Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Listakonurnar Bryndís Björnsdóttir, Dísa, og Steinunn Gunnlaugsdóttir segja verk sitt, Farangursheimild , ekki árás á persónur. Ekki á listamanninn Ásmund Sveinsson, mæðginin Guðríði og Snorra á höggmynd Ásmundar og ekki á Nýlistasafnið eða stjórn þess. Þetta kom fram í yfirlýsingu sem þær sendu frá sér vegna umfjöllunar og umtals um verk þeirra.
Eins og Morgunblaðið hefur greint frá fjarlægði lögregla verkið Farangursheimild af stalli sínum fyrir utan Nýlistasafnið í Reykjavík fyrir helgi. Hluti af verkinu var bronsstyttan Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku eftir Ásmund Sveinsson sem stolið var frá Laugarbrekku á Snæfellsnesi í byrjun mánaðarins. Þjófnaðurinn var kærður til lögreglu sem hefur málið nú til meðferðar.
Listakonurnar segja í yfirlýsingu sinni að þær vilji koma þrennu á framfæri; að verk þeirra sé ekki árás á persónur, að þær hafi ekki játað þjófnað á verki Ásmundar og að þær skori á lögreglu að skila Farangursheimild á sinn stað.
Verkið kjarni rasisma í íslensku þjóðfélagi
„Verkið Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku kjarnar í okkar huga hugmyndafræði sem ríkti í íslenskusamfélagi þegar styttan var gerð – og ríkir enn í dag. Sú hugmyndafræði heitir rasismi og á sér djúpstæðar, menningarlegar og kerfislægar rætur. Þegar athöfn, orði eða verki er lýst sem rasísku er því ekki sjálfkrafa átt við að þar að baki búi meðvitaður rasískur ásetningur einstaklings. Með verkinu eigum við hér augljóslega ekki við styttuna einbera, heldur einnig og ekki síður það samhengi sem hún var sett upp í, bæði á heimssýningunni og í tilefni landafundaafmælisins.
Sagan um viðburðaríka ævi Guðríðar er þar einfölduð niður í hvítan kvenlíkama sem fæðir hvítt barn á landsvæði þar sem heiðið fólk með lit í húð bjó fyrir – fólk sem síðar var myrt í milljónatali af annarri bylgju landtökumanna,“ sagði í yfirlýsingu listakvennanna.
Í frétt Morgunblaðsins í vikunni kom fram að lögregla leitar nú leiða til að fjarlægja höggmynd Ásmundar úr eldflaug þeirra Steinunnar og Bryndísar. Listakonurnar segja að þeim hafi ekki verið tilkynnt að verk þeirra yrði fjarlægt og fara fram á að lögregla skili því á sinn stað. „Á meðan enn er tekist á um hvað skuli gera við þann menningararf sem kjarnast í styttunni Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku , þá teljum við með öllu óskynsamlegt að skilja verkin að. Geimflaugin er að svo stöddu besti staðurinn fyrir þessa afsteypu af Fyrstu hvítu móðurinni í Ameríku . Við skorum því á lögregluna að láta ekki verða af aðskilnaðinum, heldur skila verkinu Farangursheimild – Fyrsta hvíta móðirin í geimnum óbreyttu aftur á sinn stað fyrir framan Marshallhúsið.“
Tókst að vekja athygli á sér
• Segir listakonur hagnast á umtali Höskuldur Daði Magnússonhdm@mbl.is
„Þetta bragð þeirra heppnaðist fullkomlega. Fyrir listakonunum vakir raunverulega bara eitt og það er að vekja athygli á verkinu og sér sjálfum í leiðinni,“ segir Guðmundur Oddur Magnússon, Goddur, prófessor við Listaháskóla Íslands, um verkið Farangursheimild eftir listakonurnar Steinunni Gunnlaugsdóttur og Bryndísi Björnsdóttur. Verk þeirra innihélt styttuna Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku eftir Ásmund Sveinsson sem stolið var fyrir skemmstu. Þjófnaðurinn var kærður til lögreglu sem fjarlægði listaverkið sem stóð fyrir utan Nýlistasafnið í Reykjavík.
Goddur segir í samtali við Morgunblaðið að listakonurnar hafi örugglega verið meðvitaðar um að það orki tvímælis að taka verk annarra af stalli sínum. „Og þetta er raunverulegur þjófnaður. En þær eru nógu kaldar til að gera þetta því þeim liggur nógu mikið á hjarta. Þetta hefur reyndar oft verið svona í listasögunni að þeir listamenn sem eiga verk sem orka tvímælis og vekja athygli og umtal, jafnvel þótt það sé neikvætt, virðast alltaf hagnast á því í framtíðinni. Því hafi það verið þess virði að gera þetta því allt í einu urðu nöfn þeirra ógleymanleg.“
Umræðan sjálfsögð
Goddur segir að sjálfur hafi hann gaman af því þegar einhver taki sig til og hristi upp í hlutunum. „Ég kippi mér ekkert upp við það að einhver dansi á línunni. En ég hef heldur ekkert á móti því að aðrir rjúki upp á móti ef þeir hafa eitthvað til síns máls. Það er bara sjálfsagt að það verði til umræða um eitthvað sem okkur liggur á hjarta og þykir heitt í það skiptið. Rasismi er sannarlega eitt þessara mála og það eru alltaf að dúkka upp fréttir er varða rasisma. Hvort sem það er Sigurður Ingi eða þessi þeldökki í strætisvagninum. Það voru bæði stórmál.“Spurður út í höfundarrétt á verki eins og Farangursheimild sem byggist á öðru listaverki sem var stolið segir Goddur að erfitt sé að meta slíkt. „Höfundarréttur er oft með ansi þunn landamæri. Þú getur aldrei fengið höfundarrétt á hugmyndum, þær liggja bara í loftinu. Þú getur bara fengið höfundarrétt á útfærslu þinni á einhverri hugmynd. Það hafa margir tekið verk og sett í nýtt samhengi eins og er með þetta eldflaugaverk og formóður hvítra í Ameríku. Þetta hefur annar hver listamaður gert í gegnum tíðina, við getum nefnt Andy Warhol og marga frægustu listamenn heims.
Þannig að ég hef nú aldrei kippt mér upp við þegar menn hrópa hátt „sæmdarréttur“ eða „höfundarréttur“. Vissulega er leiðinlegt ef menn ætla að hagnast á því fjárhagslega, þá kemur það ekki til greina, þar eru mörk. En ef þú tekur verk annars og setur það í nýtt samhengi og segir eitthvað með því, þá sætti ég mig alveg við það. Þetta er ekki bara bundið við myndlistarsöguna, ég ætla nú ekki að minnast á rithöfunda og tónskáld.“
Til baka
Leita í greinasafni
Prenta grein