Hún nær alveg inn að kjarnanum

Kristín Heiða Kristinsdóttir

khk@mbl.is

„Við fengum listaverk að láni frá Listasafni Íslands, Listasafni Háskóla Íslands og Listasafni Reykjavíkur, auk Arion banka, Listasafns ASÍ og úr einkaeigu. Við höfum valið verkin eftir auganu og innsæinu og sleppum meðvitað ákveðnum köflum á ferli Guðmundu, þannig að sumar seríur rata ekki inn á sýninguna, þar sem markmið okkar var ekki að þetta væri eiginleg yfirlitssýning eða söguleg sýning á tímalínu. Við viljum fyrst og fremst nota þetta tækifæri til að miðla þessum verkum með fólki og minna aðeins á hana, þar sem nú eru 17 ár liðin síðan síðast var haldin sýning á verkum hennar í stærri listasöfnum landsins, þó við viljum líka benda fólki á sýningu sem Listasafn Háskóla Íslands stendur fyrir á verkum hennar núna,“ segja þau Unnur Mjöll S. Leifsdóttir og Hólmar Hólm en þau eru sýningarstjórar Hrynjandi , sýningar á völdum verkum Guðmundu Andrésdóttur, sem verður opnuð í dag, laugardag, í Hafnarborg.

Guðmunda var fædd 1922 og var ein þeirra listamanna sem unnu í anda geómetrískrar abstraksjónar á Íslandi en verkin á sýningunni eru unnin í ólíka miðla, olíumálverk, vatnslitamyndir, blýantsskissur og fleira.

„Guðmunda var alveg einstök, bæði sem listakona og persónuleiki. Við lítum jafnvel á þessa sýningu sem ákveðinn upptakt að frekari sýningum og rannsóknum á verkum Guðmundu í stærri söfnunum, enda er hún vel komin að sínum virðingarsessi í íslenskri listasögu og við ákváðum að setja skynjunina og fagurfræðina í fyrsta sæti á þessari sýningu,“

Líkamleg viðbrögð við myndlist

Þau Unnur og Hólmar segja verk Guðmundu vera fjölbreytt og ólík en þó tengist þau saman þegar á heildina sé litið, því í þeim sé ákveðin gegnumgangandi lína.

„Við erum með verk frá nokkrum tímabilum á ferli hennar og völdum það sem greip okkur. Það eru ákveðin viðbrögð sem við leitum eftir að verkin veki og eru listaverkin valin út frá því á sýninguna. Fólk verður gjarnan hugfangið þegar það stendur frammi fyrir verkum Guðmundu og þau vekja alveg sérstök viðbrögð hjá mörgum. Flestir kannast eflaust við að upplifa slík viðbrögð þegar þeir hlusta á tónlist en það er ekki síður sérstakt þegar myndlist nær þannig alveg inn að kjarnanum.“

Guðmunda lýsti sjálf sterkum viðbrögðum sem hún varð fyrir þegar hún, 23 ára ung kona, fór á myndlistarsýningu Svavars Guðnasonar í Listamannaskálanum árið 1946, þar sem hann sýndi óhlutbundin málverk. Guðmunda lýsti upplifun sinni með eftirfarandi orðum: „Ég hreinlega ruglaðist þegar ég sá þá sýningu!... Og þá fór ég að hugsa um að byrja að mála. Það var eins og rothögg“ ( brot úr viðtali við Guðmundu í Morgunblaðinu 1996 ). „Þarna tók hún ákvörðun um að verða myndlistarkona og það varð ekki aftur snúið. Við teljum að fólk sem hefur áhuga á myndlist muni margt eftir slíkum augnablikum, þegar myndlist hafði þannig áhrif að það breyttist eitthvað innra með því. Þetta er ákveðið augnablik í lífinu og okkur þykir stórkostlegt að Guðmundu hafi tekist að koma sinni ástríðu þannig yfir á strigann að verkin hennar hafi þessi áhrif á áhorfendur, eða það gera þau a.m.k. fyrir okkur.“ Unnur segist hafa séð verk Guðmundu fyrst árið 2004 á yfirlitssýningu í Listasafni Íslands en þá var hún sjálf í námi í Listaháskólanum.

„Verkin hennar vöktu alveg sérstakar tilfinningar hjá mér, þau virðast sum hver jafnvel einföld við fyrstu sýn en eru í raun afrakstur mikilla útreikninga og eru þannig bæði djúp og lagskipt á sama tíma og þau eru ljóðræn. Það er svo mikill heimur innan hvers ramma að maður tapar sér alveg í þeim.“

Hún var mikill einfari

Unnur og Hólmar segja að í ljósi þess að Guðmunda fæddist snemma á tuttugustu öld hafi hún verið meðal fárra íslenskra kvenna sem gátu helgað sig myndlistinni.

„Hún lærði myndlist í Svíþjóð og París og var í fararbroddi abstraktlistarinnar. Hún var eina konan sem sýndi verk sín með Septem-hópnum í fyrri sýningahrinu hans árið 1952, þegar henni var boðið að vera með, en það var einnig fyrsta sýningin sem Guðmunda tók þátt í. Svo sýndi hún líka með Septem-hópnum á árunum 1974-88. Hún var alla ævi einhleyp og mikill einfari. Mögulega þurfti hún að fórna miklu til að geta helgað sig myndlistinni, svo sem fjölskyldulífi og öðru slíku. Þeir sem kynntust henni lýstu henni sem afar sérstakri manneskju, sem hafði ákveðnar skoðanir og var beinskeytt en á sama tíma var hún hlédræg og kvíðin. Gera má ráð fyrir að það hafi hentað hennar persónuleika vel að vera ein og verða sá ofur-myndlistarmaður sem hún varð. Hún fyllti íbúðina sína af myndlist og hélt fast í verkin sín. Margir vildu kaupa verk eftir hana bæði hér heima og úti í heimi, stofnanir og einstaklingar, en undir lok ævinnar vildi hún helst ekki selja verkin, því henni fannst erfitt að láta þau frá sér og var mjög tengd þeim. Hún vissi sjálf hvað hún var merkilegur myndlistarmaður í sögulegu samhengi, svo hún kom verkunum sínum fyrir á réttum stöðum við lok ævi sinnar, til að almenningur hefði góðan aðgang að þeim. Hún passaði þannig upp á að verkin myndu ekki dreifast út um allt, heldur yrðu þau varðveitt á öruggum stöðum á söfnum, í listasögulegu samhengi.“

Skildi eftir sig digran sjóð

Unnur og Hólmar segja að Guðmunda hafi oft vakið máls á því að það vantaði stuðning fyrir myndlistarfólk á þessum tíma.

„Hún skildi eftir sig digran sjóð, sem Listasafn Íslands heldur utan um og veitir árlega úr til ungs myndlistarfólks. Hún seldi verk í útlöndum fyrir góðan pening, enda var hún miklu vinsælli myndlistarmaður en fólk gerði sér kannski grein fyrir. Hún var jafnvel ekki fyllilega metin að verðleikum hér heima framan af, hún var t.a.m. yngri en hinir í Septem-hópnum og eina konan. Undir lokin var hún sú eina sem var eftir af þessum hópi og hún fann fyrir því þegar allir jafningjar hennar voru fallnir frá,“ segja þau Unnur og Hólmar og bæta við að það sem þeim finnist heillandi sé þessi árátta hjá Guðmundu, þessi mikla leit og tjáningarþörf.

„Hún var síleitandi í starfi sínu og hún sagði sjálf að hún hefði aldrei náð því algerlega sem hún vildi í málverkinu. Þessi leit var því stöðug hjá henni alla hennar ævi. Hún spáði mikið í myndbyggingu og hvernig formhyggjan gæti raðast saman á mismunandi hátt. Í síðustu seríunni hennar eru verkin t.d. nærri alveg strípuð, þar sem málverkin eru kannski bara einn hringur og nokkur strik í frumlitunum, aðeins þrjú element inni í myndinni. Þá var hún algerlega komin inn í einfaldleikann og hún málaði nærri fram á sinn síðasta dag. Við getum eiginlega sagt að við séum mjög ástfangin af henni, bæði sem manneskju og myndlistarkonu.“

Sýningaropnun er frá kl. 12-17 í Hafnarborg í Hafnarfirði dag.