Neita sér jafnvel árum saman um lífsgæði

Sviðsljós

Ragnhildur Þrastardóttir

ragnhildur@mbl.is

Fjármálafræðingur sem hefur rannsakað stöðu ungs fólks á fasteignamarkaði segir algengt að ungt fólk þurfi að neita sér um ýmis lífsgæði, jafnvel árum saman, til þess að eiga möguleika á því að eiga fyrir útborgun í fasteign. Ljóst er að markaðurinn hefur breyst mikið til hins verra fyrir kaupendur á stuttum tíma.

„Ég hef haldið áfram að fylgjast með markaðnum og ég sé ekki að staðan hafi batnað,“ segir fjármálafræðingurinn Auður Elísabet Guðrúnardóttir.

Hún varði meistararitgerð sem fjallaði um það hvernig úrræði stjórnvalda hafi nýst ungu fólki við fyrstu fasteignakaup fyrr á þessu ári.

„Þetta er orðið alveg ofboðslega erfitt, þó að fólk sé að leggja fyrir 80.000 krónur á mánuði þá er það samt í um 10 ár að safna sér fyrir útborgun í tveggja herbergja íbúð sem kostar 50 milljónir í dag,“ segir Auður Elísabet.

„Staðan er orðin svo slæm að fólk gerir oft ekki kröfur um að ástandsskoða eignina vegna þess að þá fær það ekki kauptilboð samþykkt ef það eru einhverjir fyrirvarar umfram fjármögnun. Það kaupir kannski eign þar sem er verið að leyna einhverjum göllum en hefur ekki tækifæri til að skoða það nánar því þetta þarf allt að gerast svo hratt.“

Telur að hlutdeildarlán hafi verið sett fram of snemma

Auður Elísabet ákvað að rannsaka stöðuna m.a. þegar hún tók eftir því að fólk í kringum hana væri farið að neita sér um ýmislegt til þess að geta lagt sem allra mest fyrir.

„Þetta eiga að vera bestu ár lífs þíns. Þegar fólk byrjar að safna eru margir að neita sér um viðburði, utanlandsferðir, að fara út að borða eða annað því þeir vilja forðast leigumarkaðinn eða komast fyrr út úr foreldrahúsum,“ segir Auður Elísabet.

Hún tók viðtöl við nokkra einstaklinga sem höfðu keypt sér fasteignir á síðustu tveimur árum. Viðmælendurnir voru flestir ánægðir með úrræði stjórnvalda sem lýtur að nýtingu séreignarsparnaðar til greiðslu skattfrjálst inn á afborganir eða höfuðstól láns. Aftur á móti voru viðmælendur Auðar ekki jafn hrifnir af svokölluðum hlutdeildarlánum sem kynnt voru í heimsfaraldri kórónuveiru. Eru ástæðurnar t.a.m. þær að ströng skilyrði eru fyrir slíkum lánum, m.a. þak á verð fasteignar, þak á tekjur, skilyrði um ástand og aldur fasteigna og endurgreiðslufyrirkomulag lánanna.

„Það sem situr mest í mér eftir að hafa skrifað ritgerðina er að úrræði hlutdeildarlána kom fram of snemma. Skorturinn á íbúðum er enn þá svo mikill. Mér hefði fundist að það hefði þurft að bæta fyrir uppsafnaðan byggingaskort áður en þetta úrræði kom til af því að þetta eru allt góð og gild úrræði, bæði séreignarsparnaðurinn og hlutdeildarlánin, en það þurfa að vera eignir til staðar ef það á að gera fleirum kleift að kaupa fasteign,“ segir Auður Elísabet.

Þó að hennar viðmælendur hafi verið hrifnir af úrræðum séreignarsparnaðar nýttu fáir sér þann möguleika að geta notað uppsafnaðan séreignarsparnað í útborgun við kaupin.

„Fólk vildi frekar nýta úrræðin til að greiða inn á höfuðstólinn eða afborganir til að létta á greiðslubyrði fyrstu árin í stað þess að fara kannski fimm ár aftur í tímann og eiga þá bara möguleika á að greiða aukalega inn á lánið í fimm ár,“ segir Auður Elísabet og á þá við að ef fólk nýtir uppsafnaðan séreignarsparnað styttist tíminn sem því nemur til að greiða inn á höfuðstól eða afborganir því úrræðin er hægt að nýta yfir 10 ára samfellt tímabil.

„Þetta er fólk sem er nýkomið úr námi og var með litlar tekjur. Það tímdi ekki að fara aftur í tímann þegar það var að fá minni tekjur og vildi heldur fullnýta heimildina sem hægt er að greiða árlega inn á höfuðstólinn eða afborganirnar,“ segir Auður.

Hvað þarf að gera til þess að bæta stöðuna?

„Það sem þarf fyrst og fremst að huga að er framboðið á fasteignamarkaði. Þetta eru fín og flott úrræði en það þarf vissulega að uppfæra hámarksverð fasteigna á hlutdeildarlánunum í takt við þá hröðu verðþróun sem hefur átt sér stað síðan úrræðið var kynnt.“ segir Auður og bætir við: „Það er nokkuð ljóst að úrræði stjórnvalda hafa hjálpað stórum hópi ungs fólks við að kaupa sína fyrstu fasteign en þú getur ekki aukið eftirspurnina þegar framboðið er lítið sem ekkert og orðið svo hissa á því að fasteignaverð rjúki upp.“