Ævintýraþrá og umhyggja

Sumarið 1952 var ég ennþá í vinnu hjá Ásgeiri Blöndal Magnússyni. Einn daginn í júlí, í góðu veðri og glampandi sólskini, var ég búin að taka allt út úr stofunni og var að þrífa hana. Erlingur, sem þá var tveggja ára, og Maggi litli voru að leika sér úti, berfættir og með bera handleggi.

Þá var bankað, ég fór til dyra og í dyrunum sá ég fullorðinn mann, með smástrák með sér. Strákurinn var þriggja ára og mér varð starsýnt á piltinn. Hann var í matrósafötum, sem voru um tveimur númerum of lítil, í alltof litlum ullarfrakka, með stóreflis þykkan ullartrefil vafinn um hálsinn og vetrarhúfu. Ég átti ekki til orð og hugsaði með mér: „Hvaða manneskja lætur barnið fara svona út úr húsi?“ Þessi drengur var Róbert Jón og fullorðni maðurinn var Róbert John Jack. Róbert rétti mér bréf, ég las það, en botnaði ekkert í því. Kona að nafni Erla hafði skrifað undir bréfið og ég áttaði mig ekki á því hver hún væri. Í bréfinu stóð að Erla sendi Róbert til mín, því að hann vantaði ráðskonu og hún vonaðist til þess að við gætum spjallað saman. Það var allt og sumt. Ég spurði Róbert hver Erla væri en hann var hálfhissa á því að ég þekkti hana ekki. Hann sagði að hún væri einkaritari Sigfúsar Sigfússonar í Heklu og að hún hefði hringt í Ingu móðursystur mína, til að spyrjast fyrir um ráðskonu fyrir hann. Þá fór ég að leggja saman tvo og tvo. Inga móðursystir leigði vinkonu sinni, Boggu úr Flatey á Breiðafirði, efri hæðina í húsinu sínu á Njálsgötunni. Þegar Inga fór til Noregs og ég var vinnukona hjá henni, bað hún Boggu um að fylgjast með mér og hún var mér innan handar, ef á þurfti að halda. Þessi Erla, sem hafði sent bréfið, var systir Boggu. Ég þekkti Erlu ekki, en hún hafði oft komið í heimsókn til systur sinnar á Njálsgötuna og vissi allt um mig.

Róbert Jack var sem sagt kominn til Reykjavíkur til að leita sér að ráðskonu. Tvö elstu börnin hans, Davíð og María, voru hjá Ragnari, móðurbróður sínum í Hveragerði. Róbert hafði tekið son sinn, Róbert Jón, með sér suður, til að leyfa honum að hitta systkini sín, Davíð og Maríu. Róbert hafði sett auglýsingu í Morgunblaðið, þar sem hann óskaði eftir ráðskonu. Honum höfðu borist þó nokkrar umsóknir. Einn umsækjenda var kona með þrjú börn, önnur kona vildi fá íbúð út af fyrir sig og annað því um líkt. Hann hafði því enn ekki fundið ráðskonu við hæfi. Róbert hafði kennt Sigfúsi í Heklu ensku áður fyrr og þeir voru góðir vinir. Róbert var því vanur að koma við í Heklu, þegar hann var á ferð í Reykjavík. Í júlí 1952 kom Róbert niður í Heklu í öngum sínum og spurði hvort einhver gæti aðstoðað hann við að finna ráðskonu. Erla sagðist þá vita af mér, hún vissi ekki hvar ég væri niðurkomin, en bauðst til að komast að því. Hún hringdi því í Ingu frænku og fékk upplýsingar um það.

Hjúkrun vék fyrir ævintýraþrá

Þrátt fyrir áform mín um að byrja í hjúkrun um haustið, blundaði ævintýraþráin í mér og hún var sterk. Ég hafði aldrei komið norður fyrir Vatnsskarð og tilhugsunin um að fara til Siglufjarðar og þaðan til Grímseyjar, var mjög spennandi. Ég vissi að séra Róbert hafði misst konuna sína nýlega frá fjórum ungum börnum. Augljóst var að Róbert Jón sárvantaði einhvern til að hugsa um sig. Ég hugsaði með mér að séra Róbert væri ekki eins og hver annar bóndadurgur, svo að þetta hlyti að vera í lagi.

Ævintýraþráin, ásamt umhyggju fyrir Róberti Jóni og hinum börnum séra Róberts Jacks, varð til þess að ég féllst á að taka að mér ráðskonustarfið þarna á hjara veraldar. Áform mín voru að vera þar einungis í eitt ár og safna mér peningum, enda voru nánast engar búðir í Grímsey og freistingarnar í lágmarki. Ári síðar stefndi ég á að byrja í hjúkrunarnámi. Ég tilkynnti séra Róbert ákvörðun mína, en sagðist ekki geta komið fyrr en með seinni ferðinni í ágúst.

„Allt í lagi,“ segir Róbert. „Svo framarlega sem þú kemur!“ Við pabbi fórum í heimsókn vestur á Skálanes í ágúst, eins og ráðgert var. Þann 20. ágúst hringdi Róbert og spurði hvort ég væri nokkuð hætt við. Ég neitaði því og sagðist koma eins og um hefði verið talað. [...]

Ég flaug með sjóflugvél til Siglufjarðar á vit ævintýranna, því að enginn var flugvöllurinn á Siglufirði þá. Ég átti vinkonu á Siglufirði, sem ég hafði unnið með hjá Begga fína, sem ég fékk að gista hjá. [...]

Ódaunn af olíu og ælu

Póstbáturinn Drangur sigldi frá Akureyri, kom næst við á Dalvík og Ólafsfirði og sigldi að lokum til Siglufjarðar og þaðan til Grímseyjar. Báturinn var því ekki kominn til Siglufjarðar fyrr en klukkan átta um kvöldið. Siglingin til Grímseyjar tók fjóra tíma og vorum við því í Grímsey um miðnætti. Báturinn, sem vanalega sigldi þessa leið, var bilaður og sá sem notaður var í staðinn var algjör dallur, sem lét illa, enda vont í sjóinn þennan dag. Það voru tólf kojur í bátnum, sem voru allar fullar. Ég fékk neðstu kojuna og Erlingur sofnaði sem betur fer um leið og svaf mestalla leiðina. Ég hef hins vegar aldrei á ævinni orðið svona sjóveik. Það ældu nánast allir um borð og það var þykkt lag af ælu á gólfinu. Í káetunni var olíuofn og lagði mikla olíubrælu frá honum. Ælufýlan, blönduð olíuódauninum, var alveg hræðileg blanda og gerði illt verra. [...]

Fóru að kalla mig mömmu

Fljótlega eftir að ég kom til Grímseyjar fór ég að þrífa og laga til. Hálfum mánuði seinna, þegar ég hafði hugsað mér að fara aftur heim, voru Pétur og Róbert farnir að kalla mig mömmu. Það varð því ekki aftur snúið. Ég sagði við sjálfa mig að ég væri búin að ráða mig til eins árs og eitt ár skyldi ég vera.

Veturinn í Grímsey var mjög erfiður. Aðallega var það vegna þess hversu dimmt var og dagarnir stuttir. Eina lýsingin var litlar ljóstýrur, sem vörpuðu frá sér takmarkaðri birtu. Vatnsleysið var líka slæmt. Það var vatnstankur í kjallaranum, sem í var safnað regnvatni, er var nær eingöngu notað til þvotta. Allt annað vatn fengum við með því að bræða snjó allan veturinn í stórum járnpotti sem stóð á eldavélinni. Margnota varð sama vatnið. Mér fannst ég alltaf vera skítug meðan ég var í Grímsey. Fyrstu helgina mína ætlaði ég að baða strákana og setti heila fötu af vatni í bala. Ég veit ekki hvert Guðrún gamla [sem bjó á heimilinu] ætlaði að fara, henni fannst algjör skömm að eyða öllu þessu vatni. Ég baðaði alla strákana upp úr sama vatninu og þvoði sjálfri mér á eftir. Svo var ég með hreint vatn í könnu og hellti yfir þá og skolaði hárið, áður en ég tók þá upp úr.

Pétur og Róbert höfðu aldrei í vatn komið. Þeir höfðu verið þvegnir með blautum þvottapoka og þeim fannst því ofsalegt fjör að komast í bað. Þeir voru með bolla og helltu hvor yfir annan og hlógu og skríktu. Ég baðaði þá á laugardegi, en aðfaranótt sunnudagsins hafði rignt. Á sunnudag bjuggumst við til messu og ég var búin að klæða alla strákana, en bannaði þeim að fara út, því að pollar voru á götunum. Ég fór að taka mig til og leit svo út um gluggann. Þar sá ég Pétur sitja ofan í einum pollinum og Erling og Róbert með dósir fullar af vatni, sem þeir usu yfir hann. Pétur saup hveljur, en þeir skellihlógu allir og þeim fannst þetta þvílíkt fjör. Þeir voru í messufötunum og áttu engin önnur spariföt. Þeir urðu því að fara í hversdagsfötum til kirkju, þar sem allir Grímseyingar voru mættir til að virða fyrir sér aðkomukonuna. Útgangurinn á strákunum var því ekki bestu meðmælin fyrir mig, en það bjargaðist allt saman. [...]

Bjöguð íslenska

Íslenskan hjá mörgum Vestur-Íslendingunum var orðin bjöguð. Einu sinni bilaði miðstöðin okkar og nágranni minn bauðst til að finna viðgerðamann fyrir okkur. Daginn eftir hringir síminn og maðurinn í símanum segir:

„Heyrðu, ég átti að koma að kíkja á förnisið hjá þér.“

Ég sagði: „Förnisið, hver fjárinn er það?!“

Það voru mörg orð, þar á meðal furnace og telephone, sem voru ekki til á íslensku þegar vesturfararnir fluttu til Kanada. Því voru ensku orðin notuð í íslenskum búningi. Einu sinni ætlaði íslenskur hjúkrunarnemi í Winnipeg að koma í heimsókn til okkar ásamt foreldrum sínum. Foreldrarnir komu þó án dóttur sinnar og þegar ég spurði af hverju það væri, svöruðu þau:

„Þeir voru svo stuttir á nörsunum á hospitalinu að hún gat ekki fengið daginn af!“ Alveg bein þýðing úr enskunni! Það var oft mjög gaman að þessu og það var ýmislegt skondið sem kom upp. Einu sinni buðu hjónin í næsta húsi okkur í kaffi. Konan var organisti í kirkjunni og maðurinn hennar formaður sóknarnefndar. Konan sagði við mig:

„Má ég ekki bjóða ykkur yfir fyrir kaffi á morgun?“

Kaffitíminn var yfirleitt um þrjú til fjögurleytið og við vorum því mætt til þeirra klukkan tvö. Konan varð rosalega skrítin og sagði að við værum komin svolítið snemma.

„Nú, áttum við ekki að koma fyrir kaffi?“ spurði ég.

Hún hafði þá snúið ensku setningunni „over for coffee“ beint yfir á íslensku og ætlunin var því ekki að við kæmum fyrr en á kaffitímanum. [...]

Sögulegt bílpróf

Ég tók bílprófið í Kanada, sem var sögulegt. Róbert ætlaði að kenna mér á bíl, en í fyrstu skiptin sem ég keyrði, drap ég alltaf á bílnum og því þraut þolinmæði hans fljótt og hann sagði að það væri ekki hægt að kenna mér á bíl. Nokkru seinna kom íslensk kona í heimsókn til okkar, Emilía hét hún og var póstmeistari í Árborg. Róbert spurði hvort hún gæti ekki kennt mér á bíl og hún játti því. Á föstudegi tveimur dögum síðar, kom hún við hjá okkur og keyrði með mig út á akur. Þar lét hún mig setja bílinn í gang, taka af stað, bakka og annað slíkt og vorum við að í tvo klukkutíma. Þegar kennslunni var lokið, fór ég heim og bjó mig undir að taka á móti fullum bíl af fólki frá Winnipeg, sem ætlaði að gista hjá okkur yfir helgina. Mig vantaði sitt af hverju úr kjörbúðinni og klukkan var að nálgast sex, sem var lokunartími kjörbúðanna. Ég sagði við Róbert að hann þyrfti að fara fyrir mig í búðina, en þá segir hann:

„Hva', varst þú ekki að læra á bíl? Þú getur nú líkast til farið sjálf.“

Þar sem klukkan var að nálgast sex, hafði ég ekki tíma til að standa í einhverju orðaskaki og keyrði því af stað. Ég þekkti engin umferðarmerki og kunni ekkert að keyra í umferð. Ég hef ekki hugmynd um hvernig ég komst í búðina, en ég fór yfir á rauðu ljósi og var nálægt því að keyra niður konu á gangbraut. Ég komst samt sem áður í búðina og heim aftur án þess að valda slysi.

Viku seinna kom gamall maður í heimsókn og Róbert spurði hann hvort hann gæti ekki tekið mig í bílpróf. Ég sagðist ekki geta tekið bílpróf, þar sem ég kynni ekkert á bíl. „Við sjáum bara til,“ sagði sá gamli. Hann fór með mig út að keyra og ég gerði ekkert nema tóma vitleysu. Hann sat þó sallarólegur við hlið mér og sagði alltaf:

„Þú athugar þetta bara næst, væna mín.“

Í lok tímans var ég komin með bílpróf, án þess að kunna skil á einu einasta umferðarmerki og ljósin voru algjört aukaatriði.