Tók eftir því að ég var öll í blóði

Í Mexíkó eru réttindi kvenna fótum troðin, morð á konum daglegt brauð og ofbeldi og nauðganir viðgangast án afskipta lögreglu, sem sjálf er oft gerandinn. Stjórnvöld bregðast ekki við kvennamorðunum og segja þær Edith og Wendy að í langflestum tilvikum sé enginn dæmdur. Konur víða um land reyna nú að sameinast og mótmæla en lenda þá oft sjálfar í lögregluofbeldi.

Wendy er ein þeirra kvenna, en fyrir ári varð hún fyrir skotum lögreglu og er enn að glíma við eftirköstin. Hún hættir þó aldrei að mótmæla því óréttlæti sem mexíkóskar konur eru beittar.

Morðingjar kvenna sleppa

Kvenréttindi og almenn mannréttindi eru það sem þær Edith og Wendy brenna fyrir, og þrátt fyrir hættuna á ofbeldi og mannréttindabrotum halda þær ótrauðar áfram sinni baráttu.

„Við höfum verið að vinna hjá Amnesty að réttindum kvenna núna í fimm ár og í fyrra gáfum við út bækling um réttindi kvenna og þá kúgun sem við verðum fyrir þegar við förum út að mótmæla. Við segjum þar frá því að í mótmælum þann 9. nóvember í fyrra varð Wendy fyrir ofbeldi. Í ár völdum við hana því til að vera röddina sem talar fyrir réttindum kvenna,“ segir Edith sem komin er alla leið til Íslands ásamt Wendy til að vekja athygli á því óréttlæti og ofbeldi sem konur í Mexíkó búa við dagsdaglega. Þær voru sérstakir gestir á málþingi hjá Íslandsdeild Amnesty um stöðu kvenna í Mexíkó og eru á leið til fleiri landa Evrópu til að opna augu heimsins fyrir vandamálum kvenna í Mexíkó. Heimsóknin var hluti af árlegri, alþjóðlegri herferð Amnesty International, Þitt nafn bjargar lífi , en hægt er að skrifa undir mál hennar og fleiri þolenda á amnesty.is.

„Þarna eru stór vandamál og hafa verið lengi. Það sem hefur aukist eru kvennamorð en tíðni þeirra er ofboðslega há. Í fyrra voru 3.723 konur myrtar og í ár, frá janúar til október, hafa 3.100 konur verið myrtar og flestar af hendi karlmanna sem þær þekkja,“ segir Edith og hún segir ástæðurnar margar og flóknar.

„Fyrst og fremst er Mexíkó mikið karlaveldi og réttindi kvenna fótum troðum. Svo er ekkert sem heitir fyrirbyggjandi aðgerðir frá ríkinu. Almennt séð er mikið ofbeldi gagnvart konum og embætti saksóknara gerir lítið og sópar vandamálunum undir teppið. Af öllum þessum morðum eru mjög fá rannsökuð formlega. Fjölskylda fórnarlambanna verður fyrir hótunum frá ríkinu, hreint út sagt,“ segir Edith sem segir nánast vonlaust fyrir fjölskyldur kvennanna að fá réttlætinu fullnægt.

„Fjölskyldan þarf sjálf að rannsaka morðið, og ég meina bókstaflega, að safna gögnum og fleira. Það geta liðið áratugir þar til einhver er ákærður og eru 98% af morðum í Mexíkó aldrei rannsökuð,“ segir hún.

„Fólk í þessari stöðu upplifir mikla niðurlægingu og vonleysi.“

Löng saga kvennamorða

Hverju viljið þið ná fram með því að fara á málþing og ræða við fjölmiðla, hér og víðar í Evrópu?

„Við erum að reyna að vekja athygli því við viljum að réttakerfið sé lagað. Við förum út að mótmæla reglulega en liður í því að knýja fram breytingar er að fara út fyrir landsteinana og segja frá,“ segir Edith og segir kvennamorð eiga sér langa sögu í Mexíkó.

„Fyrir tveimur áratugum byrjuðu kvennamorð í Juárez,“ segir hún en á árunum 1993 til 2005 voru yfir 370 konur myrtar þar, þar af var þriðjungur hinna myrtu drepinn í ofbeldissamböndum.

„En það er ekkert nýtt; sagan er löng. En þessi morð í Juárez voru kornið sem fyllti mælinn. Það var talað um þetta um allan heim. Á þessum árum voru kvennamorðin aðallega í Juárez, en nú eru konur myrtar út um allt í Mexíkó. Réttarkerfið var alls ekki í stakk búið að takast á við öll þessi morð og er það ekki ennþá. Það hefur verið sett á fót rosalega „flott“ embætti sem á að takast á við hatursglæpi og ofbeldi gagnvart konum, en það virkar ekki.“

Nú er Amnesty að berjast fyrir réttindum og konur víða um Mexíkó að mótmæla slæmu kerfi stjórnarinnar. Hefur eitthvað áunnist?

„Það er eitthvað að þokast í rétta átt því alla vega erum við að vekja athygli allra á þessu. Við búum við niðurlægingu og kúgun og það er nú komið upp á yfirborðið. Við erum að einbeita okkur að því að hafa þetta gegnsætt og mögulega verða einhverjar breytingar hjá ríkisvaldinu.“

Metoo og sýnileikinn

Hvernig áhrif hefur Metoo-byltingin haft á samfélagið í Mexíkó?

„Hún sýndi okkur hvernig við konur gætum sameinast, rætt málin og verið sýnilegar. Metoo-byltingin hefur verið í fjölmiðlum, í háskólum og á samfélagsmiðlum og hefur því orðið gífurleg vakning og margar konur hafa stigið fram og sagt sínar sögur. En spurningin er, hvernig ætlum við að bregðast við þessum upplýsingum og þessum sýnileika? Í samfélagi eins og okkar þar sem ofbeldi er daglegt brauð verður fólk samdauna ástandinu. Fólk veit ekki lengur hvað er ofbeldi. Og þegar konur fóru að stíga fram með sínar sögur áttuðu sig margar aðrar á því að það sem þær lentu sjálfar í var ofbeldi. Enda heitir þetta Metoo; konur áttuðu sig á því að þær voru líka fórnarlömb ofbeldis.“

Hvernig hafa karlmenn í Mexíkó tekið þessari byltingu?

„Það er álitamál og erfitt að svara þessari spurningu. Við erum að eyða meiri orku í unga fólkið því það er erfitt að breyta hugsunarhætti hjá fólki sem hefur hugsað eins í hálfa öld. Sumir segja að karlmenn verði að fá að vera með í þessari jafnréttisbyltingu en aðrir segja að þetta eigi bara að vera kvennabarátta. Svo er það staðreynd að flestir sem vinna hjá ríkinu eru karlmenn, og hvað ætlum við að gera þar?“

Reiðar og hræddar

Wendy, sem er þrítug, er mikill jafnréttissinni og vill að heimurinn heyri hennar sögu.

„Ég er baráttukona og femínisti og fyrst og fremst mjög reið. Það er ekkert gert í Mexíkó og engin réttindi fyrir konur. Þessar konur sem eru myrtar eru ekki bara ókunnugar konur; þær tilheyra okkar litla samfélagi og geta verið fjölskyldumeðlimir, vinkonur og vinnufélagar. Það er verið að myrða konur í okkar samfélagi og við erum reiðar, en við erum líka hræddar. Það er mikil hræðsla meðal kvenna. Það sem kom fyrir mig getur komið fyrir aðra og konur hugsa; er ég næst?“ segir Wendy.

„Þegar ég lenti í að vera skotin vorum við einmitt að mótmæla morði á vinkonu vinkonu minnar. Konur eru ekki bara að mótmæla kvennamorðum, heldur hafa þær einnig oft sjálfar lent í miklu ofbeldi og þær vilja líka mótmæla því,“ segir Wendy og nefnir að konur sem kæra líkamlegt, andlegt eða kynferðislegt ofbeldi mæti oftar en ekki hótunum hjá ríkisvaldinu.

„Þetta er vítahringur og það er ekkert annað hægt en að sameinast og fara út að mótmæla. En sumar konur eru of hræddar og sitja heima,“ segir Edith og bætir við að nú sé vakning í gangi hjá konum í Mexíkó.

„Það sem hefur breyst er að nú eru það ekki bara samtök eins og Amnesty sem mótmæla heldur líka konur sem hafa fengið nóg. Konur hafa vissulega mótmælt á árum áður en þá voru það menntaðar millistéttarkonur sem höfðu ekki endilega lent í neinu sjálfar, en nú eru þetta konur af öllum stéttum og sem tilheyra ekki sérstökum stofnunum,“ segir Edith og segir að hinar rússnesku Pussy Riot-konur hafi haft þau áhrif í Suður-Ameríku að ungar og sterkar konur fóru að stíga fram.

Varð fyrir byssuskotum

Við ræðum ofbeldið sem Wendy varð fyrir þennan örlagaríka dag í nóvember 2020.

„Við vorum alls konar konur að mótmæla fyrir utan embætti saksóknara í Cancun, en þarna voru um þúsund konur samankomnar. Við heyrðum allt í einu hljóð eins og skothvelli en vorum ekki vissar því það var svo mikill hávaði. Það kom í ljós að þetta voru byssuskot, en lögreglan var að hleypa af byssum, bæði upp í loft og að mannfjöldanum. Ég varð fyrir byssuskotum,“ segir Wendy.

„Ég fann ekki fyrir því þegar ég fékk í mig skotin. Lögreglan var að misþyrma mér og sagði mér að drífa mig í burtu. Ég fór með kærastanum mínum á mótorhjóli og við fórum heim og þá tók ég eftir því að ég var öll í blóði,“ segir Wendy en hún dreif sig beint á bráðamóttöku en var flutt þaðan með sjúkrabíl á spítala þar sem hún undirgekkst aðgerð.

„Byssukúlan sem fór í fótinn fór í gegn. Hin kúlan fór inn í rassvöðva og þaðan í sköpin og mér var sagt að þar væri sár. Ég áttaði mig þá á alvarleika málsins,“ segir Wendy og segist alls ekki ætla að hætta að mótmæla þrátt fyrir allt.

„Það kemur ekki til greina að hætta að mótmæla. Við erum búnar að búa til samtök sem heita Nefnd níu og mótmælum við níunda hvers mánaðar. Til að gleyma ekki því sem gerðist þann níunda nóvember. Við megum ekki láta svona gleymast,“ segir Wendy og segir að í þessum mótmælum klæði mótmælendur sig allir eins.

„Lögreglan leynist þar líka og klæðir sig þá eins og við.“

Hvergi óhultar

Wendy segir að í þessum mótmælum hafi að minnsta kosti tveimur konum verið nauðgað af lögreglu.

„Og við erum að tala um fyrir framan embætti saksóknara! Það var einnig ein fréttakona sem varð fyrir byssuskoti og tveir sem höfuðkúpubrotnuðu. Átta voru handteknir og alls vorum við þrettán sem slösuðumst,“ segir Wendy sem lifir enn með eftirköstum ofbeldisins.

„Ég finn enn til og þarf oft að taka verkjalyf. En stærsti hluturinn er andlegi þátturinn. Þess vegna vil ég tala um þetta og reyna að gefa árásinni tilgang. Ég mun halda áfram að mótmæla,“ segir Wendy.

Blaðamaður furðar sig á því að lögregla skjóti á mótmælendur og segja þær að auðvitað sé það ólöglegt.

„Það var einmitt ein samstarfskona mín í viðtali og hún var spurð: „Af hverju geta karlmenn bara drepið konur með köldu blóði án þess að það séu neinar afleiðingar?“ Svarið var: „Af því þeir geta það.““

Þannig að dómskerfið er svo rotið að konur eru ekki einu sinni öruggar í návist lögreglu?

„Einmitt, við erum ekki öruggar heima, úti á götu, í vinnunni og núna ekki heldur þegar maður fer út að mótmæla. Við sem mótmælum getum líka lent í fangelsi, verið pyntaðar eða nauðgað.“