Hversu langt dregur þumalfingurinn?

Kaflaskil hafa orðið í afskiptum Bandaríkjanna og helstu bandalagsþjóða þeirra í Afganistan. Donald Trump, fyrrverandi forseti, er talinn í hópi þeirra forseta sem í seinni tíð hafa verið einna tregastir til stríðsaðgerða. Hann talaði vissulega digurbarkalega um að veita hinum og þessum ríkjum eða fræknum fírum en varasömum þungar refsingar ef þeir ögruðu Bandaríkjunum úr hófi fram. Og hann stóð við flestar slíkar hótanir ef tilefni gafst. En viðbrögðin gengu helst út á eigna- og fjárhagstjón en vikist undan harðari refsingu hafi tilefni ekki gefist til þess.

Bolton, hernaðarráðunautur Trumps um hríð, lenti upp á kant við forsetann þar sem Trump neitaði að fara með refsivendi á hendur Íran sem skotið hafði niður bandaríska dróna. Forsetanum var sagt að aðgerðin gæti þýtt mannfall í liði Írans en þó innan þolmarka. Trump spurði hvort Bandaríkin hefðu misst mannskap við árásirnar á drónana. Svarið var nei og synjaði Trump þá um heimild til gagnaðgerða. Bolton sagði síðar að hann hefði talið forsetann sýna veikleikamerki!

Áður en Trump lét af embætti sínu eftir kosningarnar hafði hann látið draga upp áætlanir um að binda enda á „lengsta stríðið“ í sögu Bandaríkjanna í Afganistan. Eftir að Joe Biden fór illa með heimköllun síns liðs reyndi hann að kenna Trump um ófarir sínar. Sá hefði jú byrjað á samræðum við talíbana um endi stríðsins. Þarna var langt til seilst. Biden hafði verið í embætti í sjö mánuði áður en tilkynning hans um brottflutning liðsins tók gildi. Það er í fersku minni að Joe Biden byrjaði á því fyrstu dagana í embætti að strika út með pennastriki og án atbeina þingsins á þriðja tug ákvarðana sem Trump hafði staðið fyrir á sinni forsetatíð. Það er vissulega hefð fyrir því að nýir forsetar haldi upp á fyrstu dagana í embætti, til að minna á að nýir menn séu komnir í húsið með því að strika út eitt eða tvö „vond mál“ frá karlinum sem farinn var. En tugir slíkra ákvarðana er algjörlega óþekkt.

Hefði Trump haldið illa á undirbúningi brottfarar hersins frá Afganistan var honum í lófa lagið að strika slíkt út, enda ekki meitlað í lög, og var hrein ákvörðun forseta og laut því vilja nýs forseta.

Venjan hefur verið sú að nýkomni forsetinn hefur leyft blaðamönnum að spyrja sig út úr ástæðum fyrir afnámi gjörða fyrirrennarans, sem hafa verið fáar. Biden gaf blaðamönnum engar skýringar né leyfði hann spurningar. Eftir þá reynslu töldu margir blaðamenn augljóst að forsetinn hefði einfaldlega ekki skýringarnar á valdi sínu. Hann væri ófær um að ræða þær á opnum fundi. Sá er svo orðinn veruleikinn.

En eftir stendur að hefði verið annmarki á útfærslu Trumps á brottflutningi hersins þá hefðu einföld fyrirmæli til herstjórnarinnar breytt slíku samstundis. Nýr forseti er æðsti yfirmaður hersins og algjörlega óbundinn af áætlunum forverans.

Ræður þetta úrslitum næstu kosninga?

Við þessi kaflaskil velta stjórnmálaskýrendur vestra því fyrir sér, hvort mistök Bidens forseta og þar með herstjórnarinnar við lokun herstöðva í Afganistan muni hafa langvarandi áhrif á stöðu stóru flokkanna í Bandaríkjunum. Varla er lengur um það deilt að Joe Biden hefði ekki getað haldið verr á brottför hersins en hann gerði, og löskuð myndin af því óx við það ólán sem „velheppnuð“ árás ISIS-liða var, með eða án atbeina talíbana. Á annan tug hermanna Bandaríkjanna féll og fleiri úr röðum annarra, auk hundraða særðra.

Skýrendur virtust helst í sínum vangaveltum horfa til næstu kosninga í Bandaríkjunum í nóvember 2022. Þá eru öll þingsæti fulltrúadeildarinnar undir og þriðjungur sæta í öldungadeild þingsins.

Repúblikanar hafa talið sig eiga raunhæfar væntingar um að geta unnið meirihluta í fulltrúadeildinni, sem þegar er tæpur í höndum demókrata. Almennt séð þá hefur verið talið líklegt, með vísun til þekktra fordæma, að flokkur sitjandi forseta tapi nokkuð í fulltrúadeildinni í fyrstu kosningum eftir kjör hans. Og þar sem meirihlutinn þar getur vart tæpara staðið en hann gerir nú, myndi venjuleg niðurstaða sennilega leiða til að repúblikanar ættu von um að vinna meirihluta þar.

Í öldungadeildinni, þar sem kosið er um þriðjung þingsæta, er þingmannatalan nú jöfn og veltur niðurstaða því iðulega á því að varaforsetinn, sem fær úrslitaatkvæði falli önnur atkvæði jöfn, tryggi demókrötum „meirihluta“ í deildinni. Þetta stendur því allt mjög tæpt í löggjafarþinginu, hvernig sem á það er litið.

Það var niðurstaða flestra skýrenda sem svöruðu fyrrnefndri spurningu að þar sem rúmt ár væri til kosninga og margt fréttnæmt myndi gerast í víðfeðmu og fjölmennu landi þá væru nýliðnir atburðir í Afganistan ekki líklegir til að halda athygli til kjördags.

En Joe-vinkillinn gleymist ekki

En það kæmi annað til, sem ætti rót í Afganistan, þótt það yrði ekki eftir rúmt ár tengt beint við atburðina sem urðu þar. Joe Biden var afhjúpaður. Ekki af öðrum, aðeins af sjálfum sér. Allir helstu fjölmiðlar Bandaríkjanna hafa nú í tæplega tvö ár tekið þátt í því að fela, sjá ekki eða grafa niður í öðrum fréttum hvernig í raun var komið fyrir Joe Biden.

Allir þessir fjölmiðlar notuðu veiruna vondu til að fela feluleikinn með Biden. Og þeir komust upp með það, því að það var í raun ekki gerð athugasemd við það að Donald Trump yrði nánast einn í kjöri.

Það var þó ekki svo gott fyrir þann karl að hann yrði þar með sjálfkjörinn samkvæmt slíkum leikreglunum.

Trump var í framboði gegn mjög snúnum andstæðingi. Hann hét í raun „Ekki Trump“ en birtist á kjörseðlinum undir leikaranafninu Joe Biden. En sá var að öðru leyti hafður í pössun í þægilegum kjallara í Delaware og skipti sér lítt af „Ekki Trump“ sem birtist undir nafninu Joe Biden á kjörseðlinum.

Uggði ekki að sér

Trump hélt hvern fundinn á fætur öðrum um Bandaríkin þver á endilöng og þúsundir, stundum tugþúsundir, mættu. Biden hélt stundum fundi þar sem örfáir mættu, stundum sátu nokkrir „fundarmenn“ í nokkrum tugum bíla á plani í rigningu svo ekki varð séð hverjir væru þar á ferð! En þeir sem ekki mættu á risafundina hjá Trump létu fundi Bidens eiga sig og þeir sem voru veikir fyrir því að kjósa „Ekki Trump“ töldu óþarft að mæta á fundi þar sem Trump væri ekki, enda væri fundurinn um Ekki Trump og eðli málsins samkvæmt væri ekki gert ráð fyrir að „Ekki Trump“ mætti. Donald Trump horfði á þetta furðu lostinn og taldi sig ekki hafa neitt að óttast. En kosningareglum var breytt í fjölda kjördæma þar sem mjótt yrði á munum, „með hliðsjón af neyðarástandi vegna Covid-19“. Slíkar breytingar heyra samkvæmt stjórnarskrá undir ríkisþingin. En vegna „neyðarstöðu“ þá tóku ríkisstjórar úr röðum demókrata iðulega að sér að gera þessar breytingar.

Óvenjuleg framkvæmd

Atkvæði voru auðvitað greidd með hefðbundnum hætti utan kjörfundar, en því til viðbótar gátu kjósendur nú pantað atkvæði heim og svo var boðin út sú starfsemi að safna slíkum atkvæðum saman í milljónavís og ekki var nein leið til að skoða eftir á, hvernig væri tryggt að þeir sem kysu „heima hjá sér“ væru á kjörskrá, kysu einn fyrir alla og þar fram eftir götunum.

Engum manni hefur enn dottið í hug að annað eins eða þvíumlíkt yrði látið gerast austan megin Atlantshafs. Þegar þessi staða tók loks að renna upp fyrir Repúblikönum var of seint í rassinn gripið. Stöðva hefði þurft þessa framgöngu miklu fyrr á meðan einhver gögn um ósköpin væru til, sem reyndar er nú efast um að hafi nokkru sinni verið til. Það var óboðlegt að ímynda sér að bandarískir dómstólar myndu grípa inn í eftir að úrslit, þannig fengin, lægju fyrir. Það hefði leitt til stjórnlausra uppþota og óuppgerðra kosninga mánuðum og jafnvel misserum saman. Dómstólarnir hefðu verið settir í óþolandi stöðu. Repúblikanar hlutu því að bera halla af tómlæti sínu.

Niðurstaða spekinganna

En það er eitt sem er ekki síst eftirtektarvert varðandi spurninguna sem spekingarnir fengu og hafa spjallað um síðan. Afganistanmálið er líklegt að þeirra mati til að falla í gleymsku og dá og spila óverulega rullu í næstu kosningum. En öðru máli gegnir um Joe Biden.

Biden-hjónin voru send til að vera viðstödd þegar líkamsleifar föllnu hermannanna komu til heimalandsins og ættingja hinna látnu. Þegar kisturnar, sveipaðar bandaríska fánanum, voru bornar af hermönnum fram hjá fyrirmennum, með forsetann og frú hans fremst, sást forsetinn líta á armbandsúr sitt oftar en einu sinni. Engu var líkara en að forsetinn mætti bara alls ekki vera að þessu. Þetta fór að vonum illa í ættingjana sem máttu ekki við miklu á þessu viðkvæmasta augnabliki ævinnar. Og sjónvarpsáhorfendur voru sem þrumu losnir. Þetta var sami forseti og hafði sagst í sjónvarpsávarpi aldrei mundu gleyma þessum atburðum!

Skömmu áður en hann gaf út þá yfirlýsingu var hann spurður um þann hrylling, þegar ungir Afganar á flótta sáust falla úr mörg hundruð metra hæð niður á flugvöllinn úr flutningavélum hersins. Forsetinn svaraði blaðamanninum með þessum orðum: „Com'on man, that was 4 days ago!“

Deilt um dott

Um þetta leyti var nýr forsætisráðherra Ísraels mættur í skrifstofuna í Hvíta húsinu. Á meðan hann flutti upphafsorð sín, sjálfsagt þau mikilvægustu á ferlinum fram til þessa, varð ekki betur séð en að Joe Biden forseti væri sofnaður. Um það hefur síðar verið deilt. Fjölmiðlar, sem vörðu Biden, segja að hann hafi að vísu horft niður og lokað augunum, en það hafi staðið stutt og sé myndbandið skoðað aðeins lengur þá sjáist lífsmark með Biden, því á myndinni sjáist hann „hreyfa annan þumalfingurinn!“

Ekki skal neita því að það er vissulega betra en ekkert, en á hinn bóginn fer ekki á milli mála, þegar horft er á Bennet, forsætisráðherra Ísraels, að hann er orðinn mjög vandræðalegur og reynir, svo áberandi er, að ná athygli forsetans. En vera má að tilþrifin með þumalfingurinn hafi farið fram hjá ráðherranum.

Spyrja mætti sig að því, hvort það sem blasir við fólki, þrátt fyrir að forsetanum sé haldið frá því, sé aðallega eitthvað smálegt sem gleymist. Sumt er smátt í sniðum, en jafnvel það lendir óhjákvæmilega í mælinum sem fyrr en síðar verður fullur. Og það er reyndar býsna mikið komið þangað þegar. Forsetinn muldrar setningar sem enda svo úti á túni, svo að hvorki áhorfendur né hann sjálfur geta vitað út á hvað tuldrið gekk.

Hann kynnti varnarmálaráðherrann sinn og lendir úti í skurði og segist aldrei muna hvað sá maður heiti eða í hvaða ráðuneyti hann sé, en það sé mjög stórt!

Þetta síðasta er reyndar rétt, en er endilega ástæða til að verðlauna Biden fyrir það að hann rámi í að Pentagon, þar sem 25.000 manns vinna, sé stórt! Og hvernig halda menn að áhorfendum líði? Eða varnarmálaráðherranum nafnlausa? Eða blaðamönnunum sem fá ekki að spyrja forsetann, því að Biden segist „hafa fyrirmæli um hverjum hann megi svara og hverjum ekki“. Spurt er að því hver það sé sem hefur vald til að gefa forseta Bandaríkjanna „fyrirmæli“. Ekkert svar fæst.

Og þótt verulegur hluti af öllum þessum yfirgengilega skrítnu uppákomum sé smælki, breytir það ekki alvörunni.

Forsetinn fullyrti fyrir fáeinum vikum að það væri ekki minnstu áhyggjur að hafa af „getgátum“ um það að talíbanar myndu ná höfuðborginni Kabúl fyrr en áður var ætlað. Forsetinn sagði það óhugsandi! „Kabúlstjórnin réði yfir einum öflugasta her veraldar og gæti varið höfuðborgina mánuðum og árum saman.“ Hún féll fáum dögum síðar!

Það er því rétt hjá skýrendum að kjósendur munu ekki endilega hafa Afganistan efst í huga eftir fáeina mánuði. En hitt er þar. Og það fer ekki. Þvert á móti. Það sem hefur versnað hratt síðasta misserið mun ekki standa í stað, sem væri þó nægilega skelfilegt. Horfurnar eru ekki betri en þær voru fyrir stjórnina í Kabúl fyrir örfáum vikum, þegar allt var í svo frábæru standi.

Spyrjið bara Biden.