Ormskríkja aðeins sést þrívegis

Kristín Heiða Kristinsdóttir

khk@mbl.is

Hér er aldrei vont veður,“ segir Sigurður Ægisson á Siglufirði þegar hann er spurður hvernig viðrar fyrir norðan. „Ef það er einhver væta þá kalla Sigfirðingar það sóldögg,“ bætir hann við, vitnandi í gamlan vin. Sigurður er mikill fuglaáhugamaður, hefur fylgst með og myndað fugla í áraraðir og gefið út bækur um þá, nýlega kom út Fugladagbókin 2022, Fuglar á Íslandi og árstíðirnar fjórar. Þar getur fólk skráð tegundir og fjölda fugla þá daga sem því sýnist, hvernig viðrar og svo framvegis. Auk þess er í upphafi hverrar viku mynd og fróðleikur um 52 fugla. Sigurður segist hafa skrifað þessa fugladagbók því margt fólk á Íslandi gefi fuglum að staðaldri að éta í sínum görðum og fylgist vel með þeim.

„Þrjátíu þúsund manns eru í þremur hópum á fésbók sem tengdir eru fuglum, tveir hópar fuglaljósmyndara og einn hópur sem heitir fuglafóðrun. Útgáfa fugladagbókarinnar á upphaf sitt í því að ég og Mikael sonur minn vorum staddir á Höfn í Hornafirði fyrir nokkrum árum, en þar var flækingsfugl sem okkur vantaði að sjá. Sá heitir grænfinka og þetta var þriðja atrenna okkar feðga til að sjá og mynda slíkan fugl. Við lögðum á okkur langt ferðalag, það er sjö tíma akstur héðan til Hafnar og annað eins til baka. Fólkið á Höfn, sem sá grænfinkuna í garði sínum, bauð okkur inn í hús til sín svo við gætum myndað fuglinn. Þar á borði var sænsk fugladagbók, sem ég féll fyrir. Ég sá hvað það væri snjallt að geta skráð hjá sér hvaða fugla maður sér hvenær og hversu marga. Sjálfur gef ég fuglum að éta allt árið og þarf nauðsynlega svona bók, því það snjóar fljótt yfir minnið.“

Litlir fuglar ótrúlega sterkir

Á Íslandi verpa um 75 tegundir fugla að staðaldri en rúmlega 400 fuglar hafa sést hér.

„Helmingur þeirra fimmtíu og tveggja fugla sem eru í fugladagbókinni eru íslenskir varpfuglar en helmingur flækingar. Mig langaði að beina kastljósinu að flækingsfuglum, því við fáum hingað til lands fugla frá Norður-Ameríku, Evrópu, Litlu-Asíu og enn sunnar. Ég setti hjá flækingsfuglunum upplýsingar um hvar og hvenær þeir hafa sést hér á landi, og annað um þá. Til dæmis var hettusöngvara fyrst getið sem hrakningsfugls á Íslandi 1939, en eftir það hefur hann verið árviss gestur. Ég merkti einmitt slíkan fugl árið 2016 á Siglufirði og hann lifði af norðlenskan vetur því hann náðist tvisvar um veturinn. Hann flaug svo heim að vori, því hann kom fram í júlí 2017 í Innverness í Skotlandi. Þetta er stórmerkilegt, því fram að því var talið að fyrir svona lítinn fugl sem kemur yfir Atlantsála í óveðrum síðla árs, með vindinn í bakið, væri of mikil þrekraun að fljúga til baka. Ég og maðurinn sem náði honum í Skotlandi höfum skrifast á allar götur síðan, enda myndast oft góður vinskapur millli fuglaáhugafólks víða um heim. Við tölumst við í hverri viku, hann er afkastamikill merkingamaður og við Mikael sonur minn eigum heimboð þar.“

Með útblásnar kinnar

Kjarnbítur er einn af merkilegu flækingunum sem Sigurður segir frá í fugladagbókinni, en hann er líka kallaður kirsuberjafugl.

„Þetta er alveg mögnuð skepna sem ég sá fyrst á Stöðvarfirði. Hann er með ótrúlega öflugan gogg, þykkan og mikinn, og vöðvarnir sem loka goggnum ná í kringum hauskúpuna. Hann er með öfluga kjálkavöðva og lítur því út fyrir að vera með útblásnar kinnar. Kjarnbítur getur brotið með sínum gogg grjótharða steina úr aldinum, meðal annars ólífukjarna, sem lætur ekki undan fyrr en við 50 kílóa þrýsting.“

Flotmeisan er einnig sárasjaldgæfur flækingur, sem aðeins hefur sést fjórum sinnum hér á landi.

„Til er ljósmynd af henni þar sem hún er að bora sig í gegnum áltappa á rjómaflösku, hún er að ná sér í feitmeti,“ segir Sigurður og bætir við að ólíkt því sem margir halda þá sé óhætt að gefa fuglum brauð, en það verði þó fyrst að bleyta það upp í olíu eða feitmeti, til dæmis ósöltuðu smjöri. Sigurður nefnir ormskríkjuna sem annað dæmi um merkilegan flækingsfugl, en hún hefur aðeins sést þrisvar á Íslandi.

„Hún sást fyrst 1956 á Snæfellsnesi og ekki aftur fyrr en árið 2019 við Reykjanesvita. Sú þriðja sást í Hrísey á Eyjafirði það sama ár, en enginn skilur hvernig hún komst þangað, sennilega hefur hún fokið.“

Markaði upphaf litlaskatts

Sigurður segir einnig í fugladagbókinni frá þjóðtrú sem tengist fuglunum sem þar er að finna, ef einhver er. Gott dæmi þar um er helsingi, fagur fugl sem hefur viðkomu á Íslandi vor og haust á leið sinni til og frá vetrarstöðvum á Bretlandseyjum, aðallega í Skotlandi.

„Hér áður fyrr var ýmist talið að helsingi yxi á lifandi trjám og kæmi þá úr aldinum þeirra, eða á dauðum viði, bátum, skipum og rekatrjám. Koma hans á vorin markaði í Skagafirði upphaf litlaskatts, sem var dálítil aukamáltíð, nokkru á undan morgunmat hjá mannfólkinu.“

Sigurður segir að bókin smellpassi sem hliðarbók í náttúrufræðikennslu í skólum.

„Kennarar geta farið út með krakka og fugladagbækur og hjálpað þeim að bera kennsl á fugla og skrifað í bókina hvað þau sjá, nú eða fjölskyldan heima við. Einnig er fróðlegt fyrir þau að læra um gömlu mánuðina, þorra, góu, hörpu, ýli og svo framvegis, en ég hef merkt inn í bókina hvaða dag hver slíkur mánuður hefst, en litirnir fjórir í bókinni miðast við misseristalið. Mig langar að vekja áhuga fólks á fuglum með þessari bók, rétt eins og öðrum bókum sem ég hef skrifað,“ segir Sigurður sem sendi í fyrra frá sér veglega bók, Íslensku fuglarnir og þjóðtrúin.

„Meiningin hjá mér er að koma með fugladagbók árlega og breyta þá um fugla sem birtast á myndum í henni og um þá fjallað.“