Horfur á meiri hagvexti á nýju ári

Baksvið

Stefán E. Stefánsson

ses@mbl.is

Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands tók hressilega í handbremsuna með ákvörðun sem kynnt var í gær og felur í sér að stýrivextir bankans hafa nú verið hækkaðir um 0,5 prósentur. Er þetta fjórða vaxtahækkun nefndarinnar frá 19. maí síðastliðnum og hafa vextirnir nú hækkað um 1,25 prósentur á tímabilinu.

Í yfirlýsingu nefndarinnar kemur skýrt fram að ákvörðunin nú sé tekin í skugga hærri verðbólgu og versnandi verðbólguhorfa. Þannig hafi verðbólga aukist í október og mælist nú 4,5%.

Þá hafi þrálátar alþjóðlegar verðhækkanir, hraðari viðsnúningur í efmahagsumsvifum hérlendis og hækkandi launakostnaður neikvæð áhrif. Það valdi því að „horfur eru á að verðbólga aukist áfram á næstu mánuðum en taki síðan að hjaðna enda haldist kjölfesta verðbólguvæntinga við markmið,“ eins og segir í yfirlýsingunni.

Nefndin ítrekar einnig að aðstæður í hagkerfinu markist mjög af mikilli óvissu sem tengist framvindu farsóttarinnar.

Á kynningarfundi í kjölfar þess að Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri las upp yfirlýsinguna var hann spurður út í niðurlag hennar þar sem sérstaklega er ítrekað að nefndin muni beita þeim tækjum sem hún hefur yfir að ráða til að tryggja að verðbólga hjaðni aftur að markmiði innan „ásættanlegs“ tíma. Sagði seðlabankastjóri að það væri ekki tilviljun að þessi skoðun nefndarinnar væri sérstaklega ítrekuð.

Útflutningshorfur batna

Þórarinn G. Pétursson, aðalhagfræðingur SÍ, sagði í kynningu á nýjasta hefti Peningamála að framleiðslutruflanir í alþjóðahagkerfinu væru enn dragbítur á efnahagsbata. Það kæmi fram, m.a. vegna viðvarandi skorts á íhlutum og erfiðleikum við vöruflutninga. Birtir bankinn m.a. línurit (hér til hliðar) sem sýnir að smásala hefur aukist mjög hratt og mun hraðar en iðnframleiðsla sem tekur lengri tíma að knýja í gang til að mæta eftirspurn. Sömu gögn sýni hins vegar annað alvarlegt vandamál, þ.e. að bæði hefur hægt mjög á iðnframleiðslu og smásalan hefur gefið eftir. Benti Þórarinn á að birtingarmynd þessa kæmi ekki síst fram í minni einkaneyslu í Bandaríkjunum.

Loðnan hefur gríðarleg áhrif

Þrátt fyrir þetta hafa útflutningshorfur Íslands batnað. Kemur það ekki síst fram í auknum loðnukvóta sem talinn er geta haft verulega mikla þýðingu fyrir þjóðarbúið á komandi ári.

„Nú er búið að gefa út loðnukvóta sem er u.þ.b tvöfalt meiri en við áttum von á í ágúst sem samsvarar einhverjum 30 milljörðum í útflutningstekjum. Þetta þýðir þá að útfutningur á sjávarafurðum eykst 9% meira en við áttum von á og heildarútflutningur um 2% miðað við það sem áður var gert ráð fyrir,“ sagði Þórarinn.

Hins vegar á vöru- og þjónustuútflutningurinn enn eftir að ná fyrri styrk og er nú í svipuðum sporum og hann var árið 2010. Hann er enn um fjórðungi undir því sem hann var fyrir innreið kórónuveirunnar. „Það er heill áratugur af útflutningsmagni sem hefur tapast í þessari farsótt,“ sagði Þórarinn til að lýsa stöðunni.

Stefnir í 720 þúsund ferðamenn

Í síðustu spá bankans, frá því í ágúst, var gert ráð fyrir að hingað myndu koma 680 þúsund ferðamenn á árinu. Þrátt fyrir bakslag vegna fjölgunar smita í samfélaginu og raunar víða um Evrópu þar sem nokkrir af helstu mörkuðum íslenskrar ferðaþjónustu eru gerir Seðlabankinn nú ráð fyrir að hingað til lands komi 720 þúsund ferðamenn á þessu ári og hefur spáin því verið hækkuð um tæp 6%. Það sem af er ári hafa um 550 þúsund ferðamenn lagt leið sína hingað og því þurfa um 170 þúsund ferðamenn að skila sér til landsins, eigi spáin að ganga eftir. Benti aðalhagfræðingur Seðlabankans á að upptakturinn í veirusmitunum þessa dagana gæti sett strik í reikninginn á komandi vikum.

Gagnrýnir hagvaxtarauka

Seðlabankastjóri var ómyrkur í máli þegar talið barst að launahækkunum á launamarkaði. Hélt hann uppi stífri gagnrýni á þau ákvæði kjarasamninga sem að öllu óbreyttu munu leiða til umframhækkana launa vegna þess hagvaxtar sem nú mælist í hagkerfinu.

„Þegar samið var um þennan hagvaxtarauka þá hefði í upphafi átt endinn að skoða. Ef þú ert bara að miða við hagvöxt einan og sér, því nú fór hagkerfið í mikinn samdrátt sóttarárið mikla, og svo kemur hagkerfið til baka og þá kemur hagvöxtur sem leiðir til meiri launahækkana, án þess að landsframleiðsla hafi vaxið því hún er enn minni en hún var fyrir faraldur. Hagkerfið er að fá á sig launahækkanir sem eru ekki studdar af aukinni framleiðslu. Það kemur inn í verðbólguna núna. Þá er komin þörf á að við ítrekum það með orðum og gjörðum að okkur er full alvara að halda verðbólgu í skefjum.“

Þá vísaði hann heitingum verkalýðsforystunnar til föðurhúsanna og sagði ótækt að gagnrýni beindist að Seðlabankanum fyrir að bregðast við hækkandi verðlagi með vaxtahækkunum. Sagði hann hótanir um frekari kröfur um launahækkanir vegna vaxtahækkana vera „öfugmælavísur“ og á pari við fullyrðingar um að „vatnið rynni upp á við“. Aðilar vinnumarkaðarins ættu að hafa skilning á því að Seðlabankinn hefði það hlutverk að varðveita verðstöðugleika og kaupmátt launa og það myndi hann gera.