„... öll stærstu höppin eru eftir“

Dregið í fyrsta sinn

Fyrstu blaðaauglýsingarnar með vinningaskránni tóku að birtast í október 1933. Voru þær lausar við öll slagorð eða myndskreytingar, heldur fólu þær í sér þurra upptalningu á fjölda vinninga og þeim vinningsupphæðum sem dregnar yrðu út í hverjum mánuði. Þá birtust nokkrar auglýsingar um nöfn og heimilisföng umboðsmanna, einkum þó í Reykjavík og Hafnarfirði.

Sú stefna var mörkuð strax í upphafi að auglýsa einkum í dagblöðum, vikublöðum og kvikmyndahúsum, auk fyrrnefndra fjölpóstsendinga. Vekur nokkra athygli að bíóauglýsingar hafi verið svo ofarlega á blaði en því miður hefur ekkert varðveist um hvernig þeim auglýsingum hefur verið háttað. Þá er fróðlegt að stjórnendur hins nýja fyrirtækis litu ekki á útvarpið sem mikilvægan auglýsingamiðil í upphafi.

Sala happdrættismiða hófst 2. janúar 1934. Umboðsmenn voru þó farnir að taka niður miðapantanir fyrir þann tíma. Mesti þunginn í kynningu í blöðum var í lok febrúar og allt fram á síðasta söludag þann 9. mars. Daginn eftir var svo dregið í fyrsta sinn í Iðnó.

42.641 fjórðungsmiði seldist fyrir fyrsta útdrátt eða rúmlega einn á hverja þrjá landsmenn. Fyrirkomulag dráttarins var með þeim hætti að tvö börn voru fengin til að draga hvort úr sinni tromlunni. Dró annað út vinningsnúmer en hitt vinningsupphæð á sama tíma. Las Pétur Sigurðsson svo númerin í heyranda hljóði.

Þrír menn sátu og færðu númerin samviskusamlega í bók. Einn fulltrúi stjórnar happdrættisins, einn starfsmaður og sá þriðji úr sérstöku happdrættisráði sem skipað var af ráðherra til að hafa yfireftirlit með framkvæmdinni. Var happdrættisráðið talið hin virðulegasta stofnun, en í fyrsta ráðinu áttu sæti þeir Páll Eggert Ólason, Eggert Claessen, Gunnar Viðar, Ragnar E. Kvaran og Sigurður Ólafsson.

Almenningi var boðið að fylgjast með drættinum meðan húsrúm leyfði og var mæting prýðileg í fyrstu, þótt drægi úr henni með tímanum eftir að nýjabrumið fór af happdrættinu. Útdrátturinn tók rúmar tvær klukkustundir, enda þurfti að fara að öllu með gát. Blaðamaður Alþýðublaðsins, sem prentað var síðdegis, gat ekki beðið til loka og birti blaðið því ekki nema hluta vinningsnúmeranna þennan sama dag.

Flest dagblöð birtu lista yfir vinningsnúmerin og hengdu vinningaskrána út í glugga afgreiðslu sinnar. Númerin voru jafnframt send umboðsmönnum og lesin upp í Ríkisútvarpinu samdægurs eða daginn eftir. Þá var útdrættinum sjálfum stundum útvarpað. Ef marka má auglýsta útvarpsdagskrá dagblaðanna voru þær útsendingar stopular fyrsta árið en urðu svo nokkuð reglulegar á næstu misserum. Fyrsta útvarpssendingin frá útdrætti Háskólahappdrættisins var þegar í apríl 1934.

Þótt blaðamaður Alþýðublaðsins hafi orðið að hlaupa heim á ritstjórnarskrifstofu fyrir lok fyrsta útdráttarins gátu kollegar hans á hinum blöðunum setið rólegir. Þau fóru fyrr í prentun og biðu því til morguns með að fjalla um útdráttinn. Fulltrúi Morgunblaðsins virtist hafa skemmt sér ágætlega en sá þó ástæðu til að róa lesendur sína með því að vinningum ætti eftir að fjölga og þeir hækka þegar liði á árið.

Í marsútdrættinum voru dregnir út 200 vinningar, sá hæsti að verðmæti 5.000 krónur, en í lokaútdrættinum í desember hafði bæði vinningafjöldinn og verðmæti hæsta vinnings tífaldast. Eða eins og fréttaritarinn orðaði það: „Happdrættið sjálft er byrjað, en öll stærstu höppin eru eftir. Menn mega því ekki örvænta um gæfuna, þótt þeir hafi ekki hept neitt að þessu sinni. Það er um að gera að halda áfram og taka þátt í öllum dráttunum.“

Sem vænta mátti þurftu landsmenn að læra á hið nýja spilaform, flokkahappdrættið. Morgunblaðið minnti á að ekki mætti henda gömlu miðunum þótt útdrætti væri lokið, því þeim þyrfti að framvísa við endurnýjun. Dregið var á mánaðarfresti frá mars og til ársloka þann tíunda hvers mánaðar, þó ekki á sunnudögum eða stórhátíðum. Unnt var að greiða fyrir fram fyrir miða alls ársins, en fæstir kusu að fara þá leið heldur mættu mánaðarlega til síns umboðsmanns.

Flokkahappdrættisformið krefst þess að þátttakendur taki þátt í sérhverjum útdrætti, þar sem vinningspotturinn safnast upp allt árið. Þannig þurfti miðaeigandi sem hlaut vinning í fyrsta flokki að endurnýja miða sinn alla þá mánuði sem eftir voru á happdrættisárinu. Á sama hátt var ekki í boði að byrja á miðju ári, nema með því að greiða fyrir þá útdráttarflokka sem liðnir voru. Þótti mörgum það súrt í broti og áttu bágt með að skilja sanngirnina í því að þurfa að kaupa miða í útdrætti sem liðinn væri. Afleiðingin varð sú að nær allir miðaeigendur – 95% fyrsta starfsárið – tóku þátt frá byrjun.

Þetta þýddi að drjúgan hluta ársins miðaði öll auglýsingastarfsemi Háskólahappdrættisins að því að minna miðaeigendur á að endurnýja miða sína, en frá því um miðjan desember og fram í mars var áherslan lögð á að næla í nýja þátttakendur og freista þeirra gömlu á nýjan leik með því að auglýsa heildarupphæð vinninga ársins. Skipulag vinningaskrárinnar studdi við þetta en 42% af heildarvinningsfjárhæð ársins var dregin út í desember. Það hafði bæði þann tilgang að halda viðskiptavinunum út árið og auðveldaði sölu næsta árs að stóri útdrátturinn væri fólki í fersku minni.

Stjórnendur happdrættisins renndu blint í sjóinn með viðtökurnar og fóru því varlega fyrsta árið. 25 þúsund númer voru á boðstólum, en fyrsta starfsárið var ákveðið að gefa aðeins út tvo fjórðunga af hverju númeri. Fyrir vikið var vinningaskráin fyrir 1934 strangt til tekið villandi, þar sem viðskiptavinir gátu í raun aldrei unnið nema helming vinningsupphæðarinnar. Eftir á að hyggja reyndist þetta óþarflega mikil varkárni. Um 90% miðanna seldust og ef haft er í huga að þeim var dreift á fjölda umboðsmanna sem voru misiðnir við kolann má ætla að unnt hefði verið að selja fleiri miða strax í byrjun.

Þegar um sumarið var ákveðið að fullnýta miðaupplagið fyrir árið 1935. Skyldu 10% númeranna vera heilmiðar, 20% hálfmiðar og það sem eftir stæði gefið út sem fjórðungsmiðar. Leitað var tilboða erlendis í miðaprentunina og varð þýsk prentsmiðja, Willy Kahn í Hannover, hlutskörpust. Vakti sú ráðstöfun litla kátínu íslenskra prentara sem mótmæltu harðlega. Árið eftir var íslenskum prentsmiðjum gefinn kostur á að bjóða í verkið og hreppti Steindórsprent hnossið. Varð það upphafið að langvinnum tengslum happdrættisins og prentsmiðjunnar.

Fleiri breytingar þurfti að gera frá upphaflegum áætlunum um reksturinn. Umboðsmönnum hafði í upphafi verið heitið 5% af andvirði seldra miða í sölulaun. Fljótlega eftir að sala hófst kom í ljós að sú þóknun væri of lág miðað við umstang og var ákveðið strax eftir fyrsta drátt að hækka hana afturvirkt í 7%. Höfðu umboðsmenn í Reykjavík og Hafnarfirði farið fram á að upphæðin yrði 10%, en eftir fundarhöld með þeim var ákveðið að mætast á miðri leið.

Ágætisbyrjun

Brúttótekjur fyrsta starfsársins voru góðar eða nærri 117 þúsund krónur. Þegar búið var að draga frá einkaleyfisgjaldið í ríkissjóð stóðu eftir rúmar 93 þúsund krónur eða 1/6 hluti þess sem lögin áætluðu að háskólabyggingin myndi kosta. Háskólaráð gat því óhikað hafið undirbúning að byggingarframkvæmdum.

Fjöldi miða í boði tvöfaldaðist milli fyrsta og annars starfsárs og veitti því ekki af rækilegu kynningarátaki. Er líka rökrétt að ætla að stjórnendum og starfsfólki hafi gefist tími til að huga betur að markaðsmálum þegar festa var að komast á skipulag útdrátta. Útbúin voru auglýsingaspjöld til notkunar í þéttbýli og Pétri Sigurðssyni falið að hafa uppi á auglýsingum fyrir erlend happdrætti sem hafa mætti til hliðsjónar.

Viðtökur Reykvíkinga við happdrættinu voru góðar frá fyrsta degi, en ljóst var að gera mætti betur úti á landi, einkum til sveita. Var það algengt umræðuefni á fundum stjórnar, þar sem tókust á tvö andstæð sjónarmið: hvort rétt væri að stofna ný umboð í hinum dreifðari byggðum eða reyna að halda fjöldanum í skefjum til að umboðin yrðu ekki of mörg og smá í sniðum.