Frjáls bóndi er bústólpi

Bændur hafa náð undraverðum árangri síðustu áratugi. Þeir framleiða verðmætari vöru, af meiri gæðum, með minni notkun varnarefna og sýklalyfja, með minna umhverfisfótspori. Framleiðnivöxtur í landbúnaði hefur verið viðvarandi vegna sífelldra tækniframfara. Grunnurinn sem þessi þróun hefur hvílt á er einkaframtakið, bændur eru atvinnurekendur sem eiga sínar jarðir og rækta jarðir sínar. Þeir huga að hagsmunum framtíðarinnar og sjálfs síns.

Eignarrétturinn er hornsteinn verðmætasköpunar

Grundvöllurinn að velgengni Íslendinga á 20. öldinni var í gegnum eignarréttinn. Við kröfðumst eignarréttar að miðunum í kringum landið í kjölfar þess að þjóðin fékk sjálfstæði. Í krafti þess eignarréttar gátum við stýrt veiðum á sjálfbæran hátt og aukið verðmætasköpun. En sambærileg þróun varð einnig í landbúnaði, bara mun fyrr. Í upphafi 20. aldar var innan við þriðjungur bænda sjálfseignarbændur. Mikill meirihluti voru leiguliðar. Í kjölfar kirkjujarðasamninga við þjóðkirkjuna voru svo jarðir kirkjunnar seldar til bænda. Þannig hófst uppgangurinn í íslenskum landbúnaði.

Síðustu ár hefur svo þessi þróun gengið nokkuð til baka – illu heilli. Eignarréttur er takmarkaður smátt og smátt með auknum kröfum frá hinu opinbera um alla mögulega hluti. Tilkynna þarf til sveitarfélagsins ef það á svo mikið sem byggja hænsnakofa. Sumir vilja að bændum verði fyrirskipað að fylla ofan í skurði sem eru á jörðum þeirra á eigin kostnað. Þetta er óheillaþróun og hennar má sjá stað í opinberum tölum, en fjármunir sem hið opinbera setur í eftirlit með landbúnaði hefur margfaldast á síðustu þrjátíu árum á meðan stuðningur við landbúnað hefur farið minnkandi. Styðjum frekar nýsköpun og hugvit frekar en sívaxandi eftirlitsiðnað.

Skýrari og einfaldari reglur

Réttara væri að hið opinbera beitti sér frekar fyrir einföldun á meginreglum um ráðstöfun lands í stað þess að byggja upp síflóknari eftirlitskerfi. Með innleiðingu tæknilausna á sviði rekjanleika mætti auka aðhald markaðarins með starfsháttum þannig að neytendur geti sent skýrari skilaboð um hvað þeir telja æskilega búskaparhætti. Íslenskur landbúnaður hefur alla tíð aðlagast markaðsaðstæðum á hverjum tíma, þó að vitanlega séu ekki teknar handbremsubeygjur í þeirri grein. Á tímum þar sem örar breytingar eru á neysluháttum, loftslagi og viðskiptum þarf að hvetja bændur til að fjárfesta í nýsköpun og til að þeim sé það kleift þarf að draga úr sem kostur er þeirri byrði sem pappírsflóð eftirlitsaðila og fylgjandi kostnaður felur í sér.

Þannig getum við virkjað hið frjálsa framtak bænda í þágu aukinnar verðmætasköpunar úti um land allt.