Hvalaskoðun og streita

Steinþór Guðbjartsson

steinthor@mbl.is

Undanfarið um eitt og hálft ár hafa Tom Grove, doktorsnemi við Edinborgarháskóla í Skotlandi og Háskóla Íslands, og Edda Elísabet Magnúsdóttir, líffræðingur og nýdoktor við HÍ, unnið við hvalarannsóknir á Norðurlandi, bæði í Eyjafirði og Skjálfanda, í samstarfi við Rannsóknasetur HÍ á Húsavík og fyrirtæki hvalaskoðunarbáta. Rannsóknirnar eru ótengdar en eiga það sameiginlegt að kannað er hvaða áhrif breyttar umhverfisaðstæður hafa á hvalina. Gert er ráð fyrir að þeim ljúki innan tveggja ára.

„Tilgátan er að hvalir séu hér í auknum mæli allt árið vegna breytinga í umhverfinu,“ segir Edda. „Ég er að reyna að kanna hvaða vistfræðilegir þættir stýra því hvort þessir farhvalir fari í far eða ekki, hvort þeir haldi sig æ meira á norðurslóðum vegna breyttra aðstæðna.“

Doktorsverkefni Toms Groves snýr að því að kanna hvort hvalaskoðun valdi streitu hjá hvölum og beitir hann ýmsum aðferðum í rannsókn sinni. Hann reynir m.a. að greina streituhormón úr útblæstri hvala með því að láta dróna fljúga í gegnum útblásturinn og safna sýnum og kannar atferli þeirra frá bátum og landi. „Tilgangurinn er ekki að grafa undan hvalaskoðun heldur efla þekkingu og hjálpa hvalaskoðunarfyrirtækjum að bæta sjálfbærnina í starfseminni, bæta reglur um siglingar í nágrenni hvala, hvað margir bátar í einu og svo framvegis, og verkefnið er unnið náið með hvalaskoðunarfyrirtækjum,“ leggur Edda áherslu á.

Nýir möguleikar með banni

Fyrir um þremur árum varði Edda doktorsritgerð um söng hnúfubaka. Hún bendir á að karldýrin syngi á veturna, þegar þeir eru orðnir frjóir og tilbúnir að makast. Hegðunin sé þekkt á suðrænum æxlunarsvæðum en óvenjulegt sé að heyra söngvana á norðurslóðum. Vegna þessa hafi hún farið að kanna betur hvali við landið, hvers vegna þeir væru hér allt árið og sýndu sig fyrir kvendýrum með fyrrgreindum hætti. „Ætla má að aukið aðgengi að fæðu vari lengur fram á vetur en áður, sem er vísir að breytingum í hafinu, og það sé ástæða þess að þeir eru hér lengur,“ segir hún.

Ætla má að kórónuveirufaraldurinn dragi verulega úr hvalaskoðunum í sumar. Edda segir að þess vegna fáist ekki jafn ýtarlegt yfirlit um hvaða hvalir eru út af Norðurlandi allt sumarið. Starfsmenn Rannsóknasetursins á Húsavík fari vikulega í dagsleiðangra, ef veður leyfir. Þá sé svæðið kannað og hvalir myndaðir, atferli þeirra skráð, fjöldi, lífsýni tekin þegar tækifæri gefst og svo framvegis. Hins vegar verði líklega lítið um söfnun öndunarsýna.

Breyttar aðstæður bjóði samt upp á nýja möguleika. Hún verði með hóp nemenda fyrir norðan sem fylgist með atferli hvalanna frá landi, geri mælingar á köfunartíðni og þar með öndunartíðni. Þessar upplýsingar segi til um orkunýtingu í misjöfnum athöfnum. „Við fáum líka yfirsýn yfir hvernig þeir haga sér að þessu leyti þegar bátaumferð er mjög lítil og síðan þegar hún eykst aftur. Þetta er einstakt tækifæri til að hjálpa öllum að átta sig á mögulegum áhrifum skipaumferðar.“

Edda hefur tekið upp hljóð í Skjálfanda í mörg ár og ætlar að gera það í samstarfi við Tom Grove í sumar. „Áhugavert verður að sjá hvort við sjáum mun á hljóðvistinni þegar allt liggur í dvala og svo þegar allt verður komið á fullt á ný. Við ætlum að nýta þessar sérstöku aðstæður til samanburðarrannsókna til þess að efla skilning okkar á hvölunum og hvernig við getum nýtt þessa þekkingu til að haga okkur á skynsaman hátt gagnvart auðlindinni sem hvalirnir eru.“