Skrif sem kostuðu töluverð heilabrot

Silja Björk Huldudóttir

silja@mbl.is

„Tilurð margra bóka minna má rekja til þess að ég hef heyrt eða lesið eitthvað sem mér hefur orðið minnisstætt og hefur haldið áfram að sækja á hugann. Fyrir um áratug heyrði ég viðtal við gamlan mann að norðan sem 1947 var kvaddur upp ásamt fleiri alþýðumönnum vegna þess að flugvél hafði týnst í mikilli þoku og leitarflugmaður taldi sig hafa séð brak hátt uppi í fjalli. Leitarhópurinn lagði af stað algjörlega óviðbúinn því að í fjallshlíðinni biðu þeirra 30 látnir Íslendingar,“ segir Einar Kárason um tilurð nóvellunnar Þung ský sem hann hefur sent frá sér. Í inngangi bókarinnar kemur fram að frásögnin sé sótt í flugslys sem varð 1947 þegar farþegavél fórst í Héðinsfirði, en öllu er þó breytt og aukið við sem þurfa þykir. Þannig eru persónurnar hreinn skáldskapur auk þess sem sagan er látin gerast nokkrum árum síðar.

Efni sem leitaði á mig

„Þegar ég heyrði viðtalið á sínum tíma fannst mér svo merkilegt hvernig hann sagði frá þessu. Þótt meira en fimmtíu ár væru liðin frá atburðinum mundi hann ótrúlegustu smáatriði. Þegar hann sagði frá því sem erfitt var að verða vitni að heyrðist hvernig hann þurfti að beita röddinni til þess að koma í veg fyrir að hún brysti,“ segir Einar og rifjar upp að hann hafi hugsað mikið um þessa frásögn en alls ekki séð fyrir sér hvernig hann gæti notað efnið í skáldsögu. „En efnið hélt áfram að leita á mig og þá fór ég að leita ýmissa leiða til að geta unnið með það,“ segir Einar og tekur fram að þótt hann noti slysið 1947 sem kjarna sögunnar hafi hann lesið sér til um önnur flugslys og fléttað inn í frásögn sína. „Ég tók mér síðan það bessaleyfi að fara með efnið hingað og þangað, búa til allar þessar persónur og láta persónur bjargast,“ segir Einar og tekur fram að skrifin hafi kostað sig töluverð heilabrot.

Þung ský er önnur nóvellan sem þú sendir frá þér þar sem hamfarasaga er í forgrunni, en 2018 kom Stormfuglar sem byggist á atburðum á Nýfundnalandsmiðum í febrúar 1959, þegar íslenskir togarar á karfaveiðum lentu í mannskæðu fárviðri í fimbulkulda. Hvað er það við hamfarasöguna sem heillar þig sem höfund?

„Það sem heillar mig og ég finn að gæti verið nálægt mínum styrkleikum er óvenjulegt fólk og stórir atburðir. Hjá sumum af mínum uppáhaldshöfundum liggur snilld þeirra í því að gera hversdagslega atburði og andrúmsloft að mikilli ljóðrænu,“ segir Einar og bendir á að hann sé til dæmis mikill aðdáandi Knuts Hamsun. „Ég segi stundum að eftir því sem minna gerist í bókum hans því betri verði þær. Mínir hæfileikar liggja ekki í því að búa til ljóðrænu út úr litlu. Frekar að hafa stóra atburði og reyna samtímis að draga úr öllu, því þeir mega ekki verða of stórir.“

Lýsingar þínar á viðbrögðum þeirra sem koma fyrstir á slysstað eru afar trúverðugar. Það liggur því beint við að spyrja hvort þú hafir unnið mikla rannsóknarvinnu í þeim efnum til að geta skrifað svona?

„Ég fann á lýsingum mannsins í fyrrnefndu viðtali hvað þetta var honum erfitt og sló hann út af laginu. Sem höfundur reyni ég eðlilega að setja mig í þessi spor. Ég er alveg viss um að væri maður í sömu aðstæðum væri fyrsta viðbragðið annaðhvort að hníga niður hágrátandi eða reyna að koma sér í burtu sem fyrst. Samt sem áður veit maður að skyldan kallar,“ segir Einar og rifjar upp að mennirnir sem að slysstað komu á sínum tíma hafi ekki verið þjálfaðir björgunarsveitarmenn sem undirbúnir hafi verið undir andlega erfiðar aðstæður. „Lenskan hér áður fyrr var að ef eitthvað var erfitt þá átti bara að þegja um það og reyna að gleyma. En svona reynsla fer ekki svo auðveldlega út úr kerfinu, eins og heyrðist svo skýrt í viðtalinu. Hann mundi allt í smáatriðum og upplifði atburðina greinilega mjög dramatískt þó svona langt væri um liðið,“ segir Einar og tekur fram að þótt hann hafi ekki rannsakað sérstaklega áfallafræði hafi hann kynnt sér aspergerheilkenni vel til að geta skrifað aðalsöguhetjuna, Theodór, með trúverðugum hætti. Tekur hann fram að hann hafi löngum heillast af fólki sem er öðruvísi og á einhverju rófi. „Mér finnst slíkt fólk mjög spennandi þar sem það hefur einhverja aðra skynjun en við.“

Ljósmóðir spennandi týpa

Þung ský, líkt og Stormfuglar þar á undan, hverfist að stærstum hluta um reynslu karla. Þú skrifar engu að síður nokkrar mikilvægar konur inn í bókina, t.d. ljósmóðurina Ethel.

„Þessi ljósmóðir er týpa sem mér hefur þótt geysilega spennandi,“ segir Einar og rifjar upp að fyrir nokkrum árum hafi hann í Landnámssetrinu sett upp sögusýningu sem nefndist Íslenskar hetjur. „Ein af söguhetjunum var ljósmóðir að norðan sem hét Jakobína Svanfríður Jensdóttir Stæhr sem Guðrún Björnsdóttir frá Kornsá skrifaði um í bókinni Íslenskar kvenhetjur . Mér fannst Jakobína sem týpa svakalega skemmtileg og ákvað að nota hana þar sem hún er ein af mínum uppáhaldskarakterum, ekki síst vegna þess hversu tilsvör hennar voru oft góð,“ segir Einar og tekur fram að honum hafi þótt fyndið um daginn þegar einhver hafði á orði að Ethel í bók hans væri aðeins of ýkt vegna tilsvara sinna. „Þetta er hins vegar gott dæmi um það hvernig raunveruleikinn getur verið ýktari en skáldskapurinn.“

Aðspurður segist Einar sennilega ekki búinn að leggja hamfarasögurnar alveg á hilluna. „Þegar ég fattaði hvað nóvelluformið hentar þessum sögum vel sá ég strax í hendi mér að þetta væri tilvalinn þríleikur,“ segir Einar og tekur fram að hann sé þegar kominn með hugmynd að næstu bók en venju samkvæmt skrifi hann ekkert í desember heldur setjist við skriftir 1. janúar. „Það styttist í nýtt ár,“ segir Einar og upplýsir að hann muni í næstu bók sennilega „horfa út á hafflötinn án þess þó að horfa til skips“, segir Einar leyndardómsfullur.