Hilma Hólmfríður Sigurðardóttir

Ótal minningar streyma fram. Fyrst og fremst streymir þó fram þakklæti. Þvílík lífsins gjöf að hafa átt ömmu eins og þig. Ömmu sem var vinkona og gat spjallað fram á nótt þegar Sjávarborg var sótt heim.

Það gerist svo margt í mínu daglega lífi sem fær hugann til þess að reika til ömmu Fríðu.

„Ef þú verður ringluð á of mörgum verkum sem þurfa að vinnast og veist ekki hvar þú átt að byrja þá er iðulega best að byrja á því að leggja sig.“ Hversu mikil sannindi eru í þessum orðum? Við nútímafólkið þykjumst finna upp ýmsar nýjungar eins og þá að svefn sé allra meina bót og núið, það þurfi að staldra við í núinu. Þessi viskuorð sneru beint að þeim sannindum.

Innflutningsfyrirtæki eplaediks geta líka þakkað ömmu fyrir stóran hluta söluhagnaðar síðustu 40 ára. Amma trúði á eplaedikið. Hún ráðlagði mér að taka inn eplaedik þegar flensan bankaði upp á, þegar húðin var þurr, liðirnir lélegir, óróinn of mikill og þegar yngsta barnið mitt svaf illa fyrstu árin þá sagði hún að ég ætti að gefa honum eplaedik. Ekki hef ég nú farið mikið eftir þessum ráðum, mér þykir vænna um bragðlauka mína en svo. Þessi vitneskja læðist þó að mér nær daglega og aldrei að vita nema ég verði álíka mikil talskona eplaediks þegar fram líða stundir.

Amma hafði áhuga fyrir heilsunni. Hún bjó á annarri hæð langt fram að 99 ára afmælisdeginum. Hún gekk reglulega út á svalir til þess að fá ferskt loft, borðaði sinn hafragraut og tók vítamín. Eftir að hún fluttist á Hvamm leitaði hún í dagsbirtuna, gekk hring um gangana á hverjum degi og fannst lítið mál að skella sér á hjólið sem dvalarheimilið hafði til umráða og keyrði með heimilisfólk um bæinn. Þá hefur hún eflaust getað sagt eklinum sögurnar af Húsavík.

Litir glöddu ömmu. Hún vann handavinnu úr fallegum litasamsetningum og hafði gaman af blómum og gat haldið lífi í afskornum blómvöndum í ótrúlegan tíma. Þar átti hún eitt ráð sem ég hugsa að ég fari að taka upp.

Lífsins gangur, stjórnmál og heimspeki voru ömmu alltaf ofarlega í huga þótt hún vildi nú ekkert sérstaklega kannast við það. Eitt sinn þegar ég kom í heimsókn með Óla minn lítinn fór amma að spyrja mig út í aldur minn og fannst nafna sín orðin helst til gömul. „Að hugsa sér, nú ert þú ekki lengur ung kona. Búin að eignast öll þín börn. Og ég! Ég er búin að vera gömul kona allan þann tíma sem þú hefur lifað! Sjáðu hvað þessum lífsskeiðum er misskipt.“

Amma hafði mikinn áhuga á fólki. Hún fylgdist vel með langömmubörnunum og þekkti persónuleika þeirra og áhugamál með fallegum hætti. Hún spurðist fyrir um ótrúlegasta fólk, fólk sem hún hafði hitt einu sinni eða tvisvar, þá var það komið í hennar verndandi hring.

Ömmu þakka ég líka að hafa kennt mér að baka lagtertu, gera pönnukökusoppu og að hafa reynt að kenna mér að prjóna. Ég hef ekki tærnar þar sem amma hafði hælana í þeim efnum en ég geri mitt besta þótt hægt fari og hugsa til ömmu á meðan.

Takk fyrir spjallið, takk fyrir allt sem þú hefur kennt mér og takk fyrir hláturinn og gleðina.

Við áttum fallegt spjall í síma fyrir stuttu, eftir að amma var farin að finna fyrir slappleika. Ekki var sem amma væri tilbúin til þess að kveðja þar sem hún talaði um að hún tryði nú ekki öðru en hún myndi braggast. Það samtal endaði engu að síður á þessu fallegu línum:

„Takk fyrir allar stundirnar nafna mín.“

Sömuleiðis elsku amma.

Þín nafna,

Elsku amma. Ég mun alltaf muna eftir síðasta skiptinu sem við hittumst, sem var á afmælisdaginn þinn en þá héldum við upp á 101 árs afmælið þitt. Við komum óvænt til þín í heimsókn og ég man hvað þú varst glöð að sjá okkur. Þú fórst strax í að finna súkkulaðimola fyrir Má og Móeiði, sem voru svo alsæl með þessar móttökur hjá langömmu sinni og voru öll í súkkulaði eftir smá stund. Þú sagðir okkur frá deginum sem þú fæddist, og söguna af því þegar engin ljósmóðir hafi verið til staðar þann dag og því tók vinnukona á móti þér. Sú hafi verið mjög fátæk en gaf þér kind og tvö lömb í fæðingargjöf um haustið sem þótti mjög rausnarleg gjöf. Það er eiginlega alveg ótrúlegt hvað þú varst minnug og skýr fram á síðasta dag.

Ég er líka mjög þakklát fyrir að eiga margar góðar og hugljúfar minningar um þig og okkar stundir saman. Það var alltaf jafngaman að koma norður og fá að vera nokkrar vikur hjá þér í Sjávarborg. Ég man þú steiktir alltaf soðið brauð fyrsta morguninn sem ég var hjá þér, því það var jú uppáhaldið mitt og svo spiluðum við ólsen-ólsen á kvöldin. Þú varst einstök kona og ég mun sakna þess að geta ekki hringt í þig og spjallað við þig heillengi um allt og ekkert eins og við gerðum.

Hvíldu í friði elsku amma, ég mun sakna þín.

Þín

Nú er amma Fríða fallin frá, eftir langt og gjöfult líf fékk hún friðsælt andlát á 102. aldursári.

Það er ekki ofsagt að hún lifði tímana tvenna. Hún var fædd og uppalin í torfkofa í einni fámennustu sýslu landsins. Þessi síðustu ár ræddi amma æ oftar um uppvöxt sinn og lífið í sveitinni. Þó að vinnan og verkin hefðu einkennt lífið þá minntist amma þessa tíma með hlýju. Í síðasta skipti sem ég hitti hana sagði hún mér frá því hvernig þær systur sem voru óttalegar títlur að hennar sögn notuðu hugmyndaflugið og sameinuðu krafta sína, tvær eða þrjár um hvert handtak til að létta undir með pabba hennar.

Á þeirri ríflega öld sem amma lifði varð algjör umbylting á samfélaginu og endalaus röð af nýjungum leit dagsins ljós. Það er þó ekki hægt að segja að hún hafi velt því mikið fyrir sér eða verið uppnæm fyrir nýjungum. Miklu frekar hafði hún áhuga á fólki, afkomendum sínum og skyldmennum, vinum og vinkonum. Hún var mjög félagslynd og hafði mjög gaman af því að hitta fólk og blanda geði. Ég minnist ófárra heimsókna hennar til Reykjavíkur þar sem hún skipulagði heimsóknir til vinkvenna sinna í Borgarnesi og Keflavík og ófárra skyldmenna víðsvegar um borgina. Þannig var amma.

Ein af þeim nýjungum sem amma nýtti sér óspart var frystikistan. Í barnæsku man ég eftir ógnarstórum kistum sem hún var með niðri í kjallara, seinna var mér sagt að ein af þeim hefði verið í notkun í verslun á Húsavík í mörg ár. Þessar kistur voru fullar af alls konar mat, oft einhverju sem hún hafði fengið gefins frá einhverjum frænda, vini eða kunningja. Ferðirnar niður í frysti þar sem amma var bókstaflega komin hálf ofan í einhverja kistuna til að finna það sem leitað var að eru mér mjög minnisstæðar. Frystikisturnar og ferðirnar í þær voru einkenni á svo mörgu í fari ömmu; útsjónarseminni við að útvega góðan mat í gegnum ýmiss konar sambönd, nýtni þar sem ekkert var látið fara til spillis, fyrirhyggju þar sem matur og bakkelsi var útbúið og geymt í kistunum til betri tíma og hugulsemi þar sem oft leyndist matur sem barnabarnið hafði dálæti á í kistunum.

Við barnabörnin áttum öruggt athvarf hjá ömmu, spjall, spil, pönnsur eða bara það sem þurfti hverju sinni. Hún var til staðar og fyrir okkur og hafði sérstaklega augun á þeim sem henni fannst þurfa meira á aðstoð sinni að halda en aðrir. Hún var einstaklega jákvæð í garð okkar barnabarnanna og hafði oft orð á því hvað við værum öll vel af guði gerð og hefðum komist vel til manns.

Við sem höfum verið svo lánsöm að njóta góðs atlætis hennar og alls þess sem hún kenndi okkur varðveitum það innra með okkur og miðlum vonandi áfram til okkar eigin barnabarna. Þannig lifir hún áfram.

Það er alltaf sárt að sjá á eftir þeim sem við elskum og elska okkur en amma kvaddi sátt og hafði lifað góðu lífi. Það er því fyrst og fremst með þakklæti í huga og hjarta sem ég kveð hana.

Þegar ég var hjá ömmu í Sjávarborg sem barn skildi hún aldrei af hverju ég vildi ekki fara út að leika með öðrum börnum, en mér fannst best að liggja á teppinu í stofunni og tala við ömmu yfir Rás 1 í botni. Þetta var mín paradís og mér leið hvergi betur en nákvæmlega þar.

Elsku amma Fríða, tilhugsunin um að ég muni aldrei halda í kaldar og mjúkar hendur þínar sem samt voru alltaf einhvern veginn svo fullar af hlýju fyllir mig meiri sorg en ég get lýst. En ég á minningar; tugi, hundruð, þúsundir. Amman að gera góðlátlegt grín að barnabarninu með litlu eyrun sem að þínu mati voru ekki í samræmi við stærð höfuðsins eða þegar þú gerðir grín að því að ef ég átti að kaupa fleiri en þrjá hluti í búðinni þá varð ég að skrifa lista. Að í hvert skipti sem ég kom til þín þá spurðirðu mig hvort að ég vildi ekki kaffi og hneykslaðist svo á þessu rígfullorðna barnabarni sem drykki ekki kaffi. Vakna við ilminn af nýsteiktum kleinum og fá að borða þær í morgunmat; það er ef maður vann fyrir þeim með að setja þær í poka. Mjólkurgrautur, pönnukökur og brauð með epli. Vökva með þér blómin. Taka upp rabarbara og búa til sultu. Hafragrautur búinn til í örbylgjuofni. Tapa fyrir þér í spili. Spjall á ganginum þegar við áttum að vera löngu farnar að sofa. Hjálpa þér að laga til í skápum ár eftir ár (ég skil ekki enn hvernig það var alltaf einn skápur eftir). Þrífa hurðir og drekka eplaedik fyrir heilsuna. Þú að reyna að ganga hljóðlega um á morgnana svo að barnabarnið gæti sofið í herberginu sínu, en staðreyndin er sú að þú varst jafngóð í því og ég. Hlátur, endalaus hlátur. Minningar um bíltúra með þér út um alla Húsavík eða um sveitirnar þar sem þú bentir mér á hluti sem ég veit að þú sást ekki en vissir nákvæmlega hvar voru. Gera sér ferð á Kópasker til að kaupa rjóma en hugmyndin um að keyra alls 200 kílómetra til þess fannst þér óendanlega fyndin. Og svo sögurnar, endalausar sögur af þér sem barni, ungri konu, lífinu, kríum, sigrum og sorg. Sögur af afa sem ég hitti aldrei en finnst að ég þekki í gegnum sögurnar þínar, uppáhaldssagan mín er þegar þig keyptuð ykkur í fyrsta skipti tyggigúmmí. Þegar ég hugsa um þig hugsa ég um þig sem blíðlyndan húmorista sem kaus alltaf að sjá jákvæðu hliðarnar á hlutunum.

Þú kallaðir mig alltaf nöfnu, ekki af því að þú varst að rugla mér saman við annað barnabarn eða af því að þú vildir að við værum nöfnur, nei, þú gerðir það af því að við vorum svo líkar og þér fannst þú eiga meira í mér. Elsku amma, takk fyrir að taka mér nákvæmlega eins og ég er, þú ert fyrirmyndin mín og sú sem ég mun alltaf líta upp til, líka þegar ég verð hundrað ára. Hvíldu í friði, elsku amma mín.

Þitt barnabarn,

Hjartans þakkir fyrir einlæg samtöl, hreinskilni, umhyggju og gleði.

Hvíl í friði elsku amma.

Elsku amma mín. Ég sá aldrei fyrir þann dag sem þú myndir kveðja þennan heim. Þó að þú hafir verið orðin 101 árs leið mér alltaf eins og þú myndir lifa lengur en við öll, þú varst svo skýr og hress alveg fram á síðasta dag.

Það er sárt að litli strákurinn okkar Úlfs hafi aldrei fengið að hitta þig. Hann varð fimm vikna í gær en ég sagði einmitt við Úlf þegar við vorum nýkomin heim af fæðingardeildinni að mig langaði til að fara norður sem fyrst og kynna hann fyrir langalangömmu sinni Fríðu enda hafðir þú miklar áhyggjur af því síðustu ár að ég væri barnlaus og minntir mig reglulega á að það væri nú betra að græja það áður en ég yrði þrítug. Ég veit að sjálfsögðu að þetta var allt sagt í léttu gríni enda varstu mikill húmoristi, þó að það fylgdi þessu smá alvara líka.

Þú varst alveg einstök kona, svo fyndin og skemmtileg og það var aldrei neitt skylduverk að heimsækja langömmu sína heldur fylgdi því alltaf mikil tilhlökkun. Þú hafðir frá nógu að segja, stundum of miklu meira að segja þar sem þú hálfpartinn hékkst á stiganum í Sjávarborg til að spjalla alveg þar til maður labbaði út um dyrnar. Mikið á ég á eftir að sakna þess.

Annað sem var alveg magnað við þig var minnið. Þú varst með ótrúlegt minni, mundir afmælisdaga hjá öllum barna- og langömmubörnunum þínum, sem voru orðin ansi mörg. Ég gleymi því heldur ekki þegar ég keyrði með þig í Ásbyrgi fyrir fjórum árum og þú sagðir mér hvað allir bæirnir á leiðinni hétu og hverjir hefðu búið á þeim hér forðum. Ég fylgdist með skiltunum á meðan þú sagðir frá því, ég trúði því hreinlega ekki að þú værir með þetta allt á hreinu en að sjálfsögðu var þetta allt hárrétt hjá þér.

Það er alls ekki sjálfsagt að eiga jafn margar minningar af langömmu sinni og ég á en ég er einstaklega þakklát fyrir árið sem við mamma og stelpurnar bjuggum á Húsavík. Þá var ég níu ára og gat heimsótt þig í hverri viku og fór í ófá skipti ein til þín að spila ólsen-ólsen og veiðimann. Við hlógum mikið, drukkum eplasafa og þú svaraðir mér oft með mjá í staðinn fyrir já sem mér fannst alltaf jafn fyndið. Ég vildi óska þess að heimsóknirnar norður hefðu verið fleiri síðustu ár en ég held fast í allar fallegu minningarnar sem ég á og hlakka til að segja litla stráknum okkar frá þér.

Hvíldu í friði elsku amma mín og takk fyrir allt, þú varst mér mikil fyrirmynd. Ég mun sakna þín sárt en minning um einstaka konu lifir.

Þitt langömmubarn,