Einföldum kerfið

Á síðustu árum hefur tískuorðið einföldun regluverks verið mikið í umræðunni. Ákveðnir stjórnmálamenn ætluðu að nota tækifærið og þurrka út heilu iðngreinarnar án tillits til þeirrar þekkingar og færni sem býr að baki þeim. En einföldunin (hreinsunin) átti að verða trúverðugri með aðstoð OECD sem virðist vera í áskrift hjá íslenska ríkinu með skattfé landsmanna. Dýrir starfsmenn ráðuneyta og Samkeppniseftirlitsins voru nýttir í vinnuna í stað þess að vinna við það sem þeir voru ráðnir til.

Íslendingar eiga framúrskarandi gott iðnkerfi og þurfa ekki á aðstoð OECD að halda til að níða það niður og bera saman við lönd sem hafa kerfi langt að baki því íslenska. Kerfið okkar er einstakt að því þýska undanskildu en Þjóðverjarnir hafa þó borið gæfu til að ramma kerfið sitt inn frá a til ö og gerðu það strax 1897.

Á Íslandi eru námssamningar á könnu framhaldsskólanna, námskrár eru gefnar út af Menntamálastofnun, sveinsbréfin eru gefin út af háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytinu, iðnmeistaranám er í tilteknum framhaldsskólum, meistarabréfin eru gefin út af sýslumönnum og endurmenntun, m.a. hjá Iðunni, og svo má lengi telja. Sérhagsmunasamtök rugla svo öllu kerfinu ásamt illa upplýstum stjórnmálamönnum.

Hvað getum við gert til að einfalda kerfið? Við leggjum til að stofnað verði á Íslandi Handwerkskammer („Handverksstofnun“) að þýskri fyrirmynd. Í Þýskalandi eru 53 slíkar svæðisbundnar stofnanir en þýska þjóðin telur tæpar 83 milljónir manna. Það myndi því nægja að koma einni slíkri stofnun á laggirnar á Íslandi sem telur 350.000 manns. Lögum samkvæmt eru öll iðnfyrirtæki skylduð til að starfa undir Handwerkskammer, annars fá þau ekki starfsleyfi.

En hvað gerir Handwerkskammer? Í stuttu máli sagt er allt sem tengist handiðnaði undir einu þaki. Haldið er utan um iðnaðarskrá, námssamninga, iðnskólana, leyfisveitingar, útgáfu sveins- og meistarabréfa, alla iðnmenntun og endurmenntun og allt sem viðkemur rekstri iðnfyrirtækja. Jafnframt er aðstoð við stofnun nýrra iðnfyrirtækja og nýsköpun í iðnaði. Er þetta ekki einfalt? Við þurfum ekki alltaf að reyna að finna upp hjólið.

En hvernig eigum við að fjármagna þetta? Það yrði gert með hóflegu félagsgjaldi sem iðnfyrirtækin greiða og fá í staðinn mikla þjónustu sem er miðuð að þeirra hagsmunum og iðnaðinum í heild. Allir eru félagar og allir greiða, ólíkt því sem er í dag að aðeins hluti iðnaðarmanna velur að greiða til SI. Félagsgjöld til Samtaka iðnaðarins (SI) eru gríðarlega há og myndi hluti þeirra nýtast til reksturs hinnar nýju og þjónustumiðuðu stofnunar. Jafnframt myndi ríkið færa þjónustu til nýju stofnunarinnar og hagræða á þann hátt.

Í Þýskalandi er fúsk og ólöglegur iðnrekstur kallaður „ólögmæt samkeppni“, en stjórnmálamenn á Íslandi telja það til nýsköpunar og framtaksemi þrátt fyrir að undir því þrífist svart hagkerfi. Ungt fólk er hvatt til að leggja fyrir sig iðnnám en svo er ætlast til að iðnfyrirtækin og mörg önnur atvinnustarfsemi á Íslandi keppi við ólögmæta samkeppni þeirra sem fara ekki að lögum. Telji iðnmeistari einhverja starfsemi stangast á við lög þarf hann í eigin persónu að kæra slíkt til lögreglu sem telur slíkt ekki vera forgangsmál til að rannsaka. Í staðinn má gera kerfið skilvirkara með því að auka eftirlit með brotum á handiðnaðarlögum og setja á háar stjórnvaldssektir við lögbrotum.

Því skal haldið til haga að með samþykkt laga nr. 92/2008 voru Iðnskólinn í Reykjavík og Iðnskólinn í Hafnarfirði með 2.600 nemendur lagðir niður, iðn- og starfsnám fært sérhagsmunasamtökunum í Borgartúni 35 á silfurfati til fimm ára sem síðan hefur verið framlengt athugasemdalaust af ráðherrum menntamála þrátt fyrir svarta skýrslu Ríkisendurskoðunar í apríl 2017 um hvernig til tókst.

Samtök atvinnulífsins, Samtök iðnaðarins og Viðskiptaráð Íslands hafa keppst við á undanförnum árum að koma sér fyrir á miðunum og vísa illa upplýstum stjórnmálamönnum hvert skal halda. Ríkisstjórnir síðustu ára með viðkomandi fagráðherra í fararbroddi hafa ítrekað hlýtt kalli sérhagsmunasamtakanna í Borgartúni 35 sem skarta hátt í 80 manna starfsliði fyrir utan mikinn fjölda stjórnarmanna.

Stjórnmálamenn raða sér á fyrsta bekk á skrautsýningum samtakanna og láta nýútskrifað fólk sem sumt hefur litla sem enga reynslu segja sér hvernig hlutirnir eigi að vera. Iðnmeistarar hafa talið sig eiga öruggt skjól og stuðning undir svokallaðri regnhlíf SI sem er götótt og engum iðnmeisturum til gagns sem borga svo allar veislurnar og sýningarnar. Samtökin þora ekki að koma fram og mótmæla brotum á iðnlöggjöfinni og festa í sessi fúsk með aðgerðaleysi sínu. Undir afskiptum þessa fólks sem hefur ráðskast með stjórnmálamenn eins og strengjabrúður hefur verið unnið gríðarlegt tjón á íslenskum iðnaði.

Ríkisstjórn Íslands ber þó höfuðábyrgð á afskiptum OECD af íslenskum menntamálum og greiddi 120 milljónir króna í október 2020 fyrir herlegheitin. Að sjálfsögðu fagnaði Viðskiptaráð Íslands þegar ráðuneytið samdi við OECD um framkvæmd svokallaðs samkeppnismats á ferðaþjónustu og byggingastarfsemi. Nú gætu þeir loksins komið sínum „banvæna bita“ í framkvæmd. Útkoman varð reyndar allt önnur því helstu tillögurnar voru að „AFNEMA löggildingu bakara og ljósmyndara“.

Hvert eru ráðandi stjórnvöld komin þegar stóra myndin er skoðuð? Stórtækir auðmenn kaupa athugasemdalaust upp land á meðan ráðherra eyðir tíma sínum og skattpeningum landsmanna í óþurftarverkefni sem ættu að nýtast betur í mörgum áríðandi verkefnum á miklum óvissutímum. Aðilar eru að leggja til breytingar á iðnnámi en hafa aldrei lagt fyrir sig slíkt nám. Hrein árás ríkisstjórnar Íslands er fyrir neðan allar hellur á lögvernduð starfsréttindi bakarastéttarinnar sem er stórt lýðheilsumál.

Traustið hverfur þegar „virtir rektorar“ fagskólanna tjá sig opinberlega með ýmsar öfgafullar skoðanir að leiðarljósi, meðal annars „að leggja niður sveinsprófin – burt með þetta allt saman“. Er það þangað sem við stefnum? Það er ekki lengur verið að hugsa um framtíð ungs fólks sem leggur fyrir sig iðnnám og sér fyrir sér fagréttindi með miklum framtíðarmöguleikum. Nei, þvert á móti. Mun gamall draumur heildarsamtakanna í Borgartúni 35, eigenda Tækniskólans og Háskólans í Reykjavík, sem hafa námskrárgerð iðnnáms í hendi sér og sjá fyrir sér í hillingum þrepaskipt iðnnám og hópa iðjufólks á lágum launum, raungerast?