„Einhver lína í gegnum þetta allt“

Einar Falur Ingólfsson

efi@mbl.is

„Pönkarinn í hópi íslenskra ljósmyndara, Spessi, er orðinn 65 ára. Það gefur tilefni til að horfa yfir höfundarverk hans og stöðu hans í heimi íslenskra sjónlista,“ skrifar Inga Lára Baldvinsdóttir, sviðsstjóri Ljósmyndasafns Íslands sem starfrækt er innan Þjóðminjasafns, í formála veglegrar bókar sem Þjóðminjasafnið gefur út samhliða því að opnuð er yfirlitssýning á verkum Spessa í myndasal safnsins í dag. Heiti sýningarinnar er Spessi 1990-2020 .

Spessi – Sigurþór Hallbjörnsson – hefur á þessum þremur áratugum verið í hópi þeirra ljósmyndara hér á landi sem hafa markað sér afgerandi stíl með markvissri og persónulegri nálgun í myndsköpun sinni en Inga Lára segir hann hafa skapað nýja sýn á íslenskt samfélag í ljósmyndum sínum. Þær séu auðþekkjanlegar og skeri sig frá ljósmyndum annarra ljósmyndara. Það helgast bæði af nálgun hans, stíl og viðfangsefnum. „Verk Spessa eru spegill á íslenskt samfélag og fela í sér mikilvæga samfélagsrýni,“ skrifar hún.

Á sýningunni eru valin verk úr öllum helstu myndröðum Spessa og víða komið við: þar eru bensínstöðvar á Íslandi, íbúar í Breiðholti, kyrralífsmyndir af áhöldum búsáhaldabyltingar, ótilgreindir staðir og listamenn, svo eitthvað sé nefnt – og splunkuný portrettmyndaröð, C19 , af fólki á Vestfjörðum sem hefur fengið Covid 19. Ísfirskur bakgrunnur Spessa og alþýðlegur uppruni hafa einmitt orðið grunnur að mörgum verkefnum hans, bæði fyrr og síðar. Hann fæddist á Ísafirði árið 1956, nam ljósmyndun í Hollandi og útskrifaðist árið 1994. Ljósmyndir og vídeóverk hans hafa birst á fjölmörgum einkasýningum og samsýningum hér á landi og erlendis.

Restin er bara portrett

„Þótt ég hafi byrjað að mynda tíu árum fyrr þá byrjaði ég á þessum tíma að vinna við ljósmyndun og fór svo í skólann í Hollandi. Ég hef unnið við þetta síðan.“

– Eru þetta brot úr þínum eftirlætisseríum?

„Það eru hér myndir úr þeim flestum. Ekki alltaf uppáhaldsmyndirnar en myndir sem mér fannst þurfa að hafa til að hnýta saman ferilinn. Svo eru miklu fleiri myndir í bókinni.“

Á sýningunni eru bæði frumprent frá fyrri sýningum Spessa og ný prent gerð sérstaklega fyrir sýninguna nú. „Nýjasta verkið er þetta, C19, gert í fyrra,“ segir hann og bendir á 23 portrett í lit af fólki á ýmsum aldri. „Það fjallar um Covid-faraldurinn en þetta eru Vestfirðingar sem veiktust í fyrstu bylgju faraldursins fyrir vestan. Þetta er hrein og bein skrásetning sem hreinlega gæti birst með einhverri rannsókn hjá Kára Stefánssyni! Þetta fólk fékk Covid-19 og náði sér út úr því.“

–Ef hingað inn ganga gestir sem þekkja ekkert til ferils þíns, hvernig ljósmyndara munu þeir skynja að baki myndunum?

Spessi hugsar sig um. Segir svo að hann voni að þeir muni upplifa einhvers konar frásögn í verkunum. „Strax við að ganga hér í salinn hefst eins konar frásögn en fyrsta myndin er einmitt sú fyrsta sem ég var virkilega ánægður með. Maðurinn á henni skipti mig líka miklu máli, þetta er Hollendingur sem ég kynntist þegar ég fór þangað í nám.“

Næsta mynd er svo mynd af Spessa sjálfum, á nærbuxum einum fata í eldhúsinu heima hjá sér árið 1995. „Hún er partur af seríu sem heitir Eldhússtúdíó,“ segir hann. „Í framhaldinu dúkka ég svo alltaf af og til upp í sjálfsmyndum, jafnvel þótt ég sé ekki á myndinni.

Þegar ég var að byrja að fara yfir öll verkin fyrir sýninguna þá skoðaði ég gamla skissubók frá náminu í Hollandi. Þá fann ég þessa dagbókarfærslu frá 1994.“ Og Spessi opnar bókina nýju og sýnir hvað um ræðir: „Ég hef skrifað hér orðið „portrait“ aftur og aftur, tólf sinum, og hef þrykkt eftir ljósriti endurtekið ljósmyndaportrett sem ég tók.“

–Er þetta einhvers konar stefnuskrá?

„Já, restin er bara portrett!“ segir Spessi og bendir á myndirnar í salnum. „Í þessum hollenska listaskóla varð ég líka fyrir áhrifum af hollenska konseptinu; þú ferð ekki af stað nema þú sért með hugmynd, eins konar handrit, og svo fellir maður myndir inn í það.“

Mikilvægt að skrásetja

„Ég er já alltaf þar. Við að þjóna hugmynd skiptir engu máli hvort mynd sé falleg. Maður spáir ekki í það. Stundum mynda ég bara eitthvert andrúmsloft sem ég finn fyrir. Það kann að virka tilviljanakennt en er það aldrei. Það er alltaf einhver ástæða fyrir því sem ég mynda.

Sjáðu portrettið þarna af Jóni Múla Árnasyni. Það var tekið fyrir kover á geisladiski Óskars Guðjónssonar. Ég bauð öllum sem koma að diskinum að koma í myndatöku á Vesturgötu með einhvern með sér. Ég myndaði fólkið eftir heilli húsalengju, frá Garðastræti að Ægisgötu. Þetta er vissulega portrett af Jóni Múla en bara hluti af heild.

Ég hef oft gert allavegana tilraunir með portrettið eins og með þessa mynd þarna, Maður, en þar prufaði ég að taka mynd af mörgum mönnum í alveg eins jakkafötum, til að athuga hvort þeir yrðu allir eins. Ég lét þá meira að segja standa alla eins. En þótt fötin væru eins komu þeir bara enn sterkar fram sem persónur. Ég er líka alltaf að tala við listasöguna í mínum myndum.“

–Það má líka sjá inn á milli persónulegra verka hér önnur sem þú hefur unnið samkvæmt pöntun – en gerir alltaf að þínum.

„Ef auglýsingastofur hafa viljað ráða mig hafa þær þurft að gangast inn á mína nálgun.“

Hann bætir svo við um verkin: „Þetta er allt mín skráning. Það finnst mér mikilvægt. Mér finnst mikilvægt að skrásetja. Breyta flæðinu í kyrrstöðu.

Mér finnst merkilegt að horfa hér yfir ferilinn, það er einhver lína í gegnum þetta allt – án þess að ég hafi ætlað mér það. Og ég held bara áfram að bæta við myndum.“