Örlögin tóku í taumana í Lundúnum 1949

Vorið 1932 er ys og þys utan við glugga íbúðarhúss við Bergstaðastíg í Reykjavík. Þetta er í miðri heimskreppunni. En innan veggja hússins ríkir mikil gleði. Hjónunum Fanný Egilson og Högna Halldórssyni fæðist dóttir og fær hún nafnið Guðrún. Heitir í höfuðið á ömmu sinni.

Fanný og Högni hafa margt á prjónunum. Innan tíðar eru þau flutt úr miðborginni og langleiðina upp að Elliðaám. Þar hefur Högni fest kaup á landi sem tilheyrði hjáleigunni Vík. Þau eru í raun flutt út í sveit þótt hin vaxandi Reykjavík sé í túnfætinum hjá þeim. Þar reisa þau sér glæsilegt einbýlishús, steinsteypt og í dag stendur það í miðri Reykjavík, nánar tiltekið við Langholtsveg 145.

Á þessum árum sinnir Fanný heimilinu og einkadótturinni en Högni starfar hjá Mjólkurbúi Reykjavíkur. Þegar Guðrún er 9 ára brýst út heimsstyrjöld að nýju, aðeins 19 árum eftir hildarleikinn mikla sem mótaði Evrópu upp á nýtt. Herinn kemur til landsins, fyrst sá breski og síðan sá ameríski skömmu síðar. Í þeim umsvifum öllum sér Högni tækifæri. Eftirspurn eftir kjöti vex gríðarlega og á landi sínu kemur hann sér upp svínabúi og afurðir þaðan þjónuðu herliðinu næstu árin.

Reksturinn tryggði þeim örugga efnhagslega stöðu og heimilið var glæsilegt á þess tíma mælikvarða. Guðrún gekk í Laugarnesskóla. Þar eignaðist hún góða vini og m.a. Elínu Óladóttur og átti sá vinskapur eftir að vara alla tíð og ferðast þær enn þá saman um heiminn.

Héldu til náms í Lundúnum

Og ævintýraþráin gerði vart við sig hjá þeim vinkonum. Það þurfti ekki miklar fortölur gagnvart föður Guðrúnar og móður til þess að þau létu það eftir henni að halda til Lundúna þar sem hún og Elín fengu inni í enskuskóla. Þetta var árið 1949 og stóð námið í tæpt eitt og hálft ár.

„Þetta var góður skóli fyrir bæði drengi og stúlkur. Við vorum á heimavist en drengirnir dvöldu utan skólans. Þetta var merkilegur skóli þar sem saman komu nemendur frá öllum mögulegum löndum.“

Guðrún rifjar þetta upp og er ekki laust við að hún verði nokkuð dreymin á svip, kannski vegna þess að ríflega 70 ár eru liðin frá þessum atburðum, en sennilega þó frekar vegna þess hvað sagan sjálf felur í sér.

„Ég held hreinlega að þau hafi látið allt eftir mér,“ segir hún þegar hún minnist foreldra sinna.

Hefur stúlkurnar, þá 17 ára, ekki órað fyrir því hvaða þráð örlögin myndu spinna Guðrúnu upp frá þessu.

Á sama tíma og þær stöllur héldu til höfuðborgar Bretlands lagði ungur maður, Belgi að uppruna, í ferð til eyjunnar í norðri. Hann stundaði þá viðskiptanám og stóð á tvítugu, fæddur 1928. Ferðalagið yfir Ermarsundið var í sama tilgangi og hjá íslensku vinkonunum, að ná tökum á tungumáli heimamanna.

„Við fengum leyfi til að fara út á laugardögum og sunnudögum. Þá skemmtum við okkur og hittum aðra krakka. Guð hvað þetta var góður tími,“ lýsir Guðrún og segir að þessi tími hafi verið mjög skemmtilegur.

Og þar hitti hún unga Belgann og þau tóku tal saman. Þar var kominn Charles Ansiau, sem búsettur var í Brussel ásamt foreldrum sínum en faðir hans hafði byggt upp stöndugt iðnfyrirtæki með viðskiptatengsl um allan heim. Þau Guðrún og Charles urðu ástfangin. Þegar ég spyr hana hvort það hafi verið ást við fyrstu sýn leitar hugur hennar greinilega langt aftur til sumarsins 1949.

Bar strax mikið traust til hans

„Það er ég ekki viss um. En ég fann það strax að ég bar mjög mikið traust til hans.“

Áður en dvölinni lauk héldu vinkonurnar frá Reykjavík ásamt nokkrum vinum með flugi til suðurstrandar Frakklands og dvöldu nokkra daga í hafnarborginni Nice. Er það athyglisverð tilviljun í ljósi þess að síðar átti Guðrún eftir að búa sér annað heimili þar í borginni – en meira um það síðar.

Guðrún hélt heim um jólin 1950 en Charles var enn eitt ár í London við að klára sitt nám. Þau voru staðráðin í að halda sambandi. Hlutirnir gerðust að mörgu leyti hægar í þá daga en nú, ekki síst sökum þeirra tæknibreytinga sem orðið hafa. Guðrún réð sig í skrifstofustarf hjá O. Johnson og Kaaber í Reykjavík og á sama tíma lenti Charles í mikilli svaðilför. Faðir hans kom á þessum dögum að umfangsmiklum námugreftri í Ísrael en þetta var skömmu eftir að frelsisstríðinu þar í landi lauk. Var Charles sendur til þess að stýra vinnuflokkum á svæðinu og segir Guðrún að það hafi hálft í hvoru verið gert til þess að sýna að Pierre, faðir Charles, væri reiðubúinn að hætta syni sínum á þessar slóðir, eins og öðrum starfsmönnum fyrirtækisins.

„Ég gerði mér ekki grein fyrir því á þessum tíma hversu mikið hættuspil þetta verkefni var. Kannski sem betur fer. Ástandið þarna var mjög ótryggt og Charles var með öryggisvörð með sér hvert sem hann fór.“

Þau héldu góðum tengslum á þessum tíma.

„Við skrifuðumst mikið á og ég fór að sækja frönskutíma hjá Melittu Grünbaum, eiginkonu Viktors Urbancic tónlistarfrömuðar. Hún var yndisleg kona en hún átti mjög bágt. Mér fannst hún alltaf eiga mjög erfitt með að vera á Íslandi, fjarri sínu gamla heimalandi. Og hún hafði misst mikið. Margt af hennar fólki hvarf í stríðinu,“ segir Guðrún og minnist aðstoðar Melittu við frönskunámið af miklum hlýhug.

Giftu sig í Reykjavík

Liðu nú tæp þrjú ár og ákváðu Guðrún og Charles að ganga í hjónaband. Reyndist það nokkur flækjufótur, ekki aðeins vegna þess að haf og lönd skildu að heldur einnig vegna þess að Charles tilheyrði kaþólsku kirkjunni í Belgíu en Guðrún þeirri lúthersku hér heima. Hún lýsti sig þó reiðubúna til að að ganga í kaþólsku kirkjuna og ala börnin, ef einhver yrðu, upp í kaþólskum sið. En líkt og fyrri daginn vissi Guðrún einnig hvað hún vildi og var ákveðið að brúðkaupið færi fram heima á Íslandi og fór athöfnin fram í Kristskirkju á Landakotshæð.

„Tengdafjölskylda mín kom til landsins með áætlunarflugi í gegnum Lundúnir og við héldum veislu í garðinum á Langholtsvegi. Þetta var 18. maí 1953.“

Guðrún segir að þótt vissulega hafi fjölskyldurnar verið ólíkar á margan hátt, og að eflaust hafi það verið sérstakt fyrir Pierre og Hortense, móður Charles, að sjá hann kvænast ungri konu frá Íslandi, hafi þau alla tíð tekið henni og reynst afar vel.

Degi eftir brúðkaupið héldu þau af landi brott og lá leiðin þá til Parísar.

„Þar beið okkar gljáfægður svartur Austin. Tengdaforeldrar mínir héldu áfram til Brussel en við Charles í brúðkaupsferðina okkar. Við fórum akandi niður til Ítalíu og ferðuðumst um landið.“

Tíð ferðalög um heiminn

Að ferðinni lokinni tók alvara lífsins við, en örlagadísirnar höguðu því þannig að lífshlaup Guðrúnar hefur orðið með allt öðru móti en hefði getað orðið, hefði hún ekki sótt enskuskólann í Lundúnum árið 1949. Í hinu nýja heimalandi biðu spennandi verkefni og lagði hún m.a. stund á nám í listfræði.

„Við Charles eignuðumst svo þrjár dætur, þær Christine, Catherine og Chantal, svo að við höfðum alltaf meira en nóg við að vera. Störfum Charles fylgdu einnig mikil ferðalög alla tíð og þegar faðir hans fékk hjartaáfall þá tók hann við rekstrinum, löngu áður en við gerðum ráð fyrir að til þess kæmi.“

Og starfsemin dró þau víða um heim og útgerðin var umsvifamikil. Þegar mest lét var fyrirtæki Charles með 15 skipapramma í förum á ánum Rín og Maas í Hollandi en þeir fluttu einkum efnavörur ýmiss konar sem fyrirtækið seldi fyrirtækjum á borð við Rio Tinto.

Eitt þessara skipa fékk nafnið Guðrún og á heimili þeirra hjóna er fagurlega smíðað líkan af því sem heldur minningu þessara miklu umsvifa á lofti.

„Við fengum líka tækifæri til þess að kynnast framandi menningu í Kína og Japan og þar var Charles í miklum viðskiptum með stál.“

Viðskiptatengsl á Íslandi

Og þessi umsvif rötuðu einnig til Íslands. Þannig kom Charles að sölu vélbúnaðar í Sigölduvirkjun sem Landsvirkjun reisti á áttunda áratug síðustu aldar og þá seldi hann Loftleiðum einnig klæðningu og glugga sem í áratugi prýddu Hótel Loftleiðir í Vatnsmýri.

„Í þessum viðskiptum kynntumst við yndislegu fólki og Charles átti góða vináttu manna eins og Jóhannesar Einarssonar, sem síðar var lykilmaður hjá Cargolux, og einnig Eiríks Briem hjá Landsvirkjun. Þeir urðu miklir mátar, höfðu báðir gaman af því að yrkja og sendu hvor öðrum ljóð. Eins hafði hann náið samband við Má Maríusson, aðstoðarforstjóra fyrirtækisins.“

Oft hafa tilviljanir ráðið því að lífið hefur tekið óvænta stefnu hjá Guðrúnu. Upp úr veikindum tengdaföður hennar hófst nýr kafli í lífi fjölskyldunnar sem enn stendur og er hann í raun með miklum ólíkindum.

„Pierre hafði aldrei hlustað á tónlist. Eftir að hann fékk hjartaáfall og var rúmliggjandi fékk hann hins vegar áhuga á henni og hlustaði mikið. Dætur okkar lærðu á píanó. Það var keypt hefðbundið hljóðfæri á heimilið en Pierre fannst það ekki nógu gott þannig að hann keypti forláta flygil frá Steinway og Christine dóttir okkar var duglegust í tónlistarnáminu. Hann gaf henni flygilinn. Hljóðfærið er enn á heimili hennar og báðir synir hennar spila mikið. Árið 1972 var haldin mikil tónlistarkeppni í borginni og í útvarpinu var auglýst eftir fólki sem ætti píanó og gæti hýst keppendur sem kæmu erlendis frá til keppninnar. Catherine dóttir okkar lagði til að við myndum bjóða keppendur velkomna þar sem við hefðum aðstöðu til þess.“

Tengsl við þekkta listamenn

Meðal þeirra sem dvöldu á heimili Guðrúnar og fjölskyldu var ungur bandarískur píanóleikari, Emanuel Ax að nafni. Þrátt fyrir augljósa hæfileika renndi gistifjölskylduna ekki í grun að þarna væri kominn listamaður sem ætti eftir að setja svip sinn á alþjóðlega tónlistarsenu á komandi áratugum en Ax er í hópi virtustu einleikara heims, hefur unnið til Grammy-verðlauna og fyllir stærstu tónlistarhús heimsins þar sem hann spilar. Um langt árabil hefur hann verið prófessor við hinn virta Juilliard-háskóla í New York.

„Þar lagði vinur minn, Víkingur Heiðar Ólafsson, stund á nám á sínum tíma. Emanuel hefur sagt mér að hann hafi mikið álit á honum.“

Á keppnisdögunum í upphafi áttunda áratugarins mynduðust vinatengsl sem hafa haldið æ síðan og Guðrún ferðast vítt og breitt um heiminn, einkum þó Evrópu til þess að hlýða á Ax.

„Það sama á við um hina tónlistarmennina tvo. Annar þeirra er þó því miður látinn en við höfum haldið tengslum við fjölskyldu hans. Það hefur veitt okkur svo mikla, mikla gleði að fylgja þessum listamönnum eftir og njóta þess sem þeir hafa gefið okkur og öðrum unnendum klassískrar tónlistar. Við álítum okkur afar heppin að hafa kynnst þessum hæfileikaríku ungu listamönnum þegar þeir voru að stíga sín fyrstu skref á listabrautinni.“

Guðrún hefur alla tíð haft góðar tengingar við íslenskt lista- og menningarlíf, ekki síst það sem borist hefur út fyrir landsteinana. Í hópi góðra vina er t.d. Rut Ingólfsdóttir sem nam fiðluleik í Brussel, löngu áður en stórt Íslendingasamfélag byggðist upp í borginni.

„Þá langar mig einnig að nefna Pál Skúlason, fyrrum rektor Háskóla Íslands. Hann var okkur einnig mjög kær. Hann nam heimspeki í Löven, m.a. hjá Paul Ricæur, rétt eins og núverandi forseti Frakklands, Emanuel Macron. Charles hafði mikið yndi af því að ræða heimspeki við Pál.“

Sæmd fálkaorðunni 1978

Guðrún gerir í hógværð sinni lítið úr aðstoð sinni við þá samlanda hennar sem áttu leið um borgina og Belgíu á þessum árum. Fálkaorða sem hún var sæmd árið 1978 í þágu Íslands og Íslendinga vitnar þó um að þar hefur hún lagt drjúgan skerf af mörkum.

„Ég gerði í raun ekki neitt. Þegar fólk bankaði upp á þá opnaði ég en annað var það ekki.“ Fjölmargir vinir Guðrúnar frá þessum tíma og sennilega allir sendiherrar sem þjónað hafa íslenskum hagsmunum í Brussel hafa þó öllu meiri sögu um framlag hennar að segja (sjá rammagrein).

Menningaráhuginn hefur dregið Guðrúnu vítt og breitt um heiminn en af samtölum við hana má ráða að tvennt sé henni afar ofarlega í huga, auk tónlistarinnar sem skipar heiðurssess af augljósum ástæðum. Það er menning Rússlands og gyðingdómurinn. En hvaðan kemur þessi áhugi? Og ég spyr fyrst út í áhugann á stórveldinu í austri.

„Ég veit það ekki almennilega en mig grunar að það tengist æsku minni. Þegar ég var barn höfðum við mikil tengsl við Vífilsstaði og berklaspítalann sem þar var starfræktur. Eiginmaður frænku minnar, Ólafur Geirsson, var læknir þar. Sumir sjúklingarnir sem höfðu fótaferð komu gjarnan með strætó inn í bæ og gengu uppeftir til okkar á Langholtsveginn og litu við í kaffi. Þar var einn maður mjög eftirminnilegur sem ræddi mikið við foreldra mína um Rússland og allt sem rússneskt var. Þar hefur þessi áhugi sennilega kviknað.“

En gyðingdómurinn?

„Það er sömu sögu að segja. Ég veit það ekki almennilega en sennilega tengist það fyrrnefndum áhrifum frá Melittu sem ég minntist á áður og öðrum gyðingum sem ég kynntist sem barn og ung kona. Ég hef kynnst mörgum gyðingum í gegnum árin sem hafa merka sögu að segja og þetta hefur allt vakið mikinn áhuga hjá mér.“

Og þannig er það með Guðrúnu að þegar hún fær áhuga á einhverju þá fylgir hún því eftir. Hefur hún t.d. viðað að sér miklu gagnasafni um Melittu og Viktor Urbancic og dregur nú fram nýlegt ættartré sem tengir fjölskylduna sem festi rætur á Íslandi við stóran ættboga erlendis.

Á slóðum Grimaldi og Sveinbjarnar Egilssonar

Nýverið var greint frá fyrirlestri í Morgunblaðinu sem Sigrún Magnúsdóttir var í þann mund að flytja um Þuríði Þorbjarnadóttur úr garðhúsum sem giftist markgreifa af Grimaldi-ættinni. Í viðtali við Sigrúnu bar nafn Guðrúnar fyrir augu enda hefur hún kynnt sér sögu Þuríðar í þaula og grafið upp áður óþekkt gögn sem tengjast stuttu lífshlaupi hennar. Lagðist Guðrún meira að segja í rannsóknarvinnu til að hafa uppi á leiði Þuríðar og fann eftir talsverða leit.

Blaðamaður hefur kynnst þessari elju og eðlilegri forvitni Guðrúnar á eigin skinni. Þegar eldri sonur minn fæddist 17. nóvember 2016 hafði hún samband og fagnaði dagsetningunni sérstaklega. Benti mér á að sameiginlegur forfaðir okkar, Sveinbjörn Egilsson, rektor, skáld og þýðandi, hefði verið sæmdur heiðursdoktorsnafnbót við háskólann í Breslau þennan dag árið 1848. Kom þekkingin á þessu tiltekna atriði undirrituðum mjög á óvart.

„Ég hef lengi heillast af Sveinbirni og fyrir nokkrum árum fór ég til Wroclaw í Póllandi, sem áður hét Breslau, heimsótti háskólann og skoðaði gögnin sem tengjast þessari viðurkenningu sem hann hlaut. Það var mikið ævintýri.“

Skömmu áður en kórónufaraldurinn skall á hafði Guðrún lokið ríflega viku langri heimsókn til Armeníu þar sem hún í góðum hópi kynnti sér m.a. sögu gyðinga þar í landi. Og það er á Guðrúnu að heyra að hún er með margt á prjónunum.

„Ég hef alltaf haft gaman af að ferðast í góðra vina hópi og einnig að taka á móti gestum. Ég ætla að halda því áfram á meðan heilsan leyfir,“ segir hún glöð í bragði. Guðrún verður níræð á nýju ári og það er ekki að sjá að aldurinn bíti nokkuð á henni. Það er eins og var með Fanný móður hennar sem bjó heima hjá sér á Langholtsveginum langt fram á tíræðisaldur en hún lést árið 1999.

Margir vinir og kunningjar hafa kynnst rausnarskap og gestrisni þeirra hjóna í gegnum áratugina. Lengi áttu þau sitt annað heimili í fallegu húsi niðri við höfnina í Nice við suðurströnd Frakklands. Þar áttu þau einnig lystisnekkju sem þau höfðu gaman af að bjóða vinum á þegar þannig stóð á.

„Við seldum hana fyrir löngu síðan. Okkur þótti mikil binding í því og þegar skipstjórinn sem hafði umsjón með bátnum lést þá þótti okkur gott að setja punktinn aftan við þá sögu.“

En verkefnin eru enn til staðar og þegar blaðamaður kveður Guðrúnu í rigningunni í Brussel er þétt dagskrá fram undan þar sem ævintýrin bíða handan við hornið.