Lítið er í spilunum næstu árin

Baksvið

Helgi Bjarnason

helgi@mbl.is

Þegar grannt er skoðað eru töluverðir möguleikar til að auka orkuöflun í landinu, til að mæta þörfum vegna orkuskipta í samgöngum og aukinni eftirspurn eftir grænni orku. Ekki eru þó mörg verkefni að skila orku á allra næstu árum því það tekur tíma að undirbúa og byggja virkjanir. Þá eru ýmsar hindranir í kerfinu sem tefja fyrir.

Einu nýju virkjanirnar sem komast í gagnið á þessu og næsta ári eru Þverárvirkjun sem er smávirkjun í Vopnafirði og stækkun Reykjanesvirkjunar. Ekki er von til að aðrar virkjanir, sem eitthvað kveður að, komist í gagnið fyrr en eftir fjögur til tíu ár.

Hindranirnar felast í seinvirku leyfisveitingaferli, því stoppi sem rammaáætlun er í og óvissu um umgjörð nýtingar vindorku. Ljóst er að vindorkugarðar gætu komið með mikla orku á samkeppnishæfu verði á næstu árum, ef niðurstaða fæst um hvar megi byggja slíkar virkjanir. Kynnt hefur verið frumvarp til breytingar á lögum um rammaáætlun. Nái það fram að ganga þarf stækkun á starfandi virkjun ekki að fara í gegnum rammaáætlun, ef hún fer fram á þegar röskuðu svæði. Getur þetta flýtt uppbyggingu á vissum stöðum, án þess að það bitni á umhverfinu.

Starfshópur umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra skilaði nýlega skýrslu þar sem fram kom að þörf væri á að tvöfalda orkuframleiðslu hér á landi til að standa undir orkuskiptum og áframhaldandi hagvexti. Það samsvarar því að byggja þurfi eina rúmlega 100 MW virkjun á ári.

Leitað var til helstu orkufyrirtækja um hvaða möguleika þau telja sig hafa til að taka þátt í þessu, á næstu fimm til tíu árum.

Hvammur og Þeistareykir

Hvammsvirkjun, 95 MW virkjun í neðri hluta Þjórsár, er það orkuöflunarverkefni Landsvirkjunar sem virðist komið lengst í undirbúningi. Fram hefur komið í Morgunblaðinu að vonast er til að hægt verði að hefja framkvæmdir á virkjunarstað fyrir lok þessa árs og að virkjunin verði gangsett á árinu 2027. Stækkun jarðgufuvirkjunarinnar á Þeistareykjum um 50-60 MW er einnig komin langt í undirbúningi og gæti komist í gagnið 4-5 árum eftir að ákveðið verður að virkja. Þriðja verkefnið er að reisa þrjár litlar aflstöðvar á veituleið Blönduvirkjunar, samtals 30-35 MW. Með því yrði nýtt betur fallið frá Blöndulóni og niður undir Blöndustöð. Það verkefni er í bið vegna takmarkana í flutningskerfi raforku.

Landsvirkjun er einnig með augun á vindorkunni og hefur gert áætlanir um Blöndulund við Blönduvirkjun og Búrfellslund við Búrfellsvirkjun. Hvort verkefni fyrir sig verður með 100-120 MW uppsett afl. Blöndulundur er í nýtingarflokki í tillögum verkefnisstjórnar 3. áfanga rammaáætlunar sem enn eru óafgreiddar á Alþingi. Það verkefni er hins vegar undir sömu sök selt og stækkun Blönduvirkjunar, ekki er hægt að koma rafmagninu á markað. Búrfellslundur fór í biðflokk rammaáætlunar og þrátt fyrir að verkefnið hafi verið endurhannað með tilliti til athugasemda sem fram komu á fyrri stigum losnaði hann ekki úr herkvínni í fyrstu tillögum 4. rammaáætlunar.

Vert er að nefna til viðbótar aflaukningarverkefni Landsvirkjunar. Aflstöðvar fyrirtækisins eru keyrðar nánast á uppsettu afli. Það skapar erfiðleika, ekki síst vegna þess að sveiflur í notkun eru að aukast. Landsvirkjun er með áform um að auka aflið í stöðvunum í Tungnaá um 100 MW, í fyrsta áfanga, en það mun litlu bæta við orkuna eða aðeins um 5-10 gígawattstundum. Þetta stærsta orkufyrirtæki landsins vinnur vitaskuld að fjölda annarra orkukosta þar sem bæði er litið til skemmri tíma og lengri.

Reykjanes og Svartsengi

HS orka er að stækka Reykjanesvirkjun um 30 megawött og er stefnt að því að orkan þaðan komi inn á raforkukerfið eftir ár. Samkvæmt upplýsingum Tómasar Más Sigurðssonar forstjóra er stækkun jarðvarmastöðvarinnar í Svartsengi næst á dagskrá. Öll leyfi eru fyrir hendi til að stækka hana um 22 MW, upp í 85 MW, og gæti viðbótin komist í gagnið í byrjun árs 2025. „Við teljum okkur geta stækkað Svartsengi mun meira, eða allt upp í 105 MW, en eins og lögin eru í dag þyrftum við að leggja þá stækkun fyrir rammaáætlun,“ segir Tómas Már í svari.

HS orka á auk þess í nýtingaráætlun rammaáætlunar Sveifluháls og Sandháls í Krýsuvík. Ef samkomulag næst við landeigandann, Hafnarfjarðarbæ, verður farið í tilraunaboranir fyrir áfangaskipta 100 MW jarðvarmavirkjun. Jóhann Snorri Sigurbergsson, forstöðumaður viðskiptaþróunar, bendir á að auk raforkuframleiðslunnar sé möguleiki á að ná allt að 200 MW af varma sem gæti nýst til að stórauka afhendingaröryggi á heitu vatni á höfuðborgarsvæðinu.

Þá er í tillögum verkefnastjórnar rammaáætlunar 3 gert ráð fyrir Austurengjum í nýtingarflokk sem talinn er álitlegur kostur.

ON ekki með nýjar virkjanir

Orka náttúrunnar er ekki með áætlanir um nýjar virkjanaframkvæmdir á sínum orkvinnslusvæðum. Fyrirsjáanleg aukning er í orkuöflun Orku náttúrunnar á næstu árum með aukinni framleiðslu á heitu vatni í Nesjavallavirkjun og Hellisheiðarvirkjun. Í tillögum að rammaáætlun eru þrír kostir á svæðinu í nýtingarflokki, Hverahlíð II, Þverárdalur og Meitillinn. Samkvæmt upplýsingum frá fyrirtækinu er nauðsynlegt fyrir Orku náttúrunnar að nýta þessi svæði til að svara aukinni eftirspurn eftir heitu vatni á höfuðborgarsvæðinu og til þess að viðhalda framleiðslugetu rafmagns í virkjunum.

Stækka Djúpadalsvirkjun

Fallorka sem er dótturfélag Norðurorku er að undirbúa kaup á viðbótarvél fyrir Djúpadalsvirkjun. Mun hún auka aflgetu að vetri um 12% og árlega orkugetu um 7%. Djúpadalsvirkjun er lítil þannig að á bak við 7% aukningu orkugetu er ekki mikil orka en viðbótin gæti verið komin fljótt í gagnið eða eftir rúmt ár.

Fallorka er með rannsóknarleyfi vegna mikillar stækkunar Djúpadalsvirkjunar, eða um 2-7 MW. Unnið er að ýmsum rannsóknum en talið raunhæft að viðbótin gæti verið tilbúin eftir fimm til sex ár, ef vel gengur. Andri Teitsson framkvæmdastjóri bendir á að vatnsmiðlun nýju virkjunarinnar myndi síðan nýtast þeim tveimur virkjunum sem þegar eru starfandi neðar í ánni.

Vilja Hólmsárvirkjun

Orkusalan, dótturfélag Rarik, er að skoða möguleika á virkjun vatnsafls og vinds ásamt möguleikum á aflaukningu starfandi virkjana. Þá er fyrirtækið með fjölmörg rannsóknarleyfi.

Hólmsárvirkjun sem er 65 MW virkjun með miðlun við Atley hafnaði í biðflokki rammaáætlunar. Ágreiningur var í verkefnastjórn um þessa niðurstöðu og hefur Orkusalan lagt mikla áherslu á að fá þessu breytt og að virkjunin fari í nýtingarflokk. Tillagan er nú til umfjöllunar á Alþingi og Magnús Kristjánsson, framkvæmdastjóri Orkusölunnar, bindur vonir við að virkjunin fái brautargengi.

Orkusalan vinnur einnig að undirbúningi allt að 9,9 MW vindorkuvers við Lagarfossvirkjun á Héraði.

Hamarsvirkjun fyrir austan

Arctic Hydro, sem rekur Hólsvirkjun í Fnjóskadal og er að byggja Þverárvirkjun í Vopnafirði, er að undirbúa fleiri virkjanir. Stærsta verkefnið sem er í bígerð er Hamarsvirkjun í Hamarsdal í Múlaþingi. Það yrði allt að 60 MW vatnsaflsvirkjun sem myndi fæða orku inn á tengivirki Landsnets við Teigarhorn. Verkefnið var til umfjöllunar í rammaáætlun. Skírnir Sigurbjörnsson framkvæmdastjóri bindur miklar vonir við að verkefnið verði sett í nýtingarflokk. Bendir á að ekkert verkefni á Austurlandi sé í nýtingu. Ef allt gangi upp ætti að vera hægt að gangsetja Hamarsvirkjun eftir 6 til 8 ár.

Arctic Hydro hefur hafið umhverfismatsferli vegna Geitdalsárvirkjunar í Múlaþingi. Hún verður allt að 9,9 MW vatnsaflsvirkjun og á að geta hafið framleiðslu eftir 4 til 6 ár. Er þetta virkjun með stýranlega orku, eins og fyrirhuguð Hamarsvirkjun, og bendir Skírnir á að það sé nauðsynlegt að hafa samhliða frekari uppbyggingu vindorkuvera og rennslisvirkjana.

Miðast við afhendingaröryggi

Orkubú Vestfjarða hefur á undanförnum árum farið yfir möguleika til virkjunar á Vestfjörðum. Hafa meira en tíu valkostir verið skoðaðir, allt frá einu megawatti í uppsettu afli og upp í 30 MW. Úr þessu hefur verið vinsað enda margir kostir reynst óhagkvæmir, miðað við núverandi orkuverð, og því verið lagðir til hliðar í bili. Meðal þeirra er Tröllárvirkjun sem tengist Glámu-hálendinu og Vattardal í Reykhólahreppi þótt hún hafi hlotið náð fyrir augum verkefnisstjórnar 4. áfanga rammaáætlunar. Elías Jónatansson orkubússtjóri segir að síðustu árin hafi verið lögð aukin áhersla á valkosti sem hefðu afgerandi áhrif á afhendaröryggi svæðanna. Tveir orkukostir eru sérstaklega til skoðunar nú, að hans sögn. Annar er Kvíslartunguvirkjun í Steingrímsfirði, 9,7 MW. Orkubúið hefur rannsóknarleyfi og yrði virkjunin mikilvægt innlegg í að bæta afhendingaröryggi á Ströndum. Elías telur raunhæft að koma virkjuninni í rekstur innan 5-7 ára, miðað við að leyfisferli gangi eðlilega fyrir sig.

Þá er Orkubúið með 20-30 MW Vatnsfjarðarvirkjun til skoðunar, eins og komið hefur fram, og sótt um rannsóknarleyfi vegna hennar. Elías segir að virkjunin gæti haft afgerandi áhrif á afhendingaröryggi raforku á Vestfjörðum þar sem hún yrði tengd inn á afhendingarstað Landsnets við Mjólká í Arnarfirði. Virkjunin er innan friðlands og þarf að breyta friðlýsingarskilmálum til þess að unnt sé að taka hana til umfjöllunar í rammaáætlun. Orkubúið telur raunhæft að koma virkjuninni í rekstur innan tíu ára.