Ævisaga í 42 ljóðum

Steinþór Guðbjartsson

steinthor@mbl.is

Í fyrstu ljóðabók Ragnheiðar Lárusdóttur, 1900 og eitthvað, sem hún fékk Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar 2020 fyrir, eru 42 ljóð. „Þetta er ævisaga mín í stuttu máli,“ segir hún, en bókaútgáfan Bjartur er útgefandi.

Bókin er meðal annars tileinkuð þremur börnum Ragnheiðar. „Ég skrifaði þessi ljóð vegna þess að mig langaði til þess að segja krökkunum mínum frá því hvernig æska mín var.“

Ragnheiður flutti með foreldrum sínum, sr. Lárusi Þorvaldi Guðmundssyni, síðar sendiráðspresti í Kaupmannahöfn, og Sigurveigu Georgsdóttur hjúkrunarfræðingi, að Holti í Önundarfirði 1963, þegar hún var tveggja ára.

„Lífshættirnir voru allt öðruvísi en nú,“ rifjar hún upp. Faðir hennar messaði í Holti, á Flateyri, Ingjaldssandi og í Dýrafirði og fjölskyldan fylgdi yfirleitt með, ýmist siglandi eða keyrandi í bíl eða á vélsleða, auk þess sem Lárus fór oft gangandi á skíðum til messu.

Smásaga varð að ljóðabók

„Ég fór með í ýmsar svaðilfarir,“ segir skáldið og saknar ekki baráttunnar við náttúruöflin. „Eðlilegt þótti að borða m.a. þverskorna ýsu með vestfirskum hnoðmör og hringja í sveitasíma. Pósturinn kom stundum einu sinni í viku á veturna, og eina tengingin við umheiminn var útvarpið. Ekkert sjónvarp og því síður net.“ Til frekari skýringar á því umhverfi sem var nefnir hún að foreldrar sínir hafi viljað kaupa erlend tímarit og fengið undanþágu til að kaupa erlendan gjaldeyri þess vegna. „Lifnaðarhættirnir voru allt öðruvísi og það kemur vel fram í bókinni hvað tímarnir hafa breyst.“

Ragnheiður fór að heiman 13 ára, fyrst í Héraðsskólann á Núpi í Dýrafirði og svo til Reykjavíkur til að fara í menntaskóla. „Ég var í vegavinnu heima á sumrin og lifði því tvöföldu lífi, vetrarlífi og sumarlífi, eins og krakkar úti á landi gjarnan gerðu.“

Þegar Ragnheiður var sex ára og nýbúin að læra að skrifa gaf móðir hennar henni litla vasabók. „Þá byrjaði ég að semja ljóð,“ segir hún. Lengst af hafi hún að mestu skrifað fyrir skúffuna fyrir utan eitt og eitt ljóð sem hafi birst í tímaritum og blöðum, en ljóðin í bókinni hafi hún samið á undanförnum tveimur árum.

Í ljóðinu „1900 og eitthvað“ kemur fram að Ragnheiður hafi neitað að taka þátt í fegurðarsamkeppni. „Ég ætlaði mér að skrifa smásögu um veru mína í vegavinnunni,“ útskýrir hún og vísar sérstaklega á þessa beiðni sem hún hafnaði. „Ég var í vegavinnu uppi á heiði, með skófluna og í regngallanum, og þótti þetta mjög fyndið. Minningar dingluðu í höfðinu á mér í nokkur ár og áttu að verða sagan, en síðan komu ljóðin.“

Í ljóðinu „Ég“ rekur höfundur nokkur hlutverk sem hún hefur gegnt um tíðina. „Skáldkonan er nokkuð ofarlega í huga, því ég hef skrifað frá barnsaldri, hef samt ekki leyft henni að sýna sig, því ég hef verið og er í annarri vinnu,“ segir hún, en Ragnheiður hefur verið íslenskukennari við Menntaskólann í Kópavogi í 23 ár.

Verðlaunin skipta Ragnheiði mjög miklu máli. „Þeim fylgdu mikil gleði og uppörvun, ekki síst vegna þess að ég hef ekki almennilega þorað að gangast við skáldskapnum,“ segir hún.