Sakar Breta um fjárkúgun

Stefán Gunnar Sveinsson

sgs@mbl.is

Jean-Yves Le Drian, utanríkisráðherra Frakklands, sakaði í gær Breta um „fjárkúgun“ vegna stöðunnar í deilu Breta og Evrópusambandsins um dreifingu á bóluefni AstraZeneca og Oxford-háskóla gegn kórónuveirunni. Ásökunin kom sama dag og Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, WHO, fagnaði því að 500 milljón bólusetningar hefðu farið fram vítt og breitt um heiminn.

Þar af hafa Bandaríkjamenn gefið 133 milljónir skammta af bóluefni gegn veirunni og Kínverjar um 91 milljón skammta. Hlutfallslega standa Ísraelsmenn best í bólusetningum, en þeir hafa bólusett um 60% þjóðarinnar, og meira en helmingur allra Ísraelsmanna hefur fengið báða skammta sem þarf til að teljast fullbólusettur gegn kórónuveirunni.

Bretar hafa gefið rúmlega helmingi allra fullorðinna einstaklinga að minnsta kosti einn skammt, en aðildarríki Evrópusambandsins hafa framkvæmt um 65 milljónir bólusetninga, eða um einn tíunda af íbúafjölda sambandsins.

Segir Breta „sjálfselska“

Le Drian sagði að Bretar hefðu farið fram úr sér með því að reyna fyrst að bólusetja alla einu sinni, og að nú myndu þeir lenda í vandræðum með að gefa fólki seinni skammtinn. Sagði Le Drian Breta því vilja kúga Evrópusambandið til þess að geta haldið áfram bólusetningum sínum og sakaði þá um sjálfselsku.

Ummæli hans féllu degi eftir að Emmanuel Macron Frakklandsforseti og Ursula von der Leyen, forseti framkvæmdastjórnar ESB, hótuðu að stöðva útflutning AstraZeneca-efnisins til ríkja sem stæðu betur að vígi í bólusetningum, þar til fyrirtækið hefði uppfyllt samninga sína við sambandið.

Bretar eiga forgang að framleiðslu úr tveimur verksmiðjum AstraZeneca í Bretlandi og telja sig einnig eiga forgang að skömmtum sem framleiddir eru í Hollandi, en sú verksmiðja fékk fyrst í gær framleiðsluleyfi fyrir evrópskan markað. Bresk stjórnvöld kostuðu líka þróun bóluefnisins og sömdu við AstraZeneca á undan Evrópusambandinu.

Fyrirtækið hefur selt bóluefni sitt á kostnaðarverði, en heimildarmenn breska ríkisútvarpsins BBC innan AstraZeneca sögðu að slíkt yrði ekki endurtekið í næsta heimsfaraldri í ljósi þess vanþakklætis og rógsherferðar sem bóluefni þess hefði mátt þola að undanförnu.

„Ný tegund heimsstyrjaldar“

Macron Frakklandsforseti lét sitt ekki eftir liggja í yfirlýsingum, en hann gagnrýndi sérstaklega Rússa og Kínverja, og sagði að nú væri í gangi „ný tegund heimsstyrjaldar“, þar sem keppt væri um völd og ítök með bóluefnum.

Rússar mótmæltu ummælum Macrons þegar í stað, en nokkur umræða hefur verið innan sumra aðildarríkja ESB um hvort kaupa eigi einnig Spútník 5-bóluefnið, sem bíður enn samþykkis evrópsku lyfjastofnunarinnar.

Þá sagðist Macron styðja algjört bann á útflutning bóluefna ef viðkomandi fyrirtæki hefði ekki staðið skil á sínu við Evrópusambandið.

Mark Rutte, forsætisráðherra Hollands, sagðist hins vegar óttast að birgðakeðjur bóluefnanna væru svo nátengdar og viðkvæmar að það væri ekki sjálfkrafa til bóta ef heimildinni til að banna útflutning yrði beitt.

Sagði Rutte þó að hann teldi að Bretar og Evrópusambandið gætu komist að samkomulagi um helgina. „Það yrði hjálplegt, því við erum vinir, Bretar og restin af Evrópu, og við þurfum á hvort öðru að halda.“

Neyðarsjóðurinn í uppnámi

Evrópusambandið glímir ekki bara við skort á bóluefni. Stjórnlagadómstóll Þýskalands fyrirskipaði í gær að beðið skyldi með staðfestingu nýrra laga um neyðarsjóð Evrópusambandsins vegna kórónuveirunnar, þar til búið væri að fjalla um dómsmál sem höfðað var á síðustu stundu gegn frumvarpinu.

Báðar deildir þýska þingsins höfðu samþykkt frumvarpið, en það fæli í sér heimild fyrir Þýskaland til að fjármagna sameiginlegan neyðarsjóð upp á 750 milljarða evra, sem Evrópusambandið vill setja upp vegna heimsfaraldursins. Var þess eins beðið að Frank Walter-Steinmeier, forseti Þýskalands, undirritaði lögin til þess að þau tækju gildi þegar kæran var lögð fram af fimm ónefndum einstaklingum.

Samþykki þingsins þótti sögulegt, þar sem Þjóðverjar hafa til þessa verið tregir til þess að stofna til ábyrgða fyrir skuldum annarra aðildarríkja Evrópusambandsins, en ríkisstjórnin hafði sagt það nauðsynlegt til þess að aðildarríki ESB gætu náð sér aftur á strik eftir kórónuveirufaraldurinn.

„Þessi atkvæðagreiðsla sendir skýrt merki um evrópskan samhug og styrk,“ sagði Olaf Scholz, fjármálaráðherra Þýskalands, þegar niðurstaða þingsins lá fyrir, en Scholz lagði áherslu á að öflug endurreisn annarra Evrópuríkja væri forsenda fyrir uppgangi í Þýskalandi.

Rufu nokkur „rauð strik“

Neyðarsjóðurinn var samþykktur í desember síðastliðnum eftir að ríki Evrópusambandsins höfðu deilt mestallt árið um með hvaða ráðum væri best að styðja ríki eins og Ítalíu og Spán, sem þá höfðu fengið mest að kenna á kórónuveirunni.

Nokkur ríki í norðurhluta sambandsins, með Hollendinga og Dani í fararbroddi, streittust gegn hugmyndinni um sjóð sem myndi veita styrki, þar sem óttast var að ríkin í suðri, sem ekki hafa farið jafnsparlega í ríkisfjármálum sínum og ríkin í norðri, myndu útvega sér styrki fyrir hallarekstur sinn, sem önnur ríki þyrftu að standa skil á.

Til að fá sjóðinn í gegn þurftu Þjóðverjar að rjúfa nokkur „rauð strik“ í hagstjórn sinni. Þá þurfti að fá sérstaka undanþágu fyrir lántöku fyrir árin 2020 og 2021, þar sem hún var ekki talin standast stjórnarskrá Þýskalands ella. Hyggjast Þjóðverjar taka um 240 milljarða evra að láni á þessu ári, og vilja þýsk stjórnvöld einnig fá undanþágu fyrir árið 2022.