Flugöryggi samtímans – Íslenskt samfélag

Íslensk flugsaga er rúmlega aldar gömul og að mörgu leyti merkileg. Smá og afskekkt þjóð lét sig ekki vanta við borð frumherja þegar stofnsáttmáli Alþjóðaflugmálastofnunarinnar (ICAO) var undirritaður árið 1944 í Chicago, afrakstur ráðstefnu sem var undirritaður af fulltrúum 52 ríkja. Strax í árdaga var íslenska þjóðin staðráðin í að ná tökum á fluginu og hefur fjölbreyttur flugrekstur vaxið á Íslandi sem er orðinn að þýðingarmikilli atvinnugrein. Það má teljast sérkenni flugrekstrar að hann skapar bæði mörg og fjölbreytt störf. Staðsetning landsins með tilliti til mikilvægra stórbaugsleiða varð mönnum fljótt ljós og hefur Keflavíkurflugvöllur um áratugaskeið þjónað sem hentug skiptistöð á N-Atlantshafinu.

Ekki þarf að fjölyrða um þá samfélagslegu röskun sem heimsfaraldurinn hefur valdið í okkar heimshluta. Ef horft er til tíðni þá er millilandaflug á Íslandi líklega komið aftur til ársins 1950. En heimsfaraldurinn hefur þó komið því til leiðar að stjórnvöld hafa hrundið af stað uppbyggingarverkefnum á flugvöllum landsins. Vitundarvakning hefur átt sér stað undanfarin ár á sviði stjórnmálanna um mikilvægi flugsins og til marks um það gáfu stjórnvöld út sérstaka stefnu í flugmálum sumarið 2020 samhliða samgönguáætlun 2020-2034. Það var í senn kærkomið og tímabært skref.

Flugöryggi er ósýnilegt, því viðburðalaus dagur vekur ekki eftirtekt. Þeim fjölmörgu einstaklingum sem vinna í flugiðnaðinum rennur blóðið til skyldunnar er þeir sinna sínum störfum, starfið krefst þess að því sé sinnt af kunnáttu, aga, færni og yfirvegun. En við getum þetta ekki ein. Ástand flugvalla og innviða er algerlega háð ákvörðunum stjórnmála- og embættismanna.

Samgöngustofa hefur eftirlit með flugrekstri og annarri leyfisskyldri starfsemi í flugiðnaðinum á Íslandi. Þetta er í senn fjölbreytt og vandasamt viðfangsefni. Stofnunin gefur út og starfar samkvæmt flugöryggisáætlun en rammi hennar er samkvæmt forskrift í viðauka 19 við stofnsáttmála Alþjóðaflugmálastofnunarinnar, ICAO. Þá ber flugrekendum, sem og öðrum aðilum í leyfisskyldum rekstri, að starfrækja öryggisstjórnunarkerfi og ekki nóg með það, þeim ber skylda til að styðja og rækta jákvæða öryggismenningu.

Rannsóknarnefnd samgönguslysa starfar samkvæmt lögum nr. 18/2013 um rannsókn samgönguslysa. Markmið laganna og starfsemi nefndarinnar er að fækka slysum og auka öryggi, eingöngu með því að leiða í ljós orsakir slysa, en ekki að skipta sök eða ábyrgð, með það að markmiði að draga úr hættu á endurtekningu sams konar slysa. Nefndin heyrir stjórnsýslulega beint undir samgönguráðherra og gegnir gríðarmikilvægu hlutverki í samfélaginu.

Opinbera hlutafélagið Isavia annast rekstur flugumferðarþjónustu á íslenska flugstjórnarsvæðinu og rekstur flugvalla í eigu ríkisins. Íslensk stjórnvöld sendu vaska menn til Chicago haustið 1944 enda er íslenska flugstjórnarsvæðið mun stærra en þjóðin gæti gert tilkall til landfræðilega. Flugumferðarþjónustan er rekin á þeim forsendum að gjöld standi undir kostnaðinum við að veita þjónustuna, en er engu að síður gríðarmikið hagsmunamál fyrir smáa þjóð. Rekstur Keflavíkurflugvallar sker sig úr, hann er rekinn sem sjálfstæð rekstrareining en allir aðrir flugvellir eru háðir framlögum á samgönguáætlun og fjárlögum.

Öryggisnefnd Félags íslenskra atvinnuflugmanna (ÖFÍA) hefur starfað síðan 1964. Mikilvægasta hlutverk nefndarinnar hefur frá upphafi verið að berjast fyrir bættum aðbúnaði á flugvöllum landsins ásamt því að efla öryggismenningu með hvaða hætti sem er. Undanfarin ár hefur ÖFÍA lagt sérstaka áherslu á að vekja athygli ráðamanna á aðbúnaði á varaflugvöllum landsins og þeim nauðsynlegu endurbótum sem ráðast þarf í, bæði í þágu flugöryggis og skilvirkni í flugrekstri. Ástand flugvalla landsins hefur farið versnandi vegna vanfjárfestingar síðastliðin ár, en merkja má viðsnúning á þeirri óheillaþróun um þessar mundir. Tvíþættur fortíðarvandi Keflavíkurflugvallar er orðinn mjög íþyngjandi og ef völlurinn á að eiga framtíð fyrir sér sem sú mikilvæga skiptistöð sem hann hefur burði til að vera þarf að draga stórlega úr þeim óþægindum sem farþegar verða fyrir. Þá var völlurinn upphaflega hannaður og byggður sem herflugvöllur, skref hafa verið tekin í þá átt að breyta vellinum til að mæta þörfum almannaflugs en nokkur brýn verkefni eru í farvatninu á næstu árum.

Á Akureyrarflugvelli eru langþráðar framkvæmdir hafnar við stækkun flughlaðsins sem mun greiða fyrir daglegum rekstri vallarins og bæta tiltækileika hans sem varaflugvallar. Innviðir og flugumferðarþjónusta á Egilsstaðaflugvelli eru nú til skoðunar hjá þýsku ráðgjafarfyrirtæki sem mun skila niðurstöðum á fyrsta fjórðungi þessa árs. Í kjölfarið verður stjórnvöldum ekkert að vanbúnaði að ráðast í markvissar framkvæmdir og endurbætur. Flug hefur skipt verulegu máli fyrir hagvöxt og atvinnusköpun landsins um áratugaskeið. Það var líklega ekki fyrr en árið 2012 er skýrsla Oxford Economics um flugstarfsemi á Íslandi kom út að fólki á sviði stjórnmálanna varð þetta fyllega ljóst. Þar kom fram að flugrekstur hefur veruleg áhrif á íslenskt efnahagslíf og stóð þá undir 6,6% af landsframleiðslu og 9.200 störfum á Íslandi. Þá kom fram að meðalstarfsmaður við flugsamgöngur skapaði 16 milljónir króna í árlegri verðmætasköpun, sem er um 1,7 sinnum meðalframleiðni á Íslandi. Í eðlilegu árferði stendur flugrekstur undir um 12% af landsframleiðslu en í nærlægum löndum liggur þetta hlutfall í kringum 2-3%. Það má því öllum vera ljóst að flugstarfsemi er mikilvæg stoð í íslenska hagkerfinu.