Eggert Thorberg Kjartansson

Faðir minn Eggert Thorberg Kjartansson upplifði þær gríðarlegu framfarir sem urðu á efnahag þessarar þjóðar á stríðsárunum og í lok þeirra og svo auðvitað allar framfarirnar fram á þennan dag. Á hans æskuheimili var ekkert rafmagn, tún voru slegin með orfi og ljá, heybaggarnir bornir á bakinu í hlöðuna og vatn var sótt í brunn og borið heim í fötum. Eini mótorinn var sá sem var í bát föður hans og enn var siglt á seglum eða róið með árum. Hann fæddist í nýju steinhúsi, en eldri systkini hans fæddust í torfbæ. Þennan glugga hafði hann inn í tíma misjafnra aðstæðna og erfiðis sem þjóðin bjó við um aldir.

Þráin eftir breytingum og bættum kjörum heltók íslenska þjóð þegar hún sá ljósbjarma tækni og framfara sem erlendur her bar með sér hingað til lands þegar faðir minn var ungur að árum. Að lokinni heimsstyrjöld heillaðist ungt fólk af kenningum um samvinnu, félagshyggju og sósíalisma sem þjóðir í fjarlægum löndum höfðu tileinkað sér og komist úr örbirgð. Þessar kenningar mótuðu skoðanir hans. Faðir minn trúði á samtakamátt verkafólks og verkalýðsfélaga og var virkur í verkalýðsbaráttunni.

Umhverfi Breiðarfjarðareyja gerði flesta menn auðmjúka gagnvart náttúrunni. Það kom af sjálfu sér, annars komust menn ekki af. Eyjamenn voru höfðingjar heim að sækja, gestrisnir, vinsamlegir, heiðarlegir, duglegir, vandvirkir og orðheldnir. Alla þessa eiginleika bar faðir minn. Hann var gjafmildur og aldrei ósanngjarn. En hann var eins og flest fólk af hans kynslóð trúr hugmyndum unglingsáranna og því íhaldssamur á margt það sem tímarnir höfðu ýtt til hliðar eða afneitað.

Faðir minn var víðsýnn og framsýnn sem birtist meðal annars í því að reyna ekki að stjórna því hvaða menntun börnin hans skyldu sækja. Þau réðu því hvað þau lærðu og hann studdi þau ávallt fjárhagslega þegar með þurfti. Og þótt hann væri fastur í pólitískum kreddum gamals tíma var hann áhugasamur um nýjungar og mjög fordómalaus í hugsun. Hann gat æst sig út af skoðunum mínum, en hann erfði aldrei ágreining við nokkurn mann. Óheiðarlega menn þoldi hann hins vegar ekki. Hann hafði ekki skap til þess.

Ég á það föður mínum að þakka að hafa öðlast skilning á því hvað sanngirni, heiðarleiki og orðheldni vega þungt í mannlegum samskiptum. Það var aðalið hans.

Þessa vil ég minnast. Blessuð sé minning hans.

Jæja vinur, hvað segirðu?

Þannig heilsaði pabbi í hvert sinn sem ég kom í heimsókn, röddin róandi og hlý. Þessi einlægi áhugi á því hvað á dagana hefði drifið. Hann dró aldrei úr manni og var ekki að láta mann heyra það þótt eitthvað mistækist. Heimili pabba og mömmu einkenndist af kynjaskiptingu þess tíma, mamma sá um heimilið og uppeldið og pabbi vann úti. Frá því að ég fór að muna eftir mér var pabbi eingöngu við múrverk og þótti einstaklega vandvirkur, hvort sem var í ákasti á veggi, flísalögnum eða að hlaða arna. Hann hafði mikinn metnað til að gera vel í öllu sem hann tók sér fyrir hendur. Þótt pabbi gæti verið einþykkur og ráðandi kom hann alltaf vel fram við mann; vakti mig blíðlega á morgnana þegar ég sem unglingur var í handlangi hjá honum. Hann var heiðarlegur í alla staði og þoldi ekki mismunun og græðgi. Og þó að ég sé til vinstri í pólitík þá var pabbi enn lengra til vinstri og einu skiptin sem hann reiddist voru þegar við vorum ekki sammála í pólitíkinni.

Heimahagarnir, Fremri-Langey, áttu hug hans allan og eftir áramótin hvert ár kom óþreyja í hann eftir vorinu og eftir því að komast heim. Í Langey sá mamma um húsverkin á meðan pabbi hvarf á vit náttúrunnar þar sem æðarvarpið hafði forgang og hreinsun á dúninum. Af þeim 90 árum sem pabbi lifði kom hann og var í Langey í 89 ár.

Það er heiðskírt, sólin er að skríða yfir Klofningsfjallið, sjórinn fellur inn voginn, yfir leirinn og upp á fitjarnar þar sem æðarfuglinn situr og kvakar á sinn einstæða hátt. Gola er komin á flot í lendingunni. Það er vor, kollan í veggnum við rabarbaragarðinn er komin á sinn stað, maríuerlan er að lagfæra hreiðrið á seglinu í hlöðunni, krían rekur burt svartbak rétt fyrir utan túnið, örninn hringsólar yfir Sultarhólma. Tjaldurinn, stelkurinn, hrafninn, kjóinn, gæsin, rjúpan, smáfuglarnir, öll syngja þau sína rödd í kór náttúrunnar. Náttfallið, sem lómurinn söng fyrir um kvöldið áður, liggur yfir jörðinni. Kannski er hún komin, kollan, í grjóthrúguna fyrir neðan fjós, hænsnakofann, túnvegginn við Seilina, í tóftirnar og á alla hina staðina í túninu.

Hann hallar sér upp að tröppunum á húsinu sem hann er fæddur í, gúmmískórnir á fótunum, heldur þétt með þykkum höndunum um stafinn, það er bjart yfir honum, það er kominn tími á fyrstu gönguna um túnið.

Það er skrítin þessi tilfinning að pabbi skuli vera farinn og það kemur mér sjálfum á óvart hversu mikið ég sakna hans, þrátt fyrir að við fjölskyldan höfum verið undir það búin að hann gæti kvatt okkur í rúmt ár, sérstaklega eftir að hann fékk blóðtappa í heila í byrjun mars. Hann var náttúrulega búinn að vera fyrirferðarmikill í mínu lífi alla tíð, ekki síst síðustu árin. Pabbi var frekur á tíma annarra og það þurfti þolinmæði til að vinda ofan af sumum einstrengingslegum ákvörðunum hans, en hann gaf til baka, hafði skilning á þeirri vinnu og þeim tíma annarra sem fór í að sinna honum og hans hugðarefnum.

Við deildum miklum áhuga á Langey og flestu sem snýr að því að vera þar og að sinna æðarvarpinu og öðrum hlunnindum. Þó svo hann væri nú ekki alltaf með á hreinu hvaða tilraunir ég væri að gera í raf- og netvæðingu eyjarinnar, hafði hann mikinn áhuga á þeim og var alltaf tilbúinn að fjármagna þær, þó svo sumar þeirra hefðu reynst peningasóun, svo sem vindorkuvæðing með ódýrum rellum frá Kína. Ég held að hann hafi skilið að með þessu brölti var verið að búa til framtíð fyrir Langey.

Pabbi var kominn yfir fimmtugt þegar ég er ennþá barn, ég þvældist snemma með honum í múrverk í skólafríum og svo fékk ég að hætta fyrr í skólanum á vorin til að fara út í Langey, það þurfti að tína undan svartbaknum og sparka úr hrossaskítnum, en auðvitað fórum við svona snemma af því að honum leið bara svo vel á æskuslóðunum, þær voru hans griðastaður. Pabbi lét uppeldið á okkur Lilju að mestu í hendurnar á mömmu, en var mikið í mun að við læsum og fræddumst um allt mögulegt enda endurspegluðust afmælis- og jólagjafir í því.

Pabbi gat verið einrænn og sýndi ekki öllu áhuga ef það snerist ekki um hans hugðarefni og hann gat látið stjórnmálaskoðanir og hverjum hann fylgdi í íþróttum skemma upplifun annarra af honum, m.a. barnabarnanna. En þau sem sýndu hans hugðarefnum áhuga voru honum hugleikin. Það var hans óréttlæti. Hann gat þó verið einstaklega ljúfur og mikill húmoristi sem m.a. dáðist að Spaugstofunni, var mikill prinsippmaður og þoldi ekki óheiðarleika eða valdníðslu.

Hann hætti múrverki snemma, einungis 58 ára gamall, í kjölfar hjartaáfalls sem sennilega orsakaðist af reykingum, stressi og einhverju smjöráti. Hann átti þó eftir að pússa nokkra veggi og flísaleggja einstök gólf, t.a.m. heima hjá okkur Svövu. Mér þykir vænt um það. Á síðustu árum lét hann nægja að fara út í Langey í aðalleitina en lét okkur bræður um vorverkin, eftirleit og frágang fyrir veturinn.

En hann fjarstýrði öllum verkum og var með okkur bæði í anda og í símanum, spyrjandi um fjölda hreiðra, nýorpinna kolla, útleiddra og upprifinna og að minna okkur á hvar þyrfti að leita aftur. Og þannig lifir hann með okkur áfram.

Ég er óendanlega þakklátur pabba fyrir þessi ár sem við áttum saman, öll tækifærin sem hann veitti mér með góðu heimili, metnaði og fróðleik sem hann innprentaði hjá mér og þekkingu og verklagi sem hann sýndi mér í múrverki og úti í Langey. Hvíl í friði, pabbi.

Hann var ekki mannblendinn hann tengdafaðir minn. Hann vildi bara helst vera heima og grúska í ættfræði. Þau hafa stundum gantast með það barnabörnin að afi þeirra hafi þekkt betur fólkið sem dó fyrir 100 árum en sína eigin afkomendur. En honum fannst nú engu að síður gaman að fá fjölskylduna í heimsókn, þó sérstaklega syni sína fjóra, því þá var hægt að ræða við þá um allt sem viðkom Langey, og að spila á jólunum við börn og barnabörn var honum tilhlökkunarefni.

Hann var pólitískur og skapmikill maður, sérstaklega á yngri árum, og oft var ansi hávaðasamt við matarborðið í Unufelli þegar feðgarnir hittust og ræddu heimsmálin. Fyrstu árin mín í fjölskyldunni upplifði ég oft svona máltíðir þar sem allt fór í háaloft og ég hugsaði með mér að þarna myndi aldrei gróa um heilt. En svo stóðu allir upp að loknu borðhaldi og allt féll í dúnalogn eins og ekkert hefði í skorist, hann risti ekki djúpt, ágreiningurinn. Með árunum mildaðist tengdafaðir minn eins og oft gerist þegar fólk eldist og lífsreynslan markar spor í viðhorf og skoðanir.

Hann var mjög menningarlega sinnaður og gjafmildur, sem sýndi sig best þegar allir í fjölskyldunni, stórir sem smáir, fengu bók hver einustu jól.

Fyrstu árin okkar Kjartans bjuggum við úti á landi og dvöldum þá oftast hjá þeim Eggerti og Fríðu þegar við áttum erindi til Reykjavíkur. Alltaf var tekið vel á móti okkur og passað upp á að við fengjum nú nóg að borða, það skorti aldrei neitt. Hann var heiðarlegur og hreinskiptinn, gekk aldrei á bak orða sinna og aldrei heyrði ég hann baktala nokkurn mann.

Fyrir einu og hálfu ári eignuðust tengdaforeldrar mínir langþráðan dótturson, fallegan lítinn Hlyn Elís, sem aðeins fékk að lifa í 10 daga, það voru dimmir dagar eins og hann sjálfur komst að orði. En nú eru þeir tveir sameinaðir í ljósinu bjarta.

Blessuð sé minning tengdaföður míns.

Tengdaföður minn þekkti ég í 20 ár. Ég kynntist honum þegar hann var nýorðinn sjötugur, en þá var ég barnshafandi að elstu dóttur okkar Snorra. Eggert og Fríða tóku vel á móti mér í fjölskylduna en það var eitt sem stóð í honum, að ég væri úr Vesturbænum, KR-hverfinu. Eggerti líkaði ekki sérlega vel við KR-inga og kom það í ljós meira að segja þegar börnin okkar kepptu fyrir hönd KR, þá átti hann erfitt með að halda með afabörnunum.

Í jólaboðinu á annan í jólum var mikið rætt um pólitík og spiluð voru borðspil. Eggert hafði sérlega gaman af spurningaspilum enda fróður maður. Hann sætti sig þó ekki alltaf við svörin og stundum gat hann leiðrétt þau. Það var þarna sem ég uppgötvaði „bezzervizzerana“ í fjölskyldunni. Þetta voru háværari jólaboð en ég þekkti til en alltaf skemmtileg.

Það má segja að Langey hafi verið ær og kýr tengdapabba, það var rætt um Langey tvisvar á ári, sex mánuði í senn. Fyrst var það undirbúningurinn fyrir Langey og svo var það frágangurinn í Langey.

Ég man að í síðustu ferðinni hans sumarið 2020 var honum eitt sinn svolítið kalt þegar hann sat úti í fjósi og var að grófhreinsa dúninn. Ég spurði hann hvort hann vildi ekki frekar vera í ull en bómull en hann sagðist klæja af ullinni. Ég bað Þyrí að kaupa þunnan síðerma ullarbol þar sem hún var að koma út í eyju. Ég fékk hann til þess að vera í honum og þakkaði hann mér margsinnis fyrir, honum var ekki lengur kalt, notaði hann líka heima því hann klæjaði ekkert.

Í fyrra fór ég með Eggert til tannlæknis, hann fékk tannverk og þurfti að fara á neyðarvaktina. Tannlæknirinn spurði Eggert hvenær hann hefði síðast farið til tannlæknis og hann svaraði að það væri orðið nokkuð langt síðan. Svo spurði hann hver hefði verið tannlæknirinn hans og þá sagði Eggert hver það var og sagði líka aðeins frá ætt hans og hafði gaman af. Tannlækninn rámaði í þennan mann en sagði svo að hann hefði látist fyrir 20 árum!

Eggert hafði gaman af því að fá fréttir af brasi okkar Snorra við að gera upp húsið okkar. Hann flísalagði hjá okkur fyrir 17 árum og fylgdist enn vel með, sérstaklega þegar við vorum að steina húsið.

Eggert var ótrúlega sterkur. Undanfarið ár náði hann að komast í gegnum erfið veikindi. Þau Fríða bjuggu hjá okkur um nokkurra mánaða skeið fyrir rúmu ári. Hann var okkur þakklátur og sagði það oftar en einu sinni. Hann hafði líka gaman af fjörinu á heimilinu, bæði krökkunum og Kubbi, hundinum okkar.

Eggert gat verið erfiður í umgengni og þver en hann gat líka verið ljúfur og fyndinn.

Ég er viss um að tengdapabbi heldur áfram að fylgjast með okkur og þá sérstaklega lífinu í hans kæru Langey.

Afi kvaddi okkur á páskadag.

Fyrir ári veiktist afi mikið og lagðist inn á spítala í nokkrar vikur. Sterki breiðfirski líkaminn hans var þó ekki tilbúinn að fara, svo við fengum að hafa hann hjá okkur í eitt ár í viðbót. Á þessu eina ári fékk hann að upplifa margt sem við erum þakklát fyrir.

Meðal annars 90 ára afmælisdaginn sinn með vídeókveðju frá Katrínu Jakobsdóttur og þá allra helst tónleika sér til heiðurs ásamt útgáfu á lögum sem hann samdi og sendi inn í danslagakeppni SKT 1953. Lilja dóttir hans útsetti lögin út frá minni afa og „hummi“. Fékk hún frábært tónlistarfólk með sér í lið við flutninginn. Það þótti honum ómetanlegt.

Afi hafði ávallt gaman af því að semja ljóð og lög, enda gerði hann það listavel. Meðal margra ljóða samdi hann eftirfarandi til mín.

Þessu ljóði langar mig að deila hér, ekki bara vegna þess hve vænt mér þykir um það, heldur einnig til þess að skjalfesta það og varðveita, nokkuð sem afi hefði kunnað vel að meta og gerði einnig listavel, sumir gætu sagt of vel.

Ljóðið samdi hann úti í Fremri-Langey árið 1989, þar sem hann sat í baðstofunni og fylgdist með börnum sínum að leik – Hólmfríður Gísladóttir (amma) varðveitti:

Takk fyrir samveruna afi.

Þín

Á vormánuðum kemur fiðringur í Langeyinga. Hugurinn reikar vestur og þráin eftir sjónum, fuglinum og eyjunni gagntekur mann þannig að maður verður nær því viðþolslaus. Og í júní gerist það; hjartað fyllist og friður færist yfir sál og sinni þegar maður siglir inn spegilsléttan voginn og sér kollurnar og blikana í flæðarmálinu. En maður er ekki kominn í Langey, ekki raunverulega, fyrr en afi birtist undir húsvegg. Þá er allt rétt og gott og sumarið komið.

Við erum afskaplega heppin, niðjar afa og ömmu. Við eigum það flest sameiginlegt að bera sterkar taugar til eyjunnar okkar og ófáar samverustundir þar hafa bundið okkur traustum böndum. Fyrir okkur barnabörnin er Fremri-Langey fyrst og fremst afi og amma. Hjá þeim var alltaf gott að vera; við þekkjum ekki þann tíma þegar dvöl í Langey var vinna, heldur undum við okkur við leiki og ævintýri og tíndum dún og leituðum svona til málamynda.

Ég á óteljandi góðar minningar um afa. Að ganga með honum leitir og keppa við hann í hreiðurfjölda, sem var ómögulegt þar sem hann vissi nákvæmlega hvar kollurnar leyndust árin áður. Að hreinsa með honum dún í fjósinu og hlusta á útvarpssögurnar sem hann tók upp á hljóðsnældu yfir veturinn.

Að sækja fyrir hann vatnsglas eða kíkinn og reyna að finna lausnir á nafnavísunum sem hann gat þulið utanbókar. Að liggja í baðstofunni og verða þess vör að við erum bæði að lesa Sherlock Holmes... í tuttugasta skiptið. Að sitja í þögninni og horfa á afa horfa út um gluggann. „Jæja ...“ sagði hann svo að lokum, þegar nóg var komið af íhugun.

Með afa hverfur hafsjór af þekkingu og sögum. Afi fylgdist með flóði og fjöru og hélt bókhald yfir veðrið og fuglategundir í hverri eyju og hólma sem lent var í.

Hann þekkti hvert einasta holt og sker og kenndi okkur að bera virðingu fyrir náttúrunni. Það var einhvern veginn alltaf jafn fallegt að fylgjast með honum hirða dúninn úr hreiðrinu með sínum grófu en varkáru höndum, hreinsa skítinn af eggjunum í grasinu og koma þeim aftur fyrir í mjúkum hálminum. Leggja annan lófann svo þétt en varlega á hreiðrið, eins og til að kveðja.

Og nú er kominn tími til að kveðja afa. Á mínum fullorðinsárum hefur ýmislegt breyst í Langey. Hestarnir fóru og túnið varð að sinu. Gola vék fyrir Múlaborg, talstöðin fyrir farsímanum. Kríunum fækkar ört og nú er afi dáinn.

Það verður skrýtið að vera í Langey án hans. En það verður nýrrar kynslóðar að ákveða hvað hún gerir við þennan mikla fjársjóð sem hann og amma hafa skapað og gefið okkur.

„Jæja vina mín ...“ var það síðasta sem afi sagði við mig.

Það kann að hljóma undarlega en ég mun ef til vill sakna kveðjustundanna okkar mest. Þegar ég kyssti hann með trega á hrjúfan vangann undir húsveggnum í Fremri-Langey, eftir langa dvöl og margar leitir og sagði: „Bless afi minn“. „Bless vina mín ... og takk fyrir allt,“ svaraði hann brosandi en oft tárvotur um augun. Það var þá sem ég fann mest og best fyrir tengingunni við afa og eyjuna sem við elskuðum bæði.

Bless afi minn. Og takk fyrir allt.

Gamall og góður vinur og samstarfsfélagi, Eggert Thorberg Kjartansson, hefur nú kvatt þessa jarðvist, rúmlega níræður að aldri.

Hann fæddist í Fremri-Langey á Breiðafirði, ólst þar upp og eyjalífið var síðan stór hluti af lífi hans alla tíð.

Þegar æðurin settist upp á vorin var Eggert mættur í sínar eyjar til að vernda fiðurfé sitt fyrir aðsteðjandi hættum og þar dvaldi hann jafnan fyrripart sumars við hlunnindabúskapinn með samheldinni fjölskyldu sinni og naut sín í hvívetna við eyjastörfin.

Eggert Thorberg kvæntist sinni ágætu konu, Hólmfríði Gísladóttur frá Grund í Eyrarsveit, árið 1954. Í samkomuhúsinu á Staðarfelli á Fellsströnd hittust hjónaefnin fyrst, þegar Fríða stundaði þar nám í Húsmæðraskólanum. Músíkalski eyjajarlinn samdi í tilhugalífinu lag og texta til sinnar heittelskuðu, sem hann nefndi Í kvöld. Það var því gaman að fá að heyra hans fallegu lög þegar þau voru gefin út á geisladiski á síðasta ári.

Eggert lauk námi í múriðn árið 1960 og starfaði lengst af við þá iðn. Starfsævi hans var þó engan veginn lokið þó svo að múrspaðinn væri lagður á hilluna, því í þrjá áratugi var hann mikilvirkur í fræðastörfum. Þar vann hann mörg þrekvirkin. Af einstakri natni bjó hann til útgáfu manntalið 1910, sem Ættfræðifélagið gaf út, og skráði fæðingardag við hvern og einn eftir kirkjubókum og gerði þannig ritverkið að afar merkilegri heimild. Þessi vandaða vinna hans var unnin af ástríðu hins fróðleiksfúsa fræðimanns.

Snemma lágu leiðir okkar saman í fræðunum, en við unnum saman að nokkrum ritverkum, Eylendu, Ábúendatali Hnappdæla og Snæfellinga, Skipstjórnarmönnum og Reykvíkingum, ásamt ýmsum öðrum verkum sem voru í vinnslu.

Ávallt var framlag hans til þeirrar vinnu afar vandað og traust og var hann tvímælalaust í fremsta flokki ættfræðinga. Síðustu árin vann Eggert að samantekt Höskuldseyjarættar á Breiðafirði og var gaman að fylgjast með áhuga hans við það verk.

Það var ávallt gaman að koma á heimili þeirra hjóna, bókaveggir hvert sem litið var og bæði jafnan að fást við ættfræðileg úrlausnarefni.

Þau voru einstaklega samhent í sínum áhugamálum og höfðu skapað sér mjög góða aðstöðu til fræðistarfa á sínu heimili, jafnan áttu þau pöntun á Þjóðskjalasafni á ljósritum úr prestsþjónustubókum, sem vandlega var raðað í möppur og gert aðgengilegt í hillum.

Áhugi Eggerts fyrir viðfangsefnum sínum á víðum lendum ættfræðinnar var þrotlaus, enda var vinnudagur hans oft langur meðan þrekið entist.

Það er heiður að hafa átt Eggert Thorberg að vini og ávallt verður ljúft að minnast hans. Aðstandendum hans sendi ég mínar innilegustu samúðarkveðjur.