Tungumál eru brýr út í heim

Kristín Heiða Kristinsdóttir

khk@mbl.is

Ég flutti hingað til Danmerkur fyrir ári frá Íslandi og er eiginlega komin í hring, því ég flutti fyrst frá Íslandi til Danmerkur þegar ég var sex ára og ólst upp hér. Ég sneri aftur til Íslands 2008 eftir 30 ár í Danmörku og bjó þar til 2020. Það var ótrúlegt ævintýri, meðal annars vegna þess að ég fékk að byggja upp fjölmenningarstarf Borgarbókasafns frá upphafi. En fólkið mitt er hér í Danmörku, mamma mín, bræður mínir og æskuvinkonur, þess vegna vil ég búa hér en vera með annan fótinn á Íslandi eins mikið og hægt er til að rækta tengsl við dýrmæta vini og ættingja. Mér finnst dásamlegt að geta unnið að mikilvægum verkefnum í báðum löndunum,“ segir Kristín Vilhjálmsdóttir sem er ein þeirra sem sjá um vitundarvakninguna Íslandskort - leitin að tungumálaforða barna og ungmenna á Íslandi . Að verkefninu standa Menntamiðja, Menntavísindastofnun HÍ, Menningarmót - Fljúgandi teppi, Tungumálatorg, Skóla- og frístundasvið Reykjavíkurborgar, og Móðurmál – samtök um tvítyngi. Send hefur verið könnun á alla leik- og grunnskóla landsins til að skrá tungumál sem töluð eru meðal nemenda og verður afraksturinn birtur á gagnvirku Íslandskorti þar sem hægt verður að skoða og gleðjast yfir tungumálaforða á hverjum og einum stað.

„Við viljum með þessu verkefni vekja athygli á að fjölbreytni í tungumálum meðal íbúa er ríkidæmi fyrir samfélag. Það er líka ríkidæmi fyrir þann einstakling sem kann mörg tungumál, til dæmis þegar viðkomandi finnur fyrir þeim mannauði sem hann ber með sér inn í nýtt samfélag. Þetta er leið til að tengja okkur við heiminn, af því tungumál eru alltaf brýr út í heim. Í íslensku samfélagi er íslenska tungumálið brú fyrir þá sem þangað flytja frá öðrum löndum, til að geta haft samskipti við annað fólk á Íslandi.“

Mikill kostur að tala ólík mál

Kristín segir að hugarfarið í samfélaginu skipti miklu máli, að samfélagið líti á það sem fjársjóð að þar búi einstaklingar sem kunni mörg tungumál.

„Slík kunnátta getur verið mikið dýrmæti fyrir samfélag, af því við þurfum á tungumálakunnáttu að halda í heimi þar sem alþjóðleg tengsl eru orðin svo mikil sem raun ber vitni. Það er mikilvægt fyrir þjóðina að þar búi einstaklingar sem kunni hin ólíkustu tungumál, ekki bara ensku og íslensku. Þannig geta þeir einstaklingar verið brýrnar okkar út í heim. Það er líka mikilvægt að einstaklingar og hópar finni fyrir viðurkenningu frá samfélaginu á því sem þau hafa í farangrinum þegar þau setjast að á Íslandi, en sá farangur getur oft verið fjöltyngi, manneskja sem talar fleiri en eitt tungumál.“

Kristín segir að rétt eins og árið 2014 þegar leit að tungumálum hér á landi var gerð í fyrsta skipti, þá standi til að nota tæknina til að búa til gagnvirkt kort af Íslandi.

„Þetta kort mun verða aðgengilegt á vef sem heitir menntamidja.is. Við höfum sent bréf til allra leik- og grunnskóla á Íslandi og beðið um að þeir sendi svör um fjölda tungumála sem finnast þar. Nú þegar hafa 155 skólar tekið þátt, en margir eru eftir enn og það væri gaman að fá svör frá sem allra flestum. Núna erum við á lokasprettinum, síðasti dagur til að skrá er á mánudaginn kemur, 8. febrúar,“ segir Kristín sem hefur tekið þátt í að virkja skólana til þátttöku og vekja til umhugsunar um tungumál.

„Við erum með dæmi um strák í grunnskóla sem talar fimm tungumál, þar á meðal íslensku. Þetta er rosalega dýrmætur hæfileiki sem opnar margar dyr. Þetta er líka mikilvægt fyrir tilfinningalíf viðkomandi, að geta dansað á milli tungumála. Mestu skiptir að þessir einstaklingar finni fyrir viðurkenningu, að varpað sé ljósi á þessa miklu færni þeirra og vekja athygli þeirra á að það eru sannkallaðir mannkostir að búa yfir færni í mörgum ólíkum tungumálum. Þetta er líka mikilvægt upp á áframhaldandi nám fjöltyngdra barna, að þeim finnist þau vera hluti af samfélaginu. Þetta hefur með sjálfsmyndina að gera, það þarf að vera kveikt á tilfinningum viðkomandi einstaklings ef hann ætlar að koma sér alla leið inn í nýtt tungumál. Þess vegna þurfum við að mæta fjöltyngdu fólki með viðurkenningu, svo þau öðlist sjálfstraust til að verða sterkari í íslensku. Margar rannsóknir sýna að einstaklingar byggja upp tungumálastrúktúr í hverju tungumáli sem þeir læra. Því fleiri tungumál sem þú ert sterkur í, því betri grunn ertu með til að tileinka þér nýtt tungumál,“ segir Kristín sem er menntaður tungumálakennari og bætir við að þessari vitundarvakningu sé líka ætlað að kveikja áhuga meðal allra barna og ungmenna til að læra tungumál almennt.

Skömm þegar mamma talaði

Alþjóðlegur dagur móðurmálsins verður síðar í þessum mánuði, 21. febrúar, þá verður fyrrnefnt Íslandskort birt rafrænt með niðurstöðum.

„Við hvetjum skólana til að halda upp á daginn og vekja athygli nemenda á tungumálum og mikilvægi tungumála almennt,“ segir Kristín sem þróaði verkefnið Menningarmót – fljúgandi teppi þegar hún var ungur kennari í Danmörku, en þar leiðir hún saman fólk frá ólíkum menningarheimum.

„Þetta verkefni fylgir mér og ég tók það upp á Íslandi, en núna vinn ég sem sjálfstætt starfandi í báðum löndum. Í fjúgandi teppinu byrjum við alltaf á því að telja tungumál í bekkjunum og mér er sérstaklega eftirminnilegt að eitt sinn komumst við að því að í einum bekk voru töluð 25 tungumál. Þetta finnst mér æðislegt, og við verðum að líta á þetta sem kost en ekki fyrirstöðu. Börn og fjöltyngdar fjölskyldur þeirra á Íslandi gera sér ekki alltaf grein fyrir þessum kostum sínum, heldur smitast af því viðhorfi að þau megi einvörðungu tala íslensku. Þau fara jafnvel að skammast sín fyrir móðurmálið sitt og tapa því niður. Þetta stendur mér mjög nærri því þegar ég flutti til Danmerkur sex ára, þá hætti ég að tala íslensku og fann fyrir skömm þegar mamma talaði við mig á íslensku fyrir framan aðra. Þetta liggur djúpt í mér og ég vinn af ástríðu gegn þessum neikvæðu viðhorfum. Mömmu var sagt í skólanum mínum, þó hún hafi ekki fylgt því, að hún ætti að hætta að tala íslensku við mig og ekki lesa fyrir mig á íslensku. Þetta er alröng aðferð. Vegna þessara neikvæðu viðhorfa talaði ég ekki neitt í næstum hálft ár, en þegar ég byrjaði að tala aftur var það einvörðungu danska. Við verðum að vinna gegn þessum viðhorfum,“ segir Kristín og bætir við að í lok síðasta árs hafi menntamálaráðuneytið gefið út Hjartans mál , sem er leiðarvísir fyrir þá sem vinna með fjöltyngdum einstaklingum. „Aðgangur að slíkum leiðbeiningum er afar mikilvægur fyrir menntun þessara barna.“