Ragnheiður Birgisdóttir ragnheidurb@mbl.is „Þetta er tækifæri til...

Ragnheiður Birgisdóttir

ragnheidurb@mbl.is

„Þetta er tækifæri til að horfa yfir farinn veg og sjá öll þessi verk saman í einu rými,“ segir Bryndís Snæbjörnsdóttir, sem skipar listamannatvíeykið Snæbjörnsdóttir/ Wilson ásamt eiginmanni sínum Mark Wilson. Þau fagna tuttugu ára samstarfi sínu með yfirlitssýningunni Óræð lönd: Samtöl í sameiginlegum víddum sem opnuð var á laugardag, 11. september, í Gerðarsafni í Kópavogi. Sýningin stendur yfir fram í ársbyrjun 2022 og sýningarstjóri er Becky Forsythe.

Í tíu daga í svartaþoku

Bryndís og Mark kynntust í gegnum kennslu í listaháskóla í Norður-Bretlandi, fyrir rúmum tuttugu árum, og komust fljótt að því að þau höfðu bæði brennandi áhuga á umhverfismálefnum. „Í upphafi kynna okkar árið 1998, áður en við höfðum hugsað um að vinna saman í listinni, fórum við til Íslands í göngu um Hornstrandir. Þetta var mögnuð ferð á svo margan hátt, við gengum í 10 daga í svartaþoku þar sem við sáum aðeins nokkra metra fram fyrir okkur. Í svona ástandi leitar hugurinn inn á við í líkamlega þekkingu. Það kom ekkert annað til greina en að treysta á innsæið til að komast á leiðarenda. Andrúmsloftið var á stundum þrungið spennu og það var mikið rætt og spekúlerað. Þessi ferð setti lífið, tilveruna og listina í hnotskurn og við fundum marga snertipunkta okkar á milli sem urðu síðan undirstaðan fyrir samvinnu okkar sem listamenn.“

Könnun á ísbjörnum

Verk þeirra Bryndísar og Marks taka gjarnan form innsetninga með skúlptúrum, fundnum hlutum, vídeóverkum, hljóði, teikningum, ljósmyndum og textum. Eitt þekktasta verk þeirra er um ísbirni, „nanoq: flat out and bluesome“ og byrjuðu þau á því árið 2001. Það verk var könnun listamannanna á uppstoppuðum ísbjörnum á Bretlandi og ævisögum þeirra sem voru raktar frá þeim tíma sem þeir hittu mannskepnuna til þess ástands sem þeir voru í þegar könnunin var gerð. Bryndís og Mark ljósmynduðu þá í þeim stöðum og stellingum sem þeir voru í þegar þau fundu þá. Þessu verkefni lauk með útkomu bókar með sama nafni sem kom út 2006.

Ákvað að vinna með eftirnafnið

Síðan þá hafa þau haldið áfram að vinna með efni tengt þessum dýrum bæði hvað varðar híði þeirra sem á norðurströnd Alaska eru í hættu vegna loftslagsbreytinga og hækkandi yfirborðs sjávar. Árið 2019 fengu þau svo styrk frá Rannís til að vinna að þverfaglegu verkefni sem skoðar heimsóknir ísbjarna til Íslands frá árinu 1880 til 2016.

Hvernig ísbirnir slæddust inn í listina segir Bryndís: „Ég var á þessum tíma að undirbúa sýningu sem kölluð var If I Ruled the World ásamt listamönnum frá Glasgow, þar sem ég var búsett. Þema sýningarinnar var speglun á okkur sjálfum í borginni. Ég ákvað að vinna með eftirnafnið mitt „Snæbjörnsdóttir“ sem virtist alltaf standa svolítið í Skotunum. Ég þýddi nafnið sem dóttir snjóbjarnar eða ísbjörns. Ég ákvað því að skoða þá aðeins nánar og leitaði til náttúrugripasafnsins Kelvingrove í Glasgow þar sem ég vissi að þeir höfðu verið með tvo ísbirni þar til sýnis. Þegar ég svo hafði samband við þá hafði stefnu safnsins verið tímabundið breytt og aðeins voru til sýnis dýr sem komu frá Skotlandi,“ segir Bryndís.

Henni var hins vegar boðið að skoða ísbirnina í geymslu safnsins og taka af þeim myndir þar. „Þetta var rosalega stór geymsla og það voru uppstoppuð dýr úti um allt. Þetta var mjög yfirþyrmandi upplifun. Til þess að komast að ísbjörnunum þurfti ég að ýta í burtu alls konar öðrum dýrum. Ég hafði aldrei komið við skinn á sebrahestum, sæljónum, rostungum og öllu mögulegu. Ég var djúpt snortin af þessari reynslu og fann hjá mér löngun til að skoða þetta betur með því að finna alla uppstoppaða ísbirni sem væru til í Bretlandi og reyna að rekja sögu þeirra til þess umhverfis sem þeir komu úr, til þess tíma þegar þeir hittu manninn. Þá lýkur þeirra raunverulega lífi og frosin, uppstoppuð tilvera, ef við getum kallað það það, hefst,“ segir Bryndís.

Fleiri víddir

„Á þessum tíma var Mark kominn inn í mitt líf og í gegnum samtöl okkar fann ég aðrar víddir í þessu verki opnast. Ég gerði mér grein fyrir að ég hefði dottið ofan á fjársjóð sem út úr gátu sprottið alls konar hugmyndir og pælingar varðandi náttúruna, hvernig við umgöngumst náttúruna og hvernig við förum með hana. Það að vera í krítísku samtali við einhvern á þessu stigi í ferlinu er svo gefandi og síðan þá höfum við ekki litið til baka.“

Út frá þessari vinnu með ísbirnina fóru Bryndís og Mark að velta fyrir sér menningarlegum og sögulegum tengslum mannsins við dýr. „Við fórum að hugsa um það hvernig spegla má viðhorf okkar til náttúrunnar í gegnum samband okkar við dýrin.“ Á þessum tíma fór umræða um dýr og þeirra sýn á heiminn að verða áberandi í ýmsum fræðigreinum. „Við sjáum okkar eigin smæð í því hvernig dýrið upplifir veröldina.“ Fram til þessa hafði yfirleitt verið litið svo á að maðurinn væri á einhvern hátt æðri öðrum dýrategundum.

Vekur vonandi til umhugsunar

„Við vorum að vinna í listinni samfara þessum hugmyndabreytingum sem eiga sér stað í heiminum. Þetta varð m.a. til þess að okkur var boðið að sýna á mjög mörgum stöðum í heiminum, m.a. í Ástralíu, í Bandaríkjunum, á Norðurlöndunum og í Bretlandi. Í okkar vinnu höfum við mikið unnið með einstaka dýr í stað þess að líta á dýrið sem hluta af heild eins og við sjáum svo oft í söfnum þar sem eitt dýr stendur sem tákn um öll önnur dýr af sömu tegund. Þegar við vinnum verk fer oft mikil vinna í að fræðast um það umhverfi sem um ræðir og samhengi þess.“

Mikilvægt að vaxa með listinni

Bryndís segir þessa vinnu þeirra Marks um tengsl manns og náttúru vera gefandi en það taki líka á að vinna á þennan hátt þar sem við búum á tímum mikilla breytinga á náttúrunni og segir hún auðvitað sorglegt að vinna með dýr sem vegna græðgi og yfirgangs mannfólksins verði ekki okkar á meðal eftir nokkra áratugi.

„Það er erfitt að geta ekki gert nógu mikið til þess að breyta hlutunum. Við vonumst þó til að list okkar veki fólk til umhugsunar og efli umræðu um þessi málefni. Fyrir okkur er þetta það eina sem kemur til greina í listinni. Okkur finnst það forréttindi að fá tækifæri til að kynnast þessum málefnum betur, að vaxa með listsköpuninni er okkur báðum mikilvægt. Ferlið í þessum verkum er oft mjög gefandi þar sem við fáum tækifæri til að hitta og fræðast jafnt af fagfólki og áhugamönnum um þau málefni sem skipta okkur máli,“ segir Bryndís.