Lag sem lifir með þjóðinni

Árið 1985 unnu Rúnar Sigurður Birgisson, sem í dag er bankastjóri Bókabankans, og Axel heitinn Einarsson, tónlistarmaður og lagahöfundur, mikið saman að gerð útvarpsauglýsinga í Stúdíó Stöðinni, ekki síst fyrir nýju tónlistarrásina, Rás 2. Vinnudagarnir voru gjarnan langir og kvöld eitt í einni pásunni settist Axel niður og spilaði lag fyrir félaga sinn sem hann hafði skömmu áður samið. „Það kviknaði strax á einhverju hjá okkur báðum og við fórum að ræða hvað við ættum að gera við þetta lag,“ rifjar Rúnar upp, „en ég eigna Axel hugmyndina.“

Árið áður höfðu Bob Geldof og félagar í Band Aid slegið rækilega í gegn með jólasmellinum Do They Know It's Christmas í Bretlandi, en allur ágóði af sölu hans rann til bágstaddra í Afríku, og kollegar þeirra í Bandaríkjunum komið í kjölfarið með We are the World. Sá hópur kallaði sig USA for Africa. Lag Axels sló Rúnar þannig að þar gæti verið komið framlag okkar Íslendinga til þessa göfuga málefnis.

„Ég fór beint á fund vinar míns Péturs W. Kristjánssonar og honum leist strax vel á hugmyndina. Guðmundur Einarsson og Sigurjón Heiðarsson, sem hvorir tveggja eru drífandi menn, voru einnig með í ráðum. Pétur hvatti mig til að leita til Björgvins Halldórssonar og fá hann til að stýra tónlistarhluta verkefnisins. Björgvin væri þekktur fyrir að koma hlutum í verk og nyti mikillar virðingar í bransanum sem myndi hjálpa okkur að fá sem flesta til liðs við okkur. Ég má einnig til með að nefna Gunnar Þórðarson, Eyþór Gunnarsson og Þórir Baldursson sem útsettu lagið.“

Þá vantaði textann. Rúnar settist sjálfur niður og byrjaði að föndra við hann enda þótt hann vissi innst inni að hann væri ekki rétti maðurinn í verkið. „Þá gerist það að inn í stúdíóið gengur Jóhann G. Jóhannsson heitinn og heyrir gaulið í mér. Honum fannst þetta strax áhugavert og horfði lengi í augun á mér og spurði: „Má ég semja textann?“ Ég varð þetta líka feginn, að vera höggvinn niður úr snörunni. Og það af þessum turni í íslenskri tónlistarsögu. Það er bara eitt skilyrði, sagði ég við Jóa: Textinn þarf að vera klár á morgun vegna þess að þá förum við að hitta Bó. Jói samþykkti það.“

Daginn eftir sneri Jóhann aftur – ósofinn en með textann í handraðanum. „Voðalega ertu þreytulegur, Jói minn, sagði ég. Ertu ekki vanur að hrista svona texta fram úr erminni? Hann brosti góðlátlega og viðurkenndi að þetta hefði verið aðeins meira mál. Enda mikið undir. Og þvílík smíð! Mín fyrstu viðbrögð voru að taka bara utan um Jóa. Þarna um kvöldið varð líka nafnið á laginu til – Hjálpum þeim. Ef þessi texti er ekki kominn inn í nýjustu útgáfu Sálmabókarinnar hvet ég þjóðkirkjuna til að ganga í málið. Þar á hann heima. Það er svo mikill kærleikur í þessu hjá Jóa. Hann tendraðist allur upp og svona átti þetta einfaldlega að vera.“

Rúnar kveðst auðmjúkur og þakklátur fyrir viðtökurnar sem þeir fengu í framhaldinu en hópurinn hlaut nafnið Íslenska hjálparsveitin.

– Sögðu allir sem þið leituðuð til já?

„Allir sem áttu heimangengt – nema Stuðmenn.“

– Hvers vegna vildu þeir ekki vera með?

„Opinbera skýringin var sú að það væri af „pólitískum ástæðum“. Gerð hefur verið dauðaleit að þeim pólitísku ástæðum í 36 ár en ekkert fundist. Ég held að þetta hafi bara verið egóið hjá Stuðmönnum; þeir voru vanir að stjórna sínum verkefnum sjálfir og hafa ábyggilega ekki viljað koma inn í verkefni hjá öðrum. En ég er löngu búinn að fyrirgefa þeim.“

Menn lögðu talsvert á sig til að ná röddunum í lagið. Þannig fór Gunnar Þórðarson alla leið til Stokkhólms, með masterteipið undir hendinni, til að taka upp eina línu með Bubba Morthens, sem var staddur þar um þær mundir.

Kærleikur yfir öllu

Það voru ekki bara listamennirnir, fyrirtækin í landinu voru boðin og búin að styrkja verkefnið. Rúnar nefnir Borgarprent, Prisma og Flugleiðir í því samhengi en einnig komu fjölmörg önnur fyrirtæki að borðinu. „Við nutum hvarvetna velvildar og það var mikill kærleikur yfir öllu þessu verkefni.“

Sjálfur var Rúnar ekki nema 25 ára á þessum tíma og segir verkefnið hafa verið ómetanlega lífsreynslu. „Þetta víkkaði sjóndeildarhringinn hjá mér verulega. Ég fékk innsýn í tónlistarheiminn og kynntist fjölda fólks sem ég hef verið í góðu sambandi við síðan.“

Þegar kórsöngurinn var tekinn upp í Hljóðrita í Hafnarfirði, með þátttöku allra söngvaranna, mætti fréttastofa RÚV á svæðið; þar á meðal Maríanna Friðjónsdóttir pródúsent með kerti. „Það var vel til fundið en Maríanna var búin að hugsa þetta lengra. Morguninn eftir hringdi hún og bað mig um að kíkja upp í sjónvarpshús. Þegar þangað var komið var Maríanna útgrátin. Hún hafði þá setið við alla nóttina og farið yfir myndefni af sveltandi börnum í Afríku til að klippa saman við myndirnar úr Hljóðrita og var gjörsamlega búin á því. Úr varð þetta magnaða myndband og tárin komu líka fram hjá mér þegar ég sá afraksturinn. Maríanna á mikið lof skilið fyrir þetta framtak sem kom mér gjörsamlega í opna skjöldu. Ætli þetta sé ekki eina tónlistarmyndbandið í heiminum sem leiðandi fréttastofa hefur framleitt?“

Þjóðin tók Hjálpum þeim með kostum og kynjum en gullplata fékkst vegna 10 þúsund seldra eintaka gegnum dreifingu Skífunnar. Rúnar segir upp undir annað eins hafa selst gegnum kirkjur og fleiri aðila. „Allt skilaði það sér með heiðri og sóma til Eþíópíu,“ segir hann.

Enda þótt Hjálpum þeim sé ekki jólalag í eiginlegum skilningi þá skýtur það alltaf upp kollinum á aðventunni. Rúnar fagnar því. „Þetta lag lifir með þjóðinni og minnir okkur á þá staðreynd að margir eiga bágt í heiminum – og það hefur ekkert batnað á þessum 36 árum. Betur má ef duga skal!“