Léttir skuldabyrði ríkissjóðs

Björgvin Sighvatsson, forstöðumaður Lánamála ríkisins, segir að mörgu að hyggja þegar metið er hvort nú sé hagstæðara fyrir ríkissjóð að gefa út óverðtryggð eða verðtryggð skuldabréf.

Tilefnið er að verðbólguspár hafa verið endurskoðaðar til hækkunar og er ástæðan meðal annars innflutt verðbólga.

Birtist þetta meðal annars í því að ávöxtunarkrafa á óverðtryggða ríkisskuldabréfið RIKB 31 0124 hefur hækkað síðustu mánuði (sjá graf). Krafan náði hámarki í byrjun maí en lækkaði svo þar til í byrjun ágúst að hún tók að hækka á nýjan leik.

Ávöxtunarkrafan á umræddu bréfi er nú 4,07% en til samanburðar mælist nú 4,5% verðbólga á Íslandi.

Björgvin vísar svo til rannsóknar Kjartans Hanssonar, starfsmanns Seðlabanka Íslands, sem hafi rannsakað ávinninginn af þeirri stefnu stjórnvalda frá aldamótum að leggja „markvissa áherslu á óverðtryggða frekar en verðtryggða ríkisbréfaútgáfu í almennri fjármögnun ríkissjóðs“. Tímabil rannsóknarinnar var frá 2003 til 2014 og var niðurstaða Kjartans að sambærilegar verðtryggðar útgáfur hefðu verið um 4% dýrari yfir allt tímabilið og kostað ríkissjóð 35 milljörðum króna meira. Þetta þýðir að sú ákvörðun að gefa frekar út óverðtryggð ríkisbréf í stað verðtryggðra ríkisbréfa sparaði ríkissjóði vaxtakostnað um sem nemur þessari fjárhæð.

Verðbólguskotið hafði áhrif

Björgvin segir það hafa haft áhrif á þessa niðurstöðu að verðbólga hækkaði snögglega í kjölfar efnahagsáfallsins haustið 2008.

Seðlabankinn hafi ekki uppfært þessa rannsókn sem gerð var 2015.

Spurður hvort sagan sé að endurtaka sig nú, í kjölfar verðbólguskots eftir tímabil stöðugleika og sögulega lágra vaxta, segir Björgvin að óverðtryggðar skuldir séu hagkvæmari fyrir ríkissjóð ef verðbólga hækkar óvænt, líkt og raunin sé nú. Hins vegar muni markaðurinn fljótt laga sig að breyttum aðstæðum, ef verðbólga verður viðvarandi, og það endurspeglast í hækkandi ávöxtunarkröfu á óverðtryggð ríkisskuldabréf.

Munur endurspeglar væntingar

Björgvin nefnir að krafan af áðurnefndu óverðtryggðu ríkisskuldabréfi (RIKB 31 0124) sé nú 4,07% en til samanburðar sé krafan af verðtryggða ríkisskuldabréfinu RIKS 30 0701 nú um 0,5%. Þessi mismunur endurspegli verðbólguvæntingar markaðarins ásamt áhættuálagi. Munurinn gefi vísbendingar um væntingar markaðarins til verðlagsþróunar næstu níu árin.

Við samanburð á kostnaði ríkissjóðs af verðtryggðum og óverðtryggðum lánum þurfi að horfa á einstök lán, enda sé ríkissjóður að taka lán í hverjum einasta mánuði.

„Það þarf að skoða sérhverja óverðtryggða útgáfu og bera saman við ávöxtunarferil verðtryggðra ríkisbréfa með svipaðan líftíma. Þetta er því flóknara en það kann að virðast í fyrstu, því við erum alltaf að stækka sömu [skuldabréfa]flokkana aftur og aftur. Þá er krafan sem er í boði á hverjum tíma breytileg. Síðan þarf að bera greiðsluflæðið saman á þessum verðtryggðu og óverðtryggðu útgáfum yfir tiltekið tímabil. Þróun verðlags ræður mestu um hvor útgáfan reynist hagstæðari fyrir ríkissjóð sem útgefanda. Ávinning eða kostnað af óverðtryggðri útgáfu, í stað verðtryggðrar útgáfu, getur maður aldrei vitað fyrirfram. Tíminn einn leiðir það í ljós,“ segir Björgvin.

Fram kemur í ritinu Stefna í lánamálum 2021-2025, sem fjármála- og efnahagsráðuneytið gaf út 30. des. sl., að viðmiðunarreglur þær sem stefnt skal að fyrir samsetningu lánasafns ríkissjóðs séu þær að óverðtryggð lán skuli vega 50-70%, verðtryggð lán 20-30% og erlend lán 15-25%.

Vógu 71,5% af skuldunum

Til samanburðar sagði í markaðsupplýsingum Lánamála ríkisins í september að hreinar skuldir væru þá 943,4 milljarðar króna. Þar af vógu óverðtryggðar skuldir 71,5%, verðtryggðar skuldir 25,5% og erlendar skuldir vógu 3% (sjá graf).

Til samanburðar var hrein skuld ríkissjóðs 596 milljarðar í mars 2020, í upphafi faraldursins, og hafa hreinar óverðtryggðar skuldir aukist úr 332 milljörðum í 674 milljarða sem jafnast nokkurn veginn á við aukningu hreinna ríkisskulda í faraldrinum.