldsaðgerða en ef meira og fyrr væri slakað á. Það eru „rök“ af því tagi sem of oft er beitt nú til dags og eru einfaldlega tilbúin rök, sem eiga sér enga stoð í veruleikanum.

Við höfum verið heppin – þessi litla þjóð – að hafa notið ráðgjafar lækna og annarra sérfræðinga sem hafa reynzt traustsins verð. Við höfum líka verið heppin að hafa ríkisstjórn, sem spannar yfir breitt svið í samfélagi okkar, sem hefur reynzt starfi sínu vaxin.

Það eina sem hægt er að gera athugasemdir við er að það hefði verið æskilegt að meiri samstaða næðist á Alþingi og meira samráð milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Það virtist stefna í það í upphafi þessa máls en einhvers staðar villtist fólk af leið.

En í stórum dráttum eigum við og getum fagnað því hversu vel hefur til tekizt.