Ein ástsælasta leikkona þjóðarinnar, Kristbjörg Kjeld, býður blaðamanni inn í fallega íbúð sína í Skuggahverfinu og við fáum okkur sæti í huggulegu horni. Í hillum á vegg má sjá verðlaunagripi í röðum en á löngum ferli hefur Kristbjörg sópað til sín verðlaunum á sviði leiklistar. Í hillunni er líka falleg ljósmynd af eiginmanni hennar heitnum, leikritaskáldinu Guðmundi Steinssyni, sem lést allt of ungur árið 1996.
Kristbjörg ber aldurinn afskaplega vel; hún er falleg og brosmild, hæglát og hógvær. Sjarmerandi brosið nær til augnanna. Hún byrjar á því að segja að sér þyki aldrei þægilegt að fara í viðtöl, en hún sé samt til í spjalla um lífið og listina og þá aðallega ástríðuna fyrir leikhúsinu.
Bíómyndir heillandi heimur
Kristbjörg er fædd í júní árið 1935 og er því 86 ára gömul. Hún segist vera heilsuhraust og er þakklát fyrir það.„Ég er heppin, guð er góður við mann,“ segir Kristbjörg og rifjar upp æskuna en hún ólst upp í Innri-Njarðvík.
„Þarna voru þá bara nokkur hús. Það var mjög mikið líf og fjör á heimilinu og frjálsræði. Það var gott að alast upp þarna. Mamma var í kirkjukórnum og það var farið í kirkju á sunnudögum. Svo drukkum við alltaf messukaffi hjá Jórunni ömmusystur minni í húsinu við hlið kirkjunnar, en húsið heitir Njarðvík,“ segir hún en Kristbjörg er ein sex systkina; tvö eru á lífi í dag.
Fórstu sem barn í leikhús eða bíó?
Kristbjörg þurfti snemma að standa á eigin fótum.
„Ég fór að heiman strax um fermingu því ég fór til Hafnarfjarðar í Flensborg sem var gagnfræðaskóli. Það var svolítið basl en ég leigði þá eitt lítið herbergi með frænku minni og seinna systur minni. Þetta þótti sjálfsagt á þessum árum. Skólinn var þrjú ár og svo átti maður bara að fara að vinna.“
Lék heimsdömu fimmtán ára
Vinkona Kristbjargar var á þessum tíma hvíslari í áhugamannaleikhúsi í Hafnarfirði og vakti það forvitni og áhuga hjá hinni ungu stúlku.„Það kitlaði mig eitthvað leikhúslífið og ég spurði hana hvort ég gæti kannski fengið að vera með í einhverju. Svo forfallaðist leikkona þegar vika var í frumsýningu og ég var beðin að leika það hlutverk, þá fimmtán ára. Ég hentist inn í hlutverkið, sem var ekki mjög stórt en þó ekki lítið. Ég lék heimsdömu í Aumingja Hönnu,“ segir Kristbjörg og segist hafa notið sín vel á sviðinu.
„Þetta heillaði mig alveg strax,“ segir Kristbjörg og bætir við að sviðsskrekkur hafi fylgt sér alla tíð.
„Ég hef alltaf verið mjög nervös að stíga á svið og er það enn þann daginn í dag. Það er partur af þessu og bara gaman,“ segir Kristbjörg en bætir við að um leið og hún er komin á svið og farin að leika, hverfur skrekkurinn.
Á þessum unglingsárum þegar Kristbjörg var að stíga sín fyrstu spor á sviði kynntist hún leikaranum Flosa Ólafssyni heitnum.
„Hann lék með mér í leikriti sem hét Stans-Aðalbraut-Stopp. Þar kynntumst við en hann var þá kominn inn í Leiklistarskóla Þjóðleikhússins. Þá var sá skóli fyrir mér þvílíkur fjarlægur draumur og mér kom ekki til hugar að ég ætti heima þar. En Flosi var alltaf að spyrja hvort ég væri ekki búin að sækja um og það endaði með að hann hringdi í Ævar Kvaran og bað hann að hjálpa mér með inntökuna. Ég hefði aldrei haft burði í það sjálf. Ég komst svo inn, en þetta var þá kvöldskóli. Ég vann til fimm og þaut svo upp í skólann og svo var æft á kvöldin og um helgar,“ segir Kristbjörg en hún var þá orðin rúmlega tvítug þegar hún hóf námið.
„Ég var þá búin að eignast son, Jens Guðjón, sem ég átti nítján ára,“ segir hún, en sambandið við föðurinn entist ekki og var Kristbjörg því einstæð móðir kornung.
„Ég átti gott bakland og Jens var mikið hjá foreldrum mínum í Njarðvík þegar sem mest var að gera í skólanum.“
Alltaf hægt að gera betur
Kristbjörg naut sín vel í skólanum og á þessum tímum voru nemendur gjarnan notaðir sem statistar í ýmsum verkum sem var lærdómsríkt fyrir unga leiklistarnema.„Ég lærði líka mikið af því að horfa á þessa flottu leikara sem maður leit upp til. Mér fannst þegar ég útskrifaðist að ég vissi ekki neitt og var alltaf á þönum á námskeiðum úti um allt. Ég var alltaf að leita, að bæta við mig þekkingu. Ég fór meðal annars til Póllands og í þrjá mánuði til Bretlands. Mér fannst ég aldrei vita nóg,“ segir Kristbjörg og segist alltaf efast um að hún sé nógu góð leikkona.
„Manni finnst alltaf að maður geti gert betur og ég er alltaf að leita að einhverju. Fyrst hélt ég að ég myndi bara finna strax sannleikann í þessu, en þetta er ævivinna. Það er aldrei hægt að segja að maður sé útskrifaður og kannski á það bara við allt í lífinu.“
Kristbjörg var ráðin til Þjóðleikhússins að loknu námi og átti þar farsælan feril í áratugi. Fyrstu hlutverk hennar hjá Þjóðleikhúsinu voru í verkunum Horft af brúnni og Önnu Frank.
„Ég man að mér fannst öðruvísi að leika manneskju sem hafði verið til, átti sér ævi. Anna Frank fór alveg inn í mig; ég tók hana alveg að hjarta mér,“ segir Kristbjörg og segir að sjálfstraustið hafi aukist við að standa á sviði í atvinnuleikhúsi og heyra lófatakið.
„Ég fékk fljótt það sem kallaðist námssamningur og var svo viðloðandi Þjóðleikhúsið allar götur síðan. Ég hætti um sjötugt og eftir það hef ég verið frílans.“
Ættleiddu stúlku frá Kólumbíu
Það var á balli á Borginni að Kristbjörg hitti ástina í lífinu, Guðmund Steinsson leikritaskáld.„Hann var tíu árum eldri og varð í raun minn mentor, hann kenndi mér svo margt. Við urðum ástfangin, eins og sagt er,“ segir Kristbjörg og brosir.
„Það var mikið talað um leiklist á heimilinu, en ekki bara það. Við ferðuðumst mikið og fórum einu sinni í heimsreisu í þrjá mánuði. Þetta var mikið ævintýri; stundum gistum við á hótelum en stundum bara uppi á þökum gistiheimila,“ segir hún sposk á svip.
Þegar Kristbjörg var að nálgast fertugt og Jens orðinn tvítugur ákváðu hjónin að ættleiða barn.
„Mig langaði alltaf að eignast barn með Guðmundi en það gekk ekki. Svo var ég á ferðalagi með ÍNÚK-leikhópnum, í Suður-Ameríku. Þar sá ég foreldralaus börn og fékk þá þessa hugmynd. Við sóttum um í gegnum ættleiðingarskrifstofu og fórum út til Kólumbíu. Við þurftum að bíða mánuðum saman því það var eitthvert vesen í sambandi við pappírsvinnu og á endanum þurfti ég að fara heim á undan Guðmundi til að fara að leika í Stundarfriði,“ segir Kristbjörg, en það verk er einmitt eftir Guðmund.
Þau hjón höfðu haft herbergi á leigu í Kólumbíu og fengu reglulega að hitta stúlkuna sem þau svo ættleiddu.
Kristbjörg lýsir aðdragandanum:
„Við fórum á barnaheimili og þar var stúlka sem við gátum fengið. Hún var þá fimm ára, en það kom ekki annað til greina en að fá eldra barn af því við vorum það fullorðin. Hún hafði þá verið á barnaheimili um hríð, en hún hafði verið yfirgefin.“
Hvernig var að sjá hana í fyrsta skipti?
Kristbjörg segir lífið hafi sannarlega breyst með tilkomu stúlkunnar sem fékk nafnið Þórunn, og segir að hún hafi aðlagast fljótt og vel nýja lífi sínu á Íslandi.
Það var fjölskyldunni mikið reiðarslag þegar Guðmundur lést árið 1996, rúmlega sjötugur.
„Hann hafði aldrei kennt sér meins en hann dó úr krabbameini í brisi. Það var rosalegt sjokk. Ég hef ekki haft áhuga á því að eignast annan mann; það gat enginn komið í Guðmundar stað.“
Engin skikkja í kistunni
Hlutverk Kristbjargar eru ófá og segist hún ekki hafa tölu á þeim.„Ég hef ekki tekið það saman, enda er ég lítið fyrir það að grúska í því sem liðið er. Ég horfi meira fram á við og þegar maður er þetta fullorðinn lifir maður í núinu,“ segir Kristbjörg og segir að þegar hún horfi til baka standi upp úr að leika í verkum eftir Guðmund.
„Svo fannst mér mjög gaman að leika með sonardóttur minni Kristbjörgu Maríu í Mýrarljósi,“ segir Kristbjörg en hún á þrjú barnabörn og þrjú barnabarnabörn.
„Svo sitja fyrstu verkin svolítið í mér, Horft af brúnni og Anna Frank. Ég lék svo Steinunni í Galdra-Lofti og þótti það gaman. En það eru fjölmörg hlutverk sem ég naut að leika og lék ég með stórum nöfnum eins og Róbert Arnfinns, Rúrik, Bessa, Gunnari Eyjólfs, Vali Gísla, Regínu Þórðardóttur og mörgum fleiri. Við vorum öll mjög góðir vinir.“
Eins og oft í lifandi leikhúsi hafa mistök orðið og hefur Kristbjörg ekki farið varhluta af því.
„Ég hef stundum þurft að klóra mig fram úr því,“ segir hún og hlær.
„Þegar mistök eiga sér stað á sviði þarf maður einhvern veginn að bjarga því. Eitt er minnisstætt, en þá var ég að leika Hildigunni í Merði Valgarðssyni. Svo er Höskuldur veginn og mikil sorg. Flosi hafði gefið honum skikkju sem hann var veginn í, og svo kemur Flosi og ætlar að leita sátta. Ég átti þá að taka skikkjuna upp úr kistu og henda í Flosa í rosalega dramatískri senu. En þá er skikkjan ekki í kistunni. Þetta var svakalegt sjokk og fullt hús gesta. Ég þurfti að setja textann í þátíð og reyna að bjarga mér út úr þessu. En þetta tókst og ég held að enginn hafi tekið eftir neinu. En þetta reyndi svo mikið á mig að þegar ég kom baksviðs skellti ég hurðinni svo fast að ég held hún að hafi farið af hjörunum. Þetta var svo mikil áreynsla.“
Leik dauða mömmu sem talar
Leiklistargyðjan leiddi Kristbjörgu víðar en upp á leiksvið því hún átti farsælan feril í kvikmyndum og sjónvarpi.„79 af stöðinni var fyrsta kvikmyndin sem ég lék í, árið 1962,“ segir Kristbjörg og segist hafa verið mjög spennt fyrir kvikmyndaleik.
„Þetta var mjög framandi og afskaplega spennandi. Afar skemmtilegt og ég hugsaði strax að ég vildi gera þetta aftur. Mér fannst líka mjög gaman að leika í Mömmu Gógó. Núna, þegar ég er komin á þennan aldur og hrædd um að kunna ekki textann, er auðveldara fyrir mig að leika í kvikmynd en á sviði.“
Þannig að þegar þú ert komin á tíræðisaldur, snýrðu þér alfarið að bíómyndum?
„Ég var einmitt núna í ágúst að leika í svarthvítri bíómynd eftir Hilmar Oddsson, sem er með vinnutitilinn Á ferð með mömmu. Við tókum upp á Vestfjörðum; í Dýrafirði og Arnarfirði. Þeir gáfu mér einmitt svo fallega ljósmynd,“ segir Kristbjörg og nær í svarthvíta ljósmynd af gamalli Cortinu á grýttum vegi í vestfirskum firði.
„Þarna var svo stórkostlegt landslag, fegurð landsins situr ennþá í mér. Dásamlegt bara og það var ótrúlegt að upplifa landið svona, því við fórum á svo afskekkta staði. Það er mikið smyrsl fyrir sálina að vera úti í náttúrunni,“ segir hún og við skoðum saman myndina.
„Hún er dauð!“ segir þá Kristbjörg og blaðamaður hváir.
„Já, sú sem ég leik í aftursætinu. Mamman er dauð, en talar samt,“ segir hún og hlær.
Engar tvær sýningar eru eins
Nú hefur þú leikið í um sjö áratugi. Hefur leiklistin breyst mikið?„Hún hefur ekki breyst í eðli sínu en nú er svo mikill fjöldi góðra og velmenntaðra leikara þannig að hún er alltaf að þróast til hins betra. Það er svo mikið úrval af mjög flottu ungu fólki, en mér finnst dásamlegt að leika með ungu fólki. Þau kenna mér alveg fullt og það fer alltaf vel á með okkur,“ segir hún og segist sjálf enn vera að læra.
„Mig langar enn að verða betri og betri. Það er það sem gefur þessu gildi. Ég fæ ekkert leiða á þessu, þó það komi tímabil sem maður er þreyttur. En ég fæ ekki leiða á þessu.“
En þegar þú þarft að standa á sviði og leika í leiðinlegu leikriti sextíu sinnum?
„Svo eru engar tvær sýningar eins; þær eru alltaf misjafnar. Maður er auðvitað misvel stemmdur en þarf stundum að gíra sig upp, hvað sem tautar og raular. Svo fer maður inn í annan heim.“
Árið 2005 þegar Kristbjörg var sjötug hætti hún á samningi hjá Þjóðleikhúsinu og þá fór að rigna inn tilboðum, bæði frá Borgarleikhúsinu, Þjóðleikhúsinu og kvikmyndum.
„Þá fór ég í fyrsta sinn í Borgarleikhúsið, en ég lék aldrei í Iðnó.“
Gaman að láta hlæja að sér
Við færum okkur til nútímans, þar sem Kristbjörg vill helst dvelja, en þessa dagana leikur hún í Er ég mamma mín á Nýja sviði Borgarleikhússins.„Það hefur gengið mjög vel en við höfum þurft að stoppa svo oft vegna Covid. Það má segja að við séum búin að frumsýna fjórum sinnum. En nú vonum við að fá að sýna áfram. Ég leik þar konu á níræðisaldri. Hún er bara helvíti hress og það er mjög skemmtilegt að leika hana. Það er gaman að láta hlæja að sér því ég hef oft leikið alvarlegri hlutverk,“ segir hún og segir ýmislegt fleira vera á döfinni.
Í janúar 2022 verður frumsýnt í Borgarleikhúsinu verkið Ein komst undan, skrifað fyrir fjórar eldri leikkonur af breska leikskáldinu Caryl Churchill. Þar er sögð saga kvenna sem hafa staðið af sér áföll og árekstra. Þær eru ekki af verri endanum leikkonurnar sem fara með þessi hlutverk, en með Kristbjörgu leika þær Edda Björgvinsdóttir, Guðrún Ásmundsdóttir og Margrét Guðmundsdóttir, en verkið er í leikstjórn Kristínar Jóhannesdóttur.
„Ég veit ekki hvernig ég á að flokka það leikrit, það má segja að það sé torrætt. Ég skildi ekki baun í þessu fyrst þegar ég las það en svo setur maður sinn skilning í verkið,“ segir Kristbjörg.
„Við erum þarna þrjár á níræðisaldri og Edda er táningurinn. Við höfum haft samlestur og byrjum æfingar í næstu viku. Leikritið er um konur sem koma saman í tedrykkju nokkur síðdegi,“ segir Kristbjörg og gefur ekki meira upp.
„Það er gaman að þessu, þetta er órætt og spennandi. Það er líka órætt hvað við tölum um.“
Þannig að áhorfandinn kemur út eitt stórt spurningarmerki?
„Kannski. En ábyggilega finnst honum gaman.“
Held áfram á meðan ég get
Það er ekki nóg fyrir leikkonu á níræðsaldri að leika í einu leikriti í einu, því eftir áramót mun Kristbjörg einnig leika í verki í Þjóðleikhúsinu.„Það heitir Sjö ævintýri um skömm eftir Tyrfing Tyrfingsson og verður frumsýnt einhvern tímann á næsta ári. Það er líka mjög spennandi verk. Þar leik ég Kanamellu úr Njarðvíkunum,“ segir hún og hlær dátt.
Nú hefur oft verið rætt um að ekki séu skrifuð nógu mörg hlutverk fyrir konur og hvað þá eldri konur. En þú virðist hafa nóg að gera?
Þegar þú varst fimmtán ára að leika í Aumingja Hönnu, hefði þig varla grunað að þú yrðir enn að leika 86 ára?
Ætlarðu að halda áfram að leika á meðan þú stendur í lappirnar?
Til baka
Leita í greinasafni
Prenta grein
