„Meðal okkar merkustu bygginga“

Höskuldur Daði Magnússon

hdm@mbl.is

„Það er ánægjulegt að nú standi til að ráðast í endurbætur á innra byrði Bessastaðakirkju sem er meðal okkar merkustu bygginga. Markmiðið er að taka mið af byggingarsögulegu og listrænu gildi kirkjunnar svo hún fái notið sín og að hún verði aðgengileg fyrir alla, gesti Bessastaða og kirkjugesti. Það vinnur ávallt með varðveislu sögulegra bygginga að samhliða verndun hafi húsið viðeigandi hlutverk í samtímanum. Markmiðið er að þar fari fram kirkjulegar athafnir auk þess að vera verðugur áfangastaður gesta,“ segir Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður.

Margrét er formaður framkvæmdanefndar um endurgerð Bessastaðakirkju. Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir 99 milljóna króna framlagi svo hægt sé að hefja endurbætur á innviðum kirkjunnar. Auk Margrétar sitja í nefndinni Pétur Ármannsson, arkitekt og sviðsstjóri hjá Minjastofnun Íslands, og Guðmundur Árnason, ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneytinu. Starfsmaður nefndarinnar er Sveinn Bragason, verkefnastjóri í forsætisráðuneytinu.

Sveinn segir í svari við fyrirspurn Morgunblaðsins að Bessastaðakirkja eigi sitt sérstaka sæti í byggingarlistarlegri sögu 18. aldar steinhúsa og sögulegra kirkna á Íslandi þar sem Hóladómkirkja er elst og er í barokkstíl, Viðeyjarkirkja næst í rókókóstíl, Dómkirkjan í Reykjavík í síðklassískum stíl og Bessastaðakirkja þannig í sæti nýklassíska stílsins, einföld í formi sínu, klassísk hlutföll. „Hana vantar því í annars heilsteypta röð íslenskra steinhúsa frá 18. öld,“ segir hann. Áður hafa Viðeyjarstofa, Nesstofa og Stjórnarráðið verði endurbyggð í samræmi við menningarsögulegt gildi húsanna og fengið viðeigandi hlutverk.

Fyrirhuguð endurgerð á sér nokkurn aðdraganda að sögn Sveins. Í tilefni þess að öld var liðin frá fæðingu dr. Kristjáns Eldjárns forseta Íslands í desember 2016 ákvað Minjastofnun Íslands, í samráði við húsafriðunarnefnd, að kosta byggingarsögulega rannsókn á þeim innviðum Bessastaðakirkju sem fjarlægðir voru úr kirkjunni um 1946 og hafa síðan verið í vörslu Þjóðminjasafns Íslands sem mun annast forvörslu viðanna. Þar á meðal eru altaristöflur, predikunarstóll, altari, kirkjubekkir og fleira sem prýddi áður kirkjuna. Þorsteinn Gunnarsson arkitekt og Argos arkitektar, þeir Stefán Örn Stefánsson og Grétar Markússon arkitektar, unnu að þessari rannsókn. Á grundvelli hennar var unnin tillaga að endurgerð kirkjunnar sem skoða má á Youtube með því að slá inn Bessastaðakirkja.

Búast má við því að skriður komist á verkið á nýju ári. Á vegum Framkvæmdasýslunnar – ríkiseigna er nú unnið að frumáætlun um verkefnið sem byggist á þeim rannsóknargögnum sem áður er getið. Segir Sveinn að gögn sem Framkvæmdasýslan – ríkiseignir mun skila af sér verði lögð fyrir samstarfsnefnd um opinberar framkvæmdir með ósk um að hefja áætlanagerð.

Margrét segir í samtali við Morgunblaðið að allar forsendur séu fyrir hendi til vandaðra endurbóta Bessastaðakirkju í samræmi við listrænt gildi með það að markmiði að tryggja örugga varðveislu til framtíðar, gott aðgengi og aðstöðu til notkunar. „Þessir innviðir sem bjargað var hafa varðveist mjög vel. Við eigum nánast allt sem var í kirkjunni og getum komið þessum innviðum fyrir svo hún fái notið sín á ný. Það er mikið lán og forsjá sem býr að baki þessari varðveislu enda hlaut að koma að því einn daginn að kirkjan yrði lagfærð. Hún var byggð glæsilega á sínum tíma og stendur á grunni eldri kirkna frá elstu tíð.“

Hún segir að við endurgerð Bessastaðakirkju verði ekki bara horft til þess að koma henni í fyrra horf. Einnig verði aðgengi fatlaðra bætt, lýsing, brunavarnir og loftræsting bætt og snyrting fyrir gesti og þannig mætti áfram telja.

Í tillögu Minjastofnunar að endurgerð Bessastaðakirkju segir að ekki sé fýsilegur kostur að færa kirkjuna í upphaflegan búning sinn frá 1795. Rétt sé að miða við ártalið 1846 en lunginn af innviðum kirkjunnar frá þeim tíma hafi verið ósnertur fram að breytingum um miðja 20. öld. Lagt er til að milligerði, altari og altarisgrindur verði sett upp að nýju auk predikunarstóls frá 1709. Þá verði altaristafla úr Dómkirkjunni, sem var í kirkjunni 1864-1946, sett yfir altarið en altaristafla frá 1709 fari á kórgaflinn sunnan altaris og altaristafla eftir Mugg, sem verið hefur í kirkjunni frá 1957, verði sett upp á kórgaflinn norðan altaris.