Sátt en ekki sundrung í Washington

Samanburður á ferli Donalds Trumps, fráfarandi Bandaríkjaforseta, og Joes Bidens, verðandi forseta, sýnir hvers vegna þeir taka ákvarðanir og vinna að lausn mála á gjörólíkan hátt. Trump er einráður kaupsýslumaður, eigandi glæsibygginga sem bera gullslegið nafn hans. Lögfræðingurinn Joe Biden var kjörinn í öldungadeild Bandaríkjaþings 29 ára fyrir réttum 48 árum. Biden verður 78 ára nú 20. nóvember. Hann stjórnar í krafti málamiðlana.

Donald Trump birtist eins og stormsveipur í bandarískum stjórnmálum árið 2016 og síðan sem forseti í janúar 2017 með þann boðskap á vörunum að hann ætlaði að ræsa út mýrina í Washington, ýta þeim til hliðar sem ráðið hefðu för og fjarlægst þjóðina á valdastólunum. Þetta dugði til að virkja grasrótina gegn Hillary Clinton, fulltrúa kerfisins og ráðandi afla.

Fjórum árum síðar tapar Trump fyrir sér eldri manni sem hefur í hálfa öld lifað og hrærst í „mýrinni“ og sótti fylgið sem að lokum þurfti til að vinna Trump til þeirra í flokki repúblikana sem þoldu ekki stórbokkahátt flokksbróður síns í Hvíta húsinu. Þungamiðjan í kosningaboðskap Bidens var að benda á karakter Trumps sem enn situr við sinn keip.

Trump getur vel unað við tölurnar sem birtar hafa verið um fylgi hans. Raunar er magnað að hann hafi fengið um 71 milljón atkvæða. Hann fékk meira fylgi meðal blökkumanna og fólks af spænskum ættum en áður. Honum tókst margt vel í forsetatíð sinni en hafði ekki réttu skapgerðina til að ná endurkjöri.

Við upphaf forsetaferils Trumps voru uppi kenningar um laumuspil manna hans eða jafnvel hans sjálfs með Rússum. Gefið var til kynna að ekki væri unnt að treysta Trump til að gæta þjóðaröryggis. Með ásökunum um að ekki sé rétt staðið að kosningum í Bandaríkjunum vegur Trump að rótum lýðræðisins. Hann býr sig undir baráttu gegn Biden sem forseta án lögmæts umboðs.

Stjórnarhættir Trumps urðu að nokkru skjól fyrir þá sem vega að frjálslyndu, lýðræðislegu stjórnkerfi. Telji hann Bandaríkjamenn ófæra um að efna til lýðræðislegra kosninga grefur Trump undan baráttu þeirra sem berjast gegn valdhöfum á borð við Alexander Lukasjenko í Hvíta-Rússlandi.

Vegna reynslu sinnar í öldungadeildinni veit Joe Biden betur en aðrir að án meirihluta þar eru Bandaríkjaforseta settar verulegar skorður. Um meirihlutann er óvíst þar til kjör tveggja öldungadeildarþingmanna verður endurtekið í Georgíu-ríki 5. janúar 2021.

Haldi repúblikanar meirihluta í öldungadeildinni fá þeir stöðvunarvald á mörgum mikilvægum sviðum vegna skattheimtu og opinberra útgjalda og við val á mönnum í ráðherra- og dómaraembætti, auk þess að halda formennsku í lykilnefndum deildarinnar.

JoeBiden er miðjumaður og boðskapur hans sem verðandi forseti er að hann ætli að bera græðandi smyrsl á pólitísk sár í Bandaríkjunum. Það tekst ekki láti hann undan öfga-vinstrisinnum innan eigin flokks. Þeir efldust fengju demókratar meirihluta í öldungadeildinni þar sem Bernie Sanders og Elizabeth Warren sitja. Biden sigraði þau í prófkjörinu til að halda aftur af öfgum. Miðjustefnu sinni á Biden auðveldara með að fylgja fái repúblikanar meirihluta í öldungadeildinni.

Öryggismál

Orðin Foggy Bottom eru notuð um bandaríska utanríkisráðuneytið. Nafnið er dregið af þeim hluta Washington-borgar þar sem ráðuneytið, Watergate-byggingin og Kennedy-listamiðstöðin standa svo að nokkuð sé nefnt. Með orðunum er vísað til þokulæðunnar sem lá yfir mýrinni.

Donald Trump vildi sem minnst vita af diplómötum og fyrrverandi starfsmenn í Foggy Bottom skrifuðu greinar um að hann ætlaði í raun að eyðileggja utanríkisráðuneytið. Hann styddist frekar við herforingja en diplómata og duttlungar hans réðu meiru en framkvæmd ígrundaðrar utanríkisstefnu.

Herforingjar þekkja hörmungar vegna hernaðarátaka manna best. Stjórnartíð Trumps hefur einkennst af viljaleysi hans til að beita bandarísku hervaldi. Hann hefur hins vegar eflt hernaðarmátt Bandaríkjanna.

Í tíð Trumps hefur bandaríski flotinn til dæmis látið meira að sér kveða á Norður-Atlantshafi en áður í 30 ár. Samstarf við Norðurlönd í varnar- og öryggismálum eykst jafnt og þétt ekki síst við Svía og Finna. Ólíklegt er að þessi stefna breytist með Biden í Hvíta húsinu. Unnið er að gerð áætlana sem koma til framkvæmda stig af stigi.

Einn liður í þeirri vinnu var heimsókn bandaríska flotaforingjans Roberts Burkes, yfirmanns bandaríska flotans í Evrópu og Afríku, hingað til lands í lokaviku október. Flotaforinginn kynnti áhuga bandaríska flotans og NATO á hafnaraðstöðu í Færeyjum, á Íslandi og Grænlandi.

Í september 2015, í forsetatíð Baracks Obama, fór Robert O. Work, vara-varnarmálaráðherra Bandaríkjanna til Íslands, Noregs og Bretlands. Hann ræddi við ráðamenn og kynnti sér mannvirki og búnað sem kynni að nýtast bandarískum herafla yrði hann sendur til Íslands og Noregs. Síðan samþykkti Bandaríkjaþing fjárveitingar til endurbóta og mannvirkjagerðar á Keflavíkurflugvelli.

Fjölþjóðasamstarf

Bandaríkjastjórn hafði forystu um fjölþjóðlegt samstarf reist á alþjóðalögum að lokinni síðari heimsstyrjöldinni. Viðurkenning Bandaríkjamanna á sjálfstæði Íslands skipti sköpum við stofnun lýðveldisins 17. júní 1944. Nokkrum vikum síðar sat íslensk sendinefnd fundinn ásamt fulltrúum 43 annarra ríkja í Bretton Woods í New Hampshire-ríki og lagði grunn að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og Alþjóðabankanum og í raun því fjölþjóðlega stofnana- og samstarfsneti sem síðan hefur þróast.

Í tíð Donalds Trumps hefur hann haft horn í síðu margra þessara stofnana og dregið úr starfi og áhrifum Bandaríkjamanna innan þeirra. Frægust er úrsögn hans úr Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO). Joe Biden hefur boðað það sem eitt fyrsta verk sitt að Bandaríkin gangi aftur í WHO og verði þar með í forystu í baráttunni gegn Covid-19-faraldrinum.

Þetta er fagnaðarefni og stuðlar að sigri á veirunni en hitt skiptir ekki minna máli að með þátttöku Bandaríkjastjórnar sé stuðlað að varðstöðu um þá heimsskipan í krafti alþjóðalaga sem hefur reynst vel í þrjá aldarfjórðunga. Tómarúmið sem leitt hefur af brotthvarfi eða áhugaleysi Bandaríkjastjórnar undir forsæti Donalds Trumps hafa þeir reynt að fylla sem virða frjálslynd lýðræðisviðhorf að vettugi.

Athygli beinist að stefnubreytingunni sem verður á loftslagsstefnu Bandaríkjanna með valdatöku Bidens sem vill virða Parísarsamninginn um markmið gegn gróðurhúsalofttegundum. Þrátt fyrir andstöðu Trumps við samninginn hefur stjórn hans lagt áherslu á rannsóknir á áhrifum loftslagsbreytinga á norðurslóðum. Trump viðurkenndi þær í verki með ákvörðun um smíði bandarískra ísbrjóta.

Stærsta sjáanlega breytingin við bandarísku stjórnarskiptin birtist í fyrirsjáanleika um hver er í raun stefna Bandaríkjastjórnar. Þetta styrkir tengsl hennar við bandamenn sína og veldur þáttaskilum í starfi fjölþjóðastofnana en breytir ekki grundvallarþáttum stefnunnar.