Ætlar Seðlabanki að hengja bakara fyrir smið?

Ég skrifaði blaðagrein 4. janúar sl. undir fyrirsögninni „Er jörðin enn flöt hjá Seðlabanka“. Ég sest nú aftur við skriftir, annars vegar af því tilefni að Seðlabanki hefur ítrekað gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn til að veikja íslensku krónuna, selur krónur, og hins vegar af því það blasir við að bankinn hyggi á frekari stórfellda hækkun stýrivaxta.

Það er óvenjumikil verðbólga á Íslandi þessa dagana, um 5%, en þessi verðbólga er ekki bara hér, heldur er meðaltalsverðbólga í allri Evrópu svipuð.

Án húsnæðiskostnaðar sem við reiknum inn í framfærsluvísitölu, en fjölmargar þjóðir aðrar gera ekki, væri verðbólga hér 3,7%. Þegar fasteign er keypt er það auðvitað fjárfesting, ekki eyðsla eða neysla. Að vera með húsnæðiskostnað í framfærsluvísitölu orkar því tvímælis.

Meginsök hárrar verðbólgu hér og í flestum vestrænum löndum er þó Covid-veiran, sem lamað og breytt hefur mann- og atvinnulífi stórlega síðustu tvö árin. Mikill hluti framleiðslu varnings fyrir Evrópu fer fram í Kína og Asíu. Þar hefur veiran brenglað vinnslu og framleiðslu á hráefnum og íhlutum, en það hefur svo auðvitað bitnað á samsetningariðnaðinum – mörg fyrirtæki á þessum sviðum hafa orðið að gefast upp – og svo þegar hjólin fóru loks að snúast aftur eftir að bóluefni var fundið og komið í notkun hafði afkastageta í vinnslu, framleiðslu og svo flutningum dregist saman í þeim mæli að mikill skortur varð nánast á öllum sviðum.

Síðustu misseri hefur framleiðslukostnaður ýmiss varnings frá Asíu hækkað allt að 30-40% og við bætist að flutningskostnaður frá Asíu til Evrópu hefur allt að fimmfaldast.

Covid-faraldurinn er vitaskuld í eðli sínu heilsufarsvandamál, sem svo hefur haft þessi víðtæku efnahagslegu áhrif, en í raun er lausn vandans fólgin í heilsufarslegum aðgerðum, bólusetningu og tryggingu hjarðónæmis, en ekki í efnahagslegum aðgerðum að öðru leyti en því að tryggja þurfti mönnum og fyrirtækjum að komast í gegnum Covid og af stað aftur.

Seðlabanki Evrópu, sem er seðlabanki helstu landa álfunnar, 25 ríkja, ákvað að halda stýrivöxtum óbreyttum, í 0,0%, út 2022, þrátt fyrir þessa stórauknu verðbólgu, þar sem hann leit annars vegar á þennan vanda sem úrlausnarefni fyrir heilbrigðisþjónustuna og hins vegar tímabundinn vanda. Ekki vildi bankinn heldur leggja stein í götu atvinnulífsins og viðreisnar þess eftir Covid með vaxtahækkun. Seðlabanki Sviss ákvað líka að halda stýrivöxtum óbreyttum, sama gerðu Seðlabanki Danmerkur og Seðlabanki Svíþjóðar.

Og, hvað gerir svo Seðlabanki Íslands í grundvallarefnum út frá sömu verðbólguþróun? Hann veður í það að þríhækka stýrivexti, úr 0,5% í 2,0%, og nú virðist blasa við að hann ætli að stökkva upp í 3% í næstu viku. Með því að hækka í 3,0% væri Seðlabanki Íslands búinn að sexfalda stýrivexti á skömmu skeiði.

Þó að verðbólgan hér kunni að nokkru leyti að stafa af ójafnvægi á fasteignamarkaði, eftirspurn umfram framboð, m.a. vegna þess að kaupendum buðust lægri vextir við kaup en áður hafði gerst – þótt þessir vextir væru á sama tíma margfalt hærri en annars staðar í Evrópu – þá er meginorsök verðbólgunnar, hér eins og um alla Evrópu, hækkað verð á innfluttum vörum. Þessi þróun mun líklega haldast fram eftir þessu ári. Eftir það má vænta nýs jafnvægis.

Hvernig getur Seðlabanki ímyndað sér að hann geti slegið á hækkandi verðlag innflutnings á innflutta verðbólgu með því að hækka stýrivexti! Fyrir undirrituðum út í hött.

Hér er til einföld og beinskeytt lausn: Sala á erlendum gjaldeyri og styrking gengis íslensku krónunnar. Þetta gæti Seðlabanki auðveldlega gert í krafti mikils gjaldeyrisvarasjóðs. T.a.m. mætti fara með bandaríkjadal úr 125 í 110-115 krónur og evru úr 145 í 125-130 krónur. Með þessum hætti mætti koma í veg fyrir hækkun á verðlagi innflutts varnings og það á þann veg að aukaverkanir væru hóflegar. Tekjur helstu útflutningsatvinnuveganna myndu minnka í krónum en þeir gera flestir upp í evrum eða dollurum hvort sem er. Tekjur ferðaþjónustu myndu líka rýrna, en þar er mikil og góð uppsveifla fram undan, sem myndi draga mjög úr eða eyða neikvæðum áhrifum rýrnunar. Auk þess væri þetta styrkta gengi svipað og var 2017-2018 þegar ferðaþjónustan blómstraði.

Hví í ósköpum fer Seðlabanki ekki þessa leið? Stjórnvöld lofuðu líka við gerð síðustu kjarasamninga að vaxtastigi yrði haldið lágu. Ætlar nú Seðlabanki líka með þessum vaxtahækkanaæðisgangi að koma þeim málum öllum í uppnám?

Jón Bjarki Bentsson, aðalhagfræðingur Íslandsbanka, skýrði frá því á Stöð 2 að ef vextir á t.a.m. óverðtryggðu 30 milljóna húsnæðisláni myndu hækka þó að ekki væri nema um 2%, þá myndi það þýða tæplega hálfrar milljónar króna aukavexti á ári fyrir skuldara. Tugir þúsunda slíkra lántakenda myndu þá verða fyrir miklum tilgangslausum og óverðskulduðum fjárhagslegum áföllum án þess að nokkur raunverulegur ávinningur fyrir neina nema fjármagnseigendur kæmi í staðinn. Og endurræsing atvinnulífsins eftir Covid yrði þyngri og erfiðari með hærri vöxtum.

Nýr seðlabankastjóri mun hafa sagt að hann teldi ekki ráðlegt að Seðlabankinn væri „gerandi“ á gjaldeyrismarkaðinum en telur hann það þá gott mál og gæfulegt að Seðlabanki vaði inn á húsnæðismarkaðinn og setji þar með fjárhag tugþúsunda fjölskyldna á hvolf með ónákvæmum og óhnitmiðuðum aðgerðum?