Koma losun niður í núllið

Sigurður Bogi Sævarsson

sbs@mbl.is

„Fátt er mikilvægara en að koma vísindalegri þekkingu í samhengi og bókmenntirnar eru mikilvægur miðill til þess. Á síðustu misserum hef ég talað víða um lönd um loftslagsbreytingar og áhrifin sem þeim geta fylgt. Skilningurinn á þessari miklu vá verður sífellt betri og umræðan meiri og mig langaði að taka þátt í þeirri viðleitni þegar ég skrifaði bókina Um tímann og vatnið,“ segir Andri Snær Magnason rithöfundur.

Skiljanlegt samhengi og uppfært tímaskyn

Ritið Um tímann og vatnið eftir Andra Snæ, sem kom út á haustdögum 2019, er önnur tveggja bóka sem voru í sl. viku tilefndar sem framlag Íslands til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs. Hamfarahlýnun andrúmsloftsins með margvíslegum afleiðingum, sem jafnvel eru þegar fram komnar, eru frásagnarefni Andra Snæs í bókinni góðu; sem er komin út eða væntanleg í alls 28 útgáfum á 25 tungumálum.

Algjört einsdæmi er að íslensk bók komi út á svo mörgum tungum aðeins hálfu öðru ári eftir útgáfu.

„Þessi bók var um tíu ár í smíðum, svo aðdragandinn var langur,“ segir Andri Snær. „Ýmsir náttúruvísindamenn sem ég ræddi við sögðust hugsi yfir því hvað sjónarmið þeirra og rannsóknir þeirra í loftslagsmálum rötuðu seint ef þá nokkuð inn í umfjöllun fjölmiðla og stefnu stjórnvalda. Þróunin væri jafnvel sögð vera vafamál. Margvísleg gögn sem mér bárust vöktu áhuga minn, en kúnstin liggur alltaf í framsetningunni og vali á því hvaða leiðir skuli fara. Setja þarf hlutina í skiljanlegt samhengi og uppfæra tímaskyn okkar, segir höfundurinn og heldur áfram:

„Það að jöklarnir eru að bráðna og yfirborð heimshafanna gæti af þeim sökum á einhverju tímaskeiði hækkað um 1-2 metra ætti að kalla á tafarlaus viðbrögð. Svo virðist sem fólk sem nálgast eða komið er yfir miðjan aldur sé ónæmt fyrir þessum lýsingum, að jöklarnir séu að breytast í haf. Eins því að Golfstraumurinn, það reginafl sem gerir Ísland byggilegt, kunni að gefa eftir vegna bráðnunar Grænlandsjökuls. Yngra fólk mun spyrja spurningar í þessu sambandi, skilur þessar breytingar í samhengi við sína eigin ævi og mun krefjast breytinga í atvinnuháttum. Mun ekki hafa lyst á því að taka þátt í hegðun sem grefur undan framtíð þeirra.“

Þurfum stefnu og markmið

Kórónuveiran hefur síðasta árið eða svo sett líf okkar í allt annan gír en var. Mengun og útblástur hefur dregist verulega saman, sem Andri Snær telur þó aðeins vera stundarhlé. Hann óttast að þegar tekist hefur að koma böndum á veiruna, hugsanlega í haust, muni sitthvað leita aftur í sama horfið. Því þurfi stjórnvöld um allan heim að bregðast við með samhentu átaki, samanber að eftir seinni heimsstyrjöldina settu Bandaríkjamenn af stað Marshall-áætlunina, sem gekk út á endurreisn úr rústum Evrópu eftir langt stríð.

„Það þarf að koma allri losun niður í núll eins hratt og hægt er. Neytendur og markaðurinn munu ekki sveigja heiminn í rétta átt. Til þess þarf stefnu og markmið stjórnvalda, eflt vísindastarf, fjölþjóðlega samvinnu og fleira.“

Þjóðgarð má útfæra

Fyrir Alþingi liggur frumvarp umhverfisráðherra um stofnun hálendisþjóðgarðs. Margir eru málinu sannarlega fylgjandi, en fólk sem erjar landið, hvort heldur bændur eða ferðagarpar, er margt því mótfallið og ber við að gengið sé á nytja- og ferðarétt um öræfin, sem löng hefð sé fyrir.

„Núna virðist þetta mál fast í hrepparíg, því miður. Þá væri vænlegt að horfa til þess hvernig til hefur tekist með Vatnajökulsþjóðgarð. Ég veit ekki til þess að íbúar eða sveitarfélög vilji spóla til baka, að fenginni reynslunni þar. Það þarf samt auðvitað alltaf að bæta og breyta stjórnsýslu. Efnahagslegan ávinning af þjóðgarði má meta á ýmsa lund, en stóra málið er að hálendi Íslands og víðerni þess eru fjársjóður og engin önnur þjóð á sambærilegan. Þann veruleika þurfum við að hafa í huga þegar skelfing fyrstu ára þessarar aldar er rifjuð upp. Tími þegar öðru hverju náttúruundri landsins skyldi fórnað fyrir stóriðjustefnuna sem þá gekk yfir. Ég tel því allt mæla með stofnun þjóðgarðs, sem er ekki kaþólsk kirkja með óumbreytanlegum lögmálum. Þjóðgarð má alltaf stækka, verndaráætlunum má breyta og útfæra betur eftir því sem viðhorf þróast.“

Saga sem hafði áhrif

Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs verða afhent í nóvember nk., enda þótt tilnefningar hafi verið kynntar nú í febrúar. „Þetta er ánægjulegt en ég er þó rólegur, samanber að bók mín, Tímakistan , var tilefnd til þessara sömu verðlauna fyrir átta árum. Meginmálið er að Tíminn og vatnið er bók og saga sem hafði áhrif; skilaði því að margir eiga auðveldara en áður með að skilja hvað loftslagsbreytingar geta raunverulega haft í för með sér. Það finn ég vel bæði á fyrirlestrum og á samtölum á vegi við fólk sem hefur kynnt sé loftslagsvána og lætur sig mál varða. Slík samtöl segja mér að rithöfundar geta komið ýmsu til leiðar með skrifum sínum,“ segir Andri Snær að síðustu.