Andkapítalísk tónlist á vínilplötu

Hólmfríður María Ragnhildardóttir

hmr@mbl.is

„Þetta er blanda af viljanum til að berjast en svo er ákveðið vonleysi líka. Við þurfum að vinna statt og stöðugt og það má ekki gleyma þessu viðfangsefni. Við þurfum að halda áfram að fjalla um þetta,“ segir Tumi Árnason saxófónleikari en hann sendi nýverið frá sér djassplötuna Hlýnun þar sem hann tekst á við eitt stærsta vandamál sem mannkynið stendur nú frammi fyrir, loftslagsbreytingar.

Platan er í sex þáttum og er útfærð líkt og villt og ótamið vistkerfi sem fer hnignandi með hverju verki og deyr svo að lokum. Að sögn Tuma er verkið brotið niður með petaltónum og ráðandi tónum sem toga og taka yfirhöndina þangað til voða lítið stendur eftir, „bara eitthvert suð“.

Sem lagrænan efnivið nýtir Tumi 40 ára gamla upptöku af fuglasöng frá tegundinni kaua'i 'o 'o sem er nú útdauð og er upptakan sú seinasta sem vitað er um. Skrifaði Tumi nótur upp úr söngnum og vinnur hann með þær á mismunandi hátt í gegnum plötuna. Lítur hann þannig á að ákveðinn draugur sé að syngja í gegnum hljómsveitina.

Vinnsla plötunnar hófst ekki af krafti fyrr en snemma árið 2019 og inniheldur hún bæði spunatónlist og ósungna tónlist. Varði Tumi miklum tíma í vangaveltur um hvernig væri ákjósanlegast að útfæra verkið enda ekki auðvelt verkefni að vekja athygli á alvarleika hlýnunar jarðar með skýrum og skilvirkum hætti á abstrakt formi djasstónlistar. Segir hann lokaafurðina byggjast meira á tilfinningu en skýrri yfirlýsingu.

„Ástæðan fyrir því að ég byrjaði á þessu verkefni var að ég er búinn að lesa svo mikið um loftslagsbreytingar og hamfarahlýnun og fannst ég verða að gera eitthvað. Verandi tónlistarmaður upplifir maður sig ekki í neinni kjörstöðu til þess að hafa einhver áhrif. Mér fannst samt eins og ég þyrfti að vinna eitthvað um efnið í mínum miðli og fór þá leið að gera þessa plötu,“ segir hann.

Afrakstur mikillar samvinnu

Tumi samdi plötuna fyrir kvartett og fékk hann með sér í lið Magnús Jóhann Ragnarsson á hljómborð, Skúla Sverrisson á rafbassa og Magnús Trygvason Eliassen á trommur. Að sögn Tuma er lokaútkoma plötunnar afrakstur mikillar samvinnu þeirra félaga og hælir hann samstarfsfélögum sínum fyrir aðkomu þeirra. Segist hann jafnframt hafa samið verkið með þá í huga, en hann hefur áður leikið með öllum þeirra í ýmsum útgáfum.

„Ég er með alveg frábæra hljóðfæraleikara með mér sem taka þennan upphafspunkt og svo vinnum við saman með þetta til að skapa lokaafurðina. Þeir eru á margan hátt miklu klárari en ég, sérstaklega á sínum sviðum. Það var eiginlega það skemmtilegasta við ferlið fyrir mig. Maður er búinn að burðast með þessar vangaveltur í höfðinu og svo fer þetta að lifna við fyrir tilstilli samstarfsfélaga minna.“

Plata úr plasti mótsögn

Aðspurður segist Tumi standa í þeirri trú að tónlistarbransinn sé almennt farinn að huga meira að umhverfismálum, hvað varðar tónleikaferðalög og einnig útgáfu tónlistar. Segir hann róttækar breytingar hafa átt sér stað undanfarin ár, sérstaklega hvað varðar útgáfu tónlistar. Efnislegir hlutir á borð við geisladiskinn og vínilplötuna lúta nú í lægra haldi fyrir stafrænni útgáfu. Auk þess hefur lítið borið á tónleikaferðalögum nú þegar heimsfaraldur stendur yfir og hvorki vinsælt né leyfilegt að halda stórar samkomur.

Þrátt fyrir að vera ánægður með minnkaða kolefnissporið sem þessar breytingar kunna að hafa í för með sér segir Tumi þó stöðuna varhugaverða fyrir tónlistarfólk. Á sama tíma og færri ferðalög minnka útblástur skaðlegra lofttegunda þá eru listamenn einnig í erfiðri stöðu og hefur heimsfaraldurinn, með tilheyrandi aflýsingum, óneitanlega skapað mikla óvissu hjá tónlistarfólki. Er honum einnig umhugað um tekjutapið sem tónlistarmenn þurfa nú að sæta í kjölfar þess að útgáfa fer að mestu fram með stafrænum hætti en stóru streymisveiturnar eru ekki þekktar fyrir að gefa listamönnum mikið fyrir snúð sinn. Á þetta sérstaklega við um tónlist sem fellur ekki innan marka vinsællar dægurmenningar, og tekur Tumi plötuna sína sem dæmi. Segir hann það geta reynst flókið verk fyrir umhverfissinnaða listamenn að fóta sig í hinum kapítalíska heimi tónlistarbransans.

„Verkið er tapað stríð. Maður er með einhverja andkapítalíska plötu en samt með einhvers konar vöru og ekki nóg með það heldur er vínilplatan úr plasti. Þannig að maður er að gera verk um umhverfisvernd á plastformati. Þetta er samt sem áður veruleikinn sem við búum í og í rauninni er hann ekki mótaður af mér eða einhverju tónlistarfólki heldur af markaðnum.“

Tumi tekur þó fram að hann hafi lagt mikið upp úr því að hafa útgáfu plötunnar eins umhverfisvæna og mögulegt var. Var platan meðal annars framleidd úr endurunnum vínil og eru bæði plötumiðjurnar og innri umslögin úr endurunnum pappír.

Tók Tumi einnig ákvörðun um að gefa Hlýnun ekki út á stærstu streymisveitunum enda hefur það skilað honum litlu í gegnum tíðina. Verður því stafræn útgáfa plötunnar einungis á miðlinum Bandcamp. Þar getur fólk hlustað á lögin gjaldfrjálst eða hlaðið verkinu niður í heild sinni gegn lágmarksupphæð. Er það svo í höndum hvers og eins hvort hann vilji styrkja listamanninn umfram það eður ei.

Spurður hvort hann hyggist halda áfram með viðlíka nálgun í næstu verkum segist Tumi þurfa að taka sér smá hlé, enda hlýnun jarðar þungur efniviður til að vinna með. „Ég held náttúrlega áfram að reyna að leggja mitt af mörkum. Þessi plata er líka liður í því að reyna að auðvelda mér að glíma við þessar áhyggjur og tilfinningar sem spretta upp.“

Kveðst hann vonast eftir því að verkið muni hafa einhver áhrif á samfélagið og hvetji fólk áfram í þessari sameiginlegu baráttu. Telur hann þá mikilvægast að knýja fram breytingar hjá þeim sem bera mestu ábyrgðina á ástandinu, ríkisstjórninni og stórfyrirtækjum.

„Þetta er náttúrlega bara barátta fyrir öllu lífi og framtíðinni okkar. Tónlistarfólk ætti algjörlega að láta sig það varða, og gerir það.“