Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull var opnaður 28. júní 2001

Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull var formlega opnaður við hátíðlega athöfn á Malarrifi 28. júní 2001. Hann var fjórði þjóðgarðurinn hér á landi. Fyrir voru Þingvallaþjóðgarður frá árinu 1928, þjóðgarðurinn í Skaftafelli, sem stofnaður var 1967, og þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum frá 1973.

Undirbúningur stofnunar þjóðgarðsins á utanverðu Snæfellsnesi hafði staðið formlega yfir frá árinu 1993 en hugmyndin að þjóðgarði á þessum slóðum er mun eldri.

Eftir samþykkt þingsályktunartillögu um stofnun þjóðgarðs haustið 1994 skipaði þáverandi umhverfisráðherra, Össur Skarphéðinsson, nefnd til að vinna að undirbúningi stofnunar þjóðgarðs á utanverðu Snæfellsnesi. Formaður nefndarinnar var skipaður Sturla Böðvarsson en auk hans voru í nefndinni Sveinn Elínbergsson, Magnús Eiríksson, Skúli Alexandersson og Margrét Björk Björnsdóttir. Með nefndinni vann Ólafur Sveinsson, hagverkfræðingur hjá Samtökum sveitarfélaga á Vesturlandi.

Heimamenn höfðu mikinn áhuga á stofnun þjóðgarðs

Í fréttatilkynningu frá umhverfisráðherra í september 1994 segir m.a.: „Í héraði hefur lengi verið áhugi á því að stofna þjóðgarð á svæðinu, enda er þar að finna stórbrotið og afar fjölbreytt landslag, þar sem Jökullinn er það kennileiti sem þekktast er. En Snæfellsjökull er gamalt eldfjall, og frá honum og eldvörpum umhverfis hann hafa runnið víðáttumikil hraun. Svæðið býr jafnframt yfir sérstæðu fuglalífi, þar sem frægar sjófuglabyggðir eru og þar er að finna sjaldgæfar plöntur. Að auki eru á því svæði sem kemur til greina undir þjóðgarð mannvistarleifar, sem spegla vel horfin skeið úr atvinnusögu þjóðarinnar.“

Eftir skoðun í ráðuneyti og Náttúruvernd ríkisins var næsta skrefið í stofnun þjóðgarðsins útgáfa reglugerðar þar sem landsvæði garðsins var afmarkað og síðan hafist handa um að vinna að framgangi verndaráætlunar fyrir náttúrufar og fornleifar á svæðinu. Þjóðgarðsnefndin skilaði skýrslu sinni og verndaráætlun fyrir svæðið árið 1997 í ráðherratíð Guðmundar Bjarnasonar sem var umhverfisráðherra.

Í verndaráætluninni sem nefndin lét vinna kemur fram að verndargildi væntanlegs þjóðgarðs felist einkum í fjölbreyttum gosmyndunum og minjum um búsetu þjóðarinnar. Í nágrenni svæðisins, til dæmis við Rif, er einnig þekkt fuglaskoðunarsvæði sem vart er talið eiga sinn líka hvað varðar fuglalíf, en innan þjóðgarðs hafa Þúfubjarg og fuglabjörgin vestast á nesinu dregið til sín fuglaskoðara. Gróið hraun einkennir gróðurfar og þar eru m.a. fléttutegundir í útrýmingarhættu.

Siv Friðleifsdóttir tók við embætti umhverfisráðherra 28. maí 1999. Árið eftir skipaði hún starfshóp til þess að undirbúa stofnun þjóðgarðsins. Stefán Jóhann Sigurðsson var skipaður formaður en aðrir í hópnum voru Ásbjörn Óttarsson, Kristinn Jónasson, Guðríður Þorvarðardóttir, og Pétur S. Jóhannsson. Þessi hópur vann ötullega með ráðherra að því að leiða stofnun Þjóðgarðsins Snæfellsjökuls til lykta. Árangur átta ára vinnu varð því ljós þegar Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra og Sturla Böðvarsson samgönguráðherra opnuðu þjóðgarðinn formlega á Malarrifi 28. júní 2001.

Samgönguráðherra og umhverfisráðherra undirrituðu samkomulag við opnun Þjóðgarðsins Snæfellsjökuls þess eðlis, að Náttúruvernd ríkisins og Vegagerðin vinni sameiginlega að skipulagi allra samgöngumannvirkja innan þjóðgarðsins og gildir það bæði um þjóðveg og gerð gönguleiða og áningarstaða innan hans. Þjóðvegurinn um þjóðgarðinn var síðan færður framar í samgönguáætlun enda var mikil aukning á umferð um svæðið eftir að þjóðgarðurinn var opnaður.

Skýrsla undirbúningshóps þjóðgarðsins ásamt verndaráætlun og reglugerð ráðherra var kynnt við stofnun þjóðgarðsins. Langur undirbúningstími að opnun þjóðgarðsins skýrist einkum af því að samningar um uppkaup jarða innan þjóðgarðsins tóku lengri tíma en menn ætluðu í upphafi en allt landið innan þjóðgarðsins varð að vera í eigu ríkisins.

Helstu náttúruperlur og fornminjar innan þjóðgarðs

Mörk þjóðgarðsins eru í suðri við Háahraun í landi Dagverðarár og í norðri við Gufuskála. Yst á Snæfellsnesi er að finna einstakar náttúruminjar og afar sérstakt landslag við rætur Snæfellsjökuls. Þarna er mikill fjöldi sögulegra minja, m.a. frá verstöðvunum í Dritvík og Gufuskálum. Í Dritvík er Tröllakirkja og merkar söguminjar. Aflraunasteinarnir Amlóði, Hálfdrættingur, Hálfsterkur og Fullsterkur eru þekktir. Í landi Gufuskála eru svo nefndar Írskubúðir en mikilvægi þeirra er talið fólgið í því að húsin, sem virðast varðveitt, eru talin vera frá 10. öld. Á Gufuskálum eru yfir 200 rústir eftir fiskbyrgi sem eru ásamt vörðum talin veita vísbendingar um mikið athafnalíf, en hvergi eru eins miklar vergagnaleifar frá 15. öld og þar.

Helstu náttúruperlur svæðisins eru taldar upp í verndaráætluninni þar sem segir m.a. að Jökullinn sé „miðja þjóðgarðsins, skapari og einkenni svæðisins. Sérlega formfögur eldkeila með söguhelgi og krafti sem talin er ná yfir endamörk þessa heims. Sem slíkur hefur hann mikið verndargildi en ekki er hægt að segja að hann sé í hættu af mannavöldum. Hins vegar er aðdráttarafl hans slíkt að á honum verða að gilda ákveðnar umgengnisreglur í ljósi þeirra hughrifa og upplifunar sem hann veitir.“

Ströndin milli Malarrifs og Hólahóla er talin hafa ótvírætt útivistargildi en þar er klettaströnd með margs konar hraunmyndunum. Svalþúfa og Lóndrangar eru talin hafa mikið fræðslugildi auk þess sem fegurð svæðisins er rómuð. Í verndaráætluninni segir um eldstöðvar svæðisins: „Eldstöðvar úr gjalli og kleprum eru eitt séreinkenna Íslands og finnast óvíða í þessum heimshluta. Mikil ásókn er í efni þeirra og er háð varnarbarátta um tilvist þeirra víða um land. Það er því ómetanlegt ef tekst að friðlýsa nær heilt efnisnám og gera við skemmdir í gígum þjóðgarðsins.“ Væjuhraun er yngst hrauna innan þjóðgarðsins en Bárðarkista og móbergsfjöllin í kring mynda samfellu þar sem sjá má þversnið af hinum ýmsu gerðum gosmyndana sem urðu til við gos undir jökli. Önnur einkenni svæðisins eru m.a. talin vera Háahraun og hraunin ofan Purkhóla en Purkhólar og Purkhólahraun eru eitt hellaauðugasta svæði landsins.

Snæfellsjökull hefur löngum orðið skáldum yrkisefni. Frá skrásetjurum Íslendingasagna hafa margir mætir menn ort til hans og orðið tíðrætt um orkuna sem í honum býr og yfirnáttúrulega krafta. Með stofnun þjóðgarðs á saga og fegurð jökulsins og umhverfi hans eftir að heilla komandi kynslóðir.

Þjóðgarður í tuttugu ár

Á þessu ári minnumst við þess að liðin eru tuttugu ár frá stofnun Þjóðgarðsins Snæfellsjökuls. Á þessum tíma hefur Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull notið verka og umsjónar öflugra starfsmanna við stjórnun og landvörslu sem og góðs samstarfs við starfsmenn Umhverfisstofnunar, umhverfisráðuneytis og Snæfellsbæjar. Miklar framkvæmdir við innviði svæðisins hafa verið fjármagnaðar og þjóðvegurinn fyrir Jökul byggður upp sem hefur leitt til þess að umferð um svæðið hefur aukist mikið og þjóðgarðurinn og Snæfellsnesið allt hefur notið þess að hingað hafa komið þúsundir ferðamanna á hverju ári sem fara um og njóta þessa einstaka svæðis. Ferðum á Jökulinn, í Vatnshelli, í Dritvík og Djúpalónssand hefur fjölgað og eru vinsælustu staðirnir perlur í umhverfinu sem ferðamenn vilja komast að og njóta. Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull á marga HOLLVINI sem leggja sig fram við að efla starfsemina og er það von mín að á næstu tuttugu árum megi takast að byggja upp öfluga innviði á svæðinu svo sem við nýju Þjóðgarðsmiðstöðina á Hellissandi og þjónustumiðstöðina á Malarrifi. Ég vil nota tækifærið og þakka fyrir að hafa fengið að vinna með öflugu fólki við undirbúning að stofnun Þjóðgarðsins Snæfellsjökuls.