Olíuborpallur við sólarlag. Það gæti gerst að hámarki eftirspurnar eftir olíu verði náð eftir einn til tvo áratugi og gæti heimsmarkaðsverðið þá hríðlækkað.
Olíuborpallur við sólarlag. Það gæti gerst að hámarki eftirspurnar eftir olíu verði náð eftir einn til tvo áratugi og gæti heimsmarkaðsverðið þá hríðlækkað. — AFP
Ásgeir Ingvarsson skrifar frá Playa del Carmen ai@mbl.is Þegar eftirspurn eftir olíu hefur náð hámarki má vænta þess að heimsmarkaðsverð fari hratt lækkandi. Sameinuðu arabísku furstadæmunum liggur á að koma olíunni sinni úr jörðu áður en botninn dettur úr markaðinum og gæti það gert út af við OPEC.

Töluverðrar spennu hefur gætt á olíumarkaði eftir að slitnaði upp úr fundi OPEC og samstarfsríkja í byrjun síðustu viku. Viðræðurnar strönduðu á kröfu Sameinuðu arabísku furstadæmanna um að fá stærri skerf af heildarframleiðslu olíu á heimsvísu en fulltrúum furstadæmanna þykir þeim hafa verið gert að gefa of mikið eftir í apríl á síðasta ári þegar OPEC-hópurinn sammæltist um að lækka framleiðsluþakið vegna minnkaðrar eftirspurnar í miðjum kórónuveirufaraldri. Litast afstaða furstadæmanna líka af valdabaráttu ríkjanna við Persaflóa en þar hafa furstadæmin gert sig æ breiðari undanfarin misseri, með tilheyrandi núningi við Sádi-Arabíu sem leiðir OPEC-samstarfið.

Er skiljanlegt að furstadæmin sæti lagi einmitt núna enda hefur olíuverð hækkað töluvert það sem af er þessu ári og eru OPEC-ríkin ólm að semja um að hækka framleiðsluþakið og fá þannig fleiri krónur í kassann. Þetta setur furstadæmin í sterkari samningsstöðu enda geta þau haldið hinum OPEC-ríkjunum í gíslingu þar til niðurstaða fæst. Hefur sá möguleiki jafnvel verið nefndur að Sameinuðu arabísku furstadæmin segi sig úr OPEC til að geta dælt olíunni eins og þeim sýnist en það myndi veikla samtökin verulega enda furstadæmin sjöundi stærsti olíuframleiðandi heims og fjórði stærsti framleiðandinn í OPEC-hópnum ef Rússland er talið með. Í dag er olíuframleiðsla furstadæmanna skert um þriðjung til að fara ekki fram úr framleiðslukvóta OPEC og segjast þarlend stjórnvöld hæglega geta aukið framleiðslugetu sína umfram það sem hún er í dag með því að bora ofan í fleiri olíulindir.

Kapphlaup við tímann

En David Sheppard hjá Financial Times bendir á annan flöt á málinu í nýlegum pistli: Furstadæmunum liggur á að koma olíunni sinni í verð áður en heimsmarkaðsverðið hrynur.

Öld olíunnar kann senn að vera á enda og eftir því sem eftirspurnin minnkar verður erfiðara að selja hráolíu á því góða verði sem fæst um þessar mundir. Í dag má rekja um tvo þriðju af allri eftirspurn eftir hráolíu til fólks- og vöruflutninga en eins og lesendur vita hafa ótal ríki sett sér metnaðarfull markmið um orkuskipti í samgöngum og sum gengið svo langt að lögfesta bann á sölu bensín- og díselbíla að tíu til tuttugu árum liðnum. Með hverjum deginum koma æ fleiri rafmagnsbílar á göturnar og handan við hornið eru vöruflutningabílar knúnir áfram af rafmagni, vetni eða öðrum grænum orkugjöfum. Ef miðað er við bandarískar tölur má áætla að fyrir hvern bensínbíl sem skipt er út fyrir rafmagnsbíl minnki eftirspurn eftir bensíni um nærri 2.500 lítra á ári, og samtals um 37.500 lítra ef miðað er við að bíllinn verði í notkun í fimmtán ár.

Rafbílabylting undanfarinna ára hefur ekki náð að hægja á vaxandi eftirspurn eftir olíu á heimsvísu og olíunotkun heimsbyggðarinnar að jafnaði vaxið um 1-2% árlega undanfarna áratugi. Í nokkuð vandaðri greiningu sem sérfræðingar við Kaliforníuháskóla gerðu árið 2017 var því spáð að eftirspurn eftir olíu næði hámarki í kringum árið 2040 en um svipað leyti slumpaði greiningardeild Goldman Sachs á að hámarkinu yrði náð strax árið 2030. Eftir það má reikna með að eftirspurnin dragist saman jafnt og þétt og að æ lægra verð fáist fyrir þá olíu sem enn hvílir ofan í jörðinni. Sérfræðinga greinir á um hvort olíuverð muni haldast flatt og tiltölulega stöðugt þegar hámarkseftirspurn er náð eða hvort það kemur til með að hrynja.

Er því ekki að furða að Sameinuðu arabísku furstadæmin vilji koma olíunni sinni til kaupenda með hraði og dæla sem mestu upp úr olíulindunum áður en botninn fellur úr markaðinum. Í dag kostar fatið af olíu um 77 dali en greiningarfyrirtækið Wood Mackenzie spáir að ef ríki heims reyna að fullnægja markmiðum Parísarsamkomulagsins af fullri hörku geti það haft þau áhrif á eftirspurnarhliðina að heimsmarkaðsverð á olíu verði í kringum 40 dala markið árið 2030, verði komið niður í 30 dali árið 2040 og undir 20 dali á fatið eftir 2050.

Hærra olíuverð flýtir fyrir endalokum OPEC

Hagfræðingurinn snjalli Cathie Wood, stofnandi ARK Invest, viðraði nýlega áhugaverðar vangaveltur um framtíð olíumarkaðarins og áhrif olíuverðs á verðbólguhorfur á heimsvísu. Fyrir þá sem ekki þekkja Wood þá er hún lærisveinn Arthurs Laffer og var á síðasta ári valinn naskasti verðbréfafjárfestir ársins af Bloomberg News. Wood, sem er m.a. þekkt fyrir að hafa árið 2018 spáð rétt um mikla hækkun hlutabréfaverðs rafbílaframleiðandans Tesla, er einkar áhugasöm um það hvernig ný tækni eykur verðmætasköpun og hefur þannig verðhjaðnandi áhrif.

Bendir Wood á að með því að reyna að hámarka olíuverð séu OPEC-ríkin í reynd að skjóta sig í fótinn enda skapi hátt olíuverð þeim mun sterkari hvata fyrir fólk og fyrirtæki að skipta yfir í aðra orkugjafa. Segir hún nokkuð ljóst að sú bylting sem er að eiga sér stað í framleiðslu rafmagnsbíla og sjálfakandi bíla muni dempa olíueftirspurn og útkoman gæti allt eins orðið sú að olíuverð lendi fyrr en seinna á svipuðum stað og áður en OPEC-samstarfinu var komið á í núverandi mynd og verðið fyrir fat af olíu fari jafnvel niður í þrjá dali.

Ef það sem drífur þessa þróun áfram er ekki valdboð stjórnvalda heldur annaðhvort upplausn innan OPEC og endalok samstarfsins, eða hugvitsemi fyrirtækja sem gera rafbíla að æ hagkvæmari samgöngu- og vöruflutningakosti, þá gæti svona lágt olíuverð haft veruleg áhrif á þróun verðlags á heimsvísu þó ekki væri nema vegna mun lægri flutningskostnaðar.